Саӡны

Атәылаҿацә-аҳра

Саӡны
Атәыла	Аԥсны Аҳәынҭқарра
Аҳҭнықалақь	Гагра
Акоординатқәа	43°35′ ҩ. ҭ., 39°43′ мг. н.
Ашьақәгылара	16-тәи ашәышықәса
Абызшәақәа	Аԥсуа бызшәа,(асаӡуа диалект), азыхә бызшәа
Ауааԥсыра рхыԥхьаӡара	21 нызқьҩы ҩык

Аҭауад Аслан-беи Гьачба – Аҟәа-Қале аԥашьа.

Саӡны – Аԥсуа аҭоурыхтә тәылаҿацәоуп.

Аҭоурых

Саӡны Аԥсуа аҳра иаҵанакуа тәылаҿацәуп, уи еснагь аиҳабыра иаҵанакуамызт. Атәылаҿацә-аҳра аҳасабала ишьақәгылеит 16-тәи ашәышықәса алагамҭазы. 1533 шықәсазы Агыртәыла аҳ Мамиа III Адиан Саӡны инапаҿы иааргарц иҽазишәеит. Аха урҭ ирылымшеит, рыр аҵахеит. Шәышықәса маҷк инеиҳаны ааҵхьан, Зегнаҟ Чачба иԥсҳараан, Аҩадатәи Аладатәи Аԥсныи еидгылеит иаку Аԥсуа Аҳраны, аха Саӡны ада. Зегнаҟ еиуеиԥшым амҩақәа рыла Саӡны ирхынҳәырц иҭаххеит, аха иалымшит. Аԥсуа Аҳра адгьыл Бзыԥи Аалӡгаи рыбжьара иҟан. Саӡны адгьыл Шәачаԥсҭеи Бзыԥи рыбжьара иаан.

Саӡны ахьыԥшымра аман, анырра ду змаз Аԥсҳа Қьалышь-беи, Аԥсныҟны дцәырҵаанӡа, ари атәылаҿацә иԥсҳараан Аԥсны иахәҭакхеит. Аха Қьалышь-беи данҭаха, Аслан-беи данықәырца ашьҭахь, Саӡны Аԥсны азыӡырҩра иаҟәыҵит.

Саӡны аҟны иҟан Аԥсны иалцаз еиуеиԥшым ахаҭарақәа. Иаҳҳәап, аҭауад Арслан-беи, ԥыхьатәи Аҟәа-Қале -аԥашьа, аҭауад Асланбеи уи иуааи. Дук мырҵыкәа, асаӡтәи аҭауадцәа Цанба руаӡәк, аҭауад Леуан аԥсҳа Гьаргь иахь ашәҟәқәа изиҩит, 1814 шықәсазы Саӡны ахәҭак аҳра иахәҭакхеит.

1861 ашықәс азы асаӡуа, аублаа, ашаԥсыӷцәа раамсҭашәара еицны Шәача аиқәшаҳаҭра рыбжьарҵеит, уи инақәыршәаны Амеџьлыс (апарламент) аԥҵан.

1864 ашықәс азы аҵыхәтәантәи аибашьра мҩаԥысит Саӡны адгьылаҿы, Гәыбаадәы аҭыԥҳәаарк аҿы. Уи ашьҭахь асаӡқәа Ҭырқәтәылаҟа ииасит, Пиҵунда инхазгьы ԥыҭҩык иаан.

Административтә еихшара

Саӡны ашьхаратәи агатәи ҳәа ишан.

Ашьхарыуатәи Саӡны

• Ԥсҳәы
• Аибӷа
• Аҳҷыԥсы

Агатә Саӡны

• Цан-Ҟәаџ
• Гьач-Ҟәаџ
• Аред-Ҟәаџ

Иара убас Ҵәыџьи Багаи. Урҭгьы Саӡны иахәҭакуп, аха арҭ аҟәаџқәа аублаа рнырра ду рымоуп.

Саӡны ҟәаџцыԥхьаӡа, мамзаргьы араионцыԥхьаӡа еиуеиԥшым аҭауадцәа иахагылан, џьоукы амч рыман, џьоукы еиҳа иԥсыҽын.

Агатә-саӡтәи аҟәаџқәа

Цанда ма Цан-Ҟәаџ иахагылан аҭауадацәа Цанба.

Еицырдыруаз Цанбаа рҭауадцәа

• Инал Цанба
• Леуан Цанба

Гьач-Ҟәаџ иахагылан аҭауадацәа Гьачба.

Гьачаа рыжәлантә еицырдыруа аҭауадцәа

• Рашьыд Гьачба – Гьач-Ҟәыџ аҭауад-аҳәынҭқар
• Арслан (Аслан)-беи/ԥашьа – Аҟәа-Қале аԥашьа, дынхон Шәача

Аҭауадацәа Аредаа Аред-Ҟәаџ иахагылан.

Аредаа рыжәлантә еицырдыруа аҭауадцәа

• Беслан Аредба (?-1837) – Аред-Ҟәаџ аҭауад-аҳәынҭқар
• Ҷыгәа Аредба – 1837 ашықәс инаркны, Аред-Ҟәаџ аҭауад-аҳәынҭқар
• Румеиса Аредԥҳа – Османтәи аҳҭныԥҳәыс лоуп
• Ҳалил Аредба - Румеиса лаб

Ашьхатә-саӡтә ҟәаџқәа

Аҭауадацәа Амаршьанаа рыҟәшақәа иахагылан Аибӷа, Ахҷыԥсы, Ԥсҳәы.

Ахҷыԥсы иахагылан аҭауадцәа Қызлааи Баӷарҳани.

• Актәи реиҳабы: Џьамал Қызлаа
• Аҩбатәи реиҳабы: Дарыҟә Баӷраҳан
• Ԥсҳәааҿ иахагылан аҭауадацәа Мас-иԥацәа
• Аибӷа иахагылан аҭауадацәа Амршьан

Адгьыл

Саӡтәи адгьылқәа еиуеиԥшым аамҭақәа рзы аҳәаақәа рыман.

Раԥхьа аӡ. Шәачаԥсҭа инаркны аӡ. Бзыԥ аҟынӡа, нас аӡ. Мцаԥсҭа инаркны аӡ. Бзыԥ аҟынӡа, нас аӡ. Хәасҭа/Ҳамышь инаркны аӡ. Жәҩыҟәара аҟынӡа. Аублаа Шәачаԥсҭ инаркны Мцаԥсҭанӡа рнапаҿы иааргеит, аӡ. Бзыԥ аԥшаҳәа инаркны аӡ. Жәҩаҟәаранӡа Аԥсуа Аҳра иадлеит адгьылқәа ргеит.

Алитература

https://yandex.ru/clck/jsredir?from=yandex.ru%3Bsearch%2Fsite%2F%3Bweb%3B%3B%2Fsite%2Fweb%2Fitem%2Ftitle,pos,p6,source,web&text=аибга%20общество&etext=&uuid=&state=p0xMUgUEWJtcZBIIioDH35SC_MTyxd4MLkJ9Sar7O22vNDRzpKp83Q,,&&cst=AiuY0DBWFJ4EhnbxqmjDhaqaPG8L_F3LkXZuk2AaHk-W__omMZw30pEhwqaQjAx89K-emxECO-84yHxHqtfPkbg2yHxZJadlh9BXmik5K-hgeyhU1yJyUxUlAY2ikTTCnV0UThot3yQkPsZEee1cSiGKfms7Ee8UPAhKx5XMRuDdYINjyHWNRhhdNz2l5_w337jIcjsKBshqwKBlTZTfAcvX5E1iIaXNnpKZG46H5XzvPYazhF-NqV_7SV3LzBONe3f4q3kCeMRobPbf4IDZnbWl-ZHENmo55LqS2aQbkM2QzPB73W2ht7Ndklf1rAg7LrJcCEZ4VyBneu9kXR4yatsaXJPCwHtPwdEgBkk2_gZErnG-eTFiFwv-p2RSeFPhmcNo5GtCaj-kqrYH6fvnRE_lHfD3Byov4wUKbZJ0mYW7LlA3ffqNVBIfUHyXA3TTwszfU9jPNl0POMdixnlL4CCcUZSlaCK4QKyHoHiT7tolAfqiIBUj-q649Z7v_MUmULcV-nbBuUzQjnI4Iy9YTJpqAPP4Mg5iaAJi4rDPN_nOnoC8kwlOgTu79eoNOFqJiOKOIodEM2-yKHh2YgGxCekzPXWM1kbpazDFLGwrg0AqNwXEl6jeFPe_lVcCBIqOKwm1QbjtOLexImj34oREi0tPudVIILWamhoqmjTDGx-X27JTR-NHp_yIYaO2gu74O-vTnQ570R4dLhpKc-4FgIQE5HMN1_y2ReUP-OcbL4yNxExNBczrnavvOkRpAi8e7QNGX1V2tAfNSwzEJ7CfLfzdrvlk5ZLAdq4WhDyOJouDtxjsCmigOIbm5vWh6rTQcTimQGe7piMIleCosrrewBad3d4H8Xs5Dbqji8ramidObO0kAZLl5kUQSLVnIgF7sIfMSPCPw0omxAe_pwgpd3hWo5x50ANPuHhmC4FAJWdXq-o8i1ALcF8kgl35pqemDQv8Rwnlh2AjQ-qLZaW3YoiDWwjPEPDBu5iB2xYfOrNdaqzCorVBL7zxOmOYYlqs1yCD0BGRuho,&data=UlNrNmk5WktYejR0eWJFYk1LdmtxcXpNR21rU0dLU3l1c0x3bUlXNkNLTUJjdjFXeFJvamhZbDBLUWpUVTFXd0R0TXdyWlppeHpvTUJDNmt0SVlpUFFlOFNSWm5SWUpFMFlJel91eXYtZVIwak1oSTYtLXlnN3BCbUlaNEt1ZUZVUjl0czdIVlpOaXRQcnlMdjNGdDFBLCw,&sign=94052a33545d036608561aafa8087582&keyno=0&b64e=2&ref=orjY4mGPRjk5boDnW0uvlrrd71vZw9kpbrDtwejfYZ2qzEDQR6n9zhQZc8bcv8ZmUHmMMgQamTRDPiFPQrGiNHt_yr2UBm9b8_1c5YCtnjMC4u3EROs2peZhjPmnkzrxuyYcDa_d9oYB6-uEnxDqTYhzHZC1bl_Gon6glMdOUQM76MrP5oI12c1OkgQg97yVonWYt57t40A,&l10n=ru

http://apsnyteka.org/file/Zvanba_Abkhazskie_etnograficheskie_etiudy.pdf