Аԥсуа бызшәа

А́ԥсуа бызшәа́, аԥсшәа (абаз. апсуа бызшва, аур. абхазский язык, ақырҭ. აფხაზური ენა) — Аԥсны ҳәынҭқарра бызшәас иамоуп. Ихалхно — 125 000 ҩык.

Аԥсуа бызшәа амш — жьҭаарамза 27.

Акодқәа

ISO 639-1:ab

ISO 639-2:abk

ISO 639-3:abk

Аԥсуа алфавит

Ихадароу астатиа: Аԥсуа алфавит

А а	Б б	В в	Г г	Гь гь	Гә гә	Ӷ ӷ	Ӷь ӷь	Ӷә ӷә	Д д
Дә дә	Е е	Ж ж	Жь жь	Жә жә	З з	Ӡ ӡ	Ӡә ӡә	И и	К к
Кь кь	Кә кә	Қ қ	Қь қь	Қә қә	Ҟ ҟ	Ҟь ҟь	Ҟә ҟә	Л л	М м
Н н	О о	П п	Ԥ ԥ	Р р	С с	Т т	Тә тә	Ҭ ҭ	Ҭә ҭә
У у	Ф ф	Х х	Хь хь	Хә хә	Ҳ ҳ	Ҳә ҳә	Ц ц	Цә цә	Ҵ ҵ
Ҵә ҵә	Ч ч	Ҷ ҷ	Ҽ ҽ	Ҿ ҿ	Ш ш	Шь шь	Шә шә	Ы ы	Ҩ ҩ
Џ џ	Џь џь	Ь ь	Ә ә

Аграматика

Ихадароу астатиа: Аԥсуа грамматика

Абжьыҟатә шьҭыбжьаҟәа

• [ā] аа ← [ʕ]
• [a] а
• [ə] ы
• [ø̞] ы ← [ə] ы (ажәа аԥхьа)
• [ʏ] ы ← [ɥˤʏ] ҩы ← [ɥˤə] ҩы
• [e̞] е ← [je̞] ие ← [ja] иа
• [e̞] е ← [e̞j] еи ← [aj] аи
• [i] и ← [əj] и
• [i] и ← [jə] и
• [o̞] о ← [wo̞] уо ← уа [wa] уа
• [o̞] о ← [o̞w] оу ← ау [aw] ау
• [u] у ← [əw] у / [wə] у

Аҵыбжьыҟатә шьҭыбжьаҟәа

Аҵыбжьыҟа шьҭыбжьаҟәа

		Ақьышәнтә	Ахаԥыцшь.		Ашьҭахаԥыц.		Арԥшқара.		Ретрофлекс.	Велиар.			Увулиар.					Фарингал.		Ахәлым.
			лас.	лаб.	лас.	лаб.	лас.	лаб.		пал.	лас.	лаб.	пал.	лас.	лаб.	фар.	лаб. + фар.	лас.	лаб.
Аԥынҵатә		[m] м	[n] н
Алаӷәымынтә	ада.	[pʰ] ԥ	[tʰ] ҭ	[tʰʷ] ҭә						[kʰʲ] қь	[kʰ] қ	[kʰʷ] қә
	арҵ.	[b] б	[d] д	[dʷ] дә						[ɡʲ] гь	[ɡ] г	[ɡʷ] гә
	абр.	[pʼ] п	[tʼ] т	[tʼʷ] тә						[kʼʲ] кь	[kʼ] к	[kʼʷ] кә	[qʼʲ] ҟь	[qʼ] ҟ	[qʼʷ] ҟә					[ʔ]
Аффрикатқәа	ада.		[tsʰ] ц		[tʃʰ] ч		[tɕʰ] ць	[tɕʰʷ] цә	[ʈʂʰ] ҽ
	арҵ.		[dz] ӡ		[dʒ] џь		[dʑ] ӡь	[dʑʷ] ӡә	[ɖʐ] џ
	абр.		[tsʼ] ҵ		[tʃʼ] ҷ		[tɕʼ] ҵь	[tɕʼʷ] ҵә	[ʈʂʼ] ҿ
Акылааратә	ада.	[f] ф	[s] с		[ʃ] шь	[ʃʷ] шә	[ṡ] ҫ	[ṡʷ] ҫә	[ʂ] ш	[xʲ] хь	[x] х	[xʷ] хә	[χʲ] хь	[χ] х	[χʷ] хә	[χˤ] х'	[χˤʷ] х'ә	[ħ] ҳ	[ħʷ] ҳә
	арҵ.	[v] в	[z] з		[ʒ] жь	[ʒʷ] жә	[ʑ] ҙ	[ʑʷ] ҙә	[ʐ] ж	[ɣʲ] ӷь	[ɣ] ӷ	[ɣʷ] ӷә	[ʁʲ] ӷь	[ʁ] ӷ	[ʁʷ] ӷә
	абр.	[fʼ] ф'
Аппроксимантқәа			[l] л					[ɥˤ] ҩ		[j] и		[w] у
Аҵысҵысрантә			[r] р

• Ацыбжьыҟақәа уԥылоит бзыԥтәи адиалект мцараҿ, аиеҵәа ԥшшәыла иазгәаҭо бзыԥтәи, асаӡтәи диалектқәа — аиаҵәала, абжьауатәи — ҟаԥшьыла.
• Авелиартә фрикатақәа иреиԥшхаӡом ахархәара аҭыԥ зеиԥшро ала, авелиартәи ма аувелиартәи, иахьатәи аамҭаз бзыԥтәы адиалект аҿы ахархәара амоуп афрингалтә шьҭабжьқәа /χˁ χˁʷ/.
• Ахәлымшәытә еидылара [ʔ] ицәырнагоит, актәи ахархәаратә феномен аҟынтә /q’/, аҩбатәи, иара убас иуԥылоит ажәаҿ /ʔaj/ «мап». /ɥ/ уи иахылҵуеит аҟырҟы еиҵалара /ʕʷ/, иара убас уи уаҳауеит анхарҭа ҭыԥқәакырҿ.
• Афонологиатә қәиӷәӷәара аҵакы амоуп.

Аԥсуа жәақәа ажәытәан рынҵрақәа

Евлиа Челеби, «Иџьашьаху абаза бызшәа»(17-тәи ашәышықәса):

Евлия Челеби, «Аныҟәарақәа шәҟәқәа» аҟынтәи ацыԥҵәаха

Ак — 1; уба — 2; ихԥа — 3; бшьба — 4; хуба — 5; фба — 6; бзба — 7; аба — 8; жба — 9; жуба — 10; ак жуба — 11; уба жуба — 12; ваии— ара уааи; учи — уца; утвии — утәа; арԥыш — арԥыс; счаб — сцап; апхус — аԥҳәыс; счом — сцом; узу мчозуи арпыш — узымцозеи арԥыс?; сира издрвей — сара издыруеи; ура йудырва — уара иудыруои?; всхадж киси — сыхаара, сыла; сира издрвах — Сара издыруа; сира сызыхт — сара исызхоит; арс изухвазуй — Арс изуҳәозеи?; вео бозве — уцәырбыжәуама мшәан?; исхвазуй — исҳәозеи?; сира издрам — сара исыздырым; ура йухар уа — уара иуҳәаз; ура йудруа — уара иудыруеит; ака ура укагуб (ухъа агуп?) — ухы еилагеит; анчаги йоуйги адлш — Анцәеи ишамҭақәеи рзыҳәан; аки сыздрым анчернеш — Акгьы сыздырым анцәа иныс; усквауроуй — усзырҟәаҟуеи, срыцҳашьа; сира акр устхун — агаӡабызшәа сҳәоит; анчваиныш апш амла спшрай — аҭоуба шьҭасҵоит, абаза, амла сакуеит; счаб паста йу фара — сцап паста (абысҭа) сфап.

Џьеимс Белл, "Черқьессиа иҟоу х-бызшәак"(19-тәи ашәышықәса)

Utrûs - ауаҩытәыҩса

Pkhůz - аԥҳәыс

Aitchun -аҷкәын

Abhûspa - аԥҳәызба

Atche -аҽы

Aûz - ажә

Aidjma -аџьма

Wassa -ауаса

Alla - ала

Agute - ацгәы

Aûvne - аҩны

Atzla -аҵла

Adze -аӡы

Amptsha - амца

Anûif - анышә

Allagwita - алажәыҭа (аԥш/аџьықәреи)

Amashina -амшын

Abena - ашьха

Abza - аӡиас

Atwů - абна

Woka - аҵх

Amsha - амш

Amira - амра

Amza - амза

Aiefa - аиеҵәа

Answû - анцәа

Akuneit - ақәа

Assû - асы

Agh - аӷ

Abshú - аԥша

Amishkhe - амшынеисра

Yaba - аб

Lana - ан

Apús - ахаҵа

Pkhûz - аԥҳәыс

Zeisha - аиашьа

Zausha - аиаҳәшьа

Sepů - аԥа

Asepkha - аԥҳа

Hansûp - аҩыза

Tisaga - аӷа

Agrúa - атәы; агыруа

Akh - аҳ; аҭауад

Ambista - аамсҭа

Anekhûa - анхаҩы

Азхьарԥшқәа

• Аԥсуа интернет-библиотека
• Корпус абхазского языка