Просмотр кода страницы Аԥсуа бызшәа

'''А́ԥсуа бызшәа́'''<ref>{{Аурыс-аԥсуа жәар (2016)|1|12}}</ref><ref>{{Аԥсуа-аурыс жәар (2005)}}</ref>, '''аԥсшәа''' ({{lang-ru|абхазский язык}}, {{Lang-ka|აფხაზური ენა}}) — [[Аԥсны]] ҳәынҭқарра бызшәас иамоуп. Ихалхно — 125 000 ҩык.

Аԥсуа бызшәа амш — [[жьҭаарамза 27]].

''Акодқәа''
:ISO 639-1:'''ab'''
:ISO 639-2:'''abk'''
:ISO 639-3:'''abk'''

==Аԥсуа алфавит==
{{main|Аԥсуа алфавит}}

{| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[А]] а
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Б]] б
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[В]] в
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Г]] г
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Гь]] гь
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Гә]] гә
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ӷ]] ӷ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ӷь]] ӷь
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ӷә]] ӷә
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Д]] д
|-
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Дә]] дә
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Е]] е
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ж]] ж
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Жь]] жь
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Жә]] жә
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[З]] з
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ӡ]] ӡ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ӡә]] ӡә
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[И]] и
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[К]] к
|-
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Кь]] кь
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Кә]] кә
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Қ]] қ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Қь]] қь
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Қә]] қә
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ҟ]] ҟ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ҟь]] ҟь
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ҟә]] ҟә
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Л]] л
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[М]] м
|-
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Н]] н
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[О]] о
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[П]] п
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ԥ]] ԥ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Р]] р
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[С]] с
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Т]] т
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Тә]] тә
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ҭ]] ҭ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ҭә]] ҭә
|-
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[У]] у
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ф]] ф
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Х]] х
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Хь]] хь
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Хә]] хә
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ҳ]] ҳ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ҳә]] ҳә
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ц]] ц
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Цә]] цә
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ҵ]] ҵ
|-
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ҵә]] ҵә
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ч]] ч
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ҷ]] ҷ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ҽ]] ҽ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ҿ]] ҿ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ш]] ш
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Шь]] шь
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Шә]] шә
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ы]] ы
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ҩ]] ҩ
|-
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Џ]] џ
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Џь]] џь
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ь]] ь
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | [[Ә]] ә
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | 
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" | 
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" |
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" |
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" |
| style="width:4em; text-align:center; padding: 3px;" |
|}

==Аграматика==
{{Main|Аԥсуа грамматика}}
===Абжьыҟатә шьҭыбжьаҟәа===
* [ā] '''аа''' ← [ʕ]
* [a] '''а'''
* [ə] '''ы'''
* [ø̞] '''ы''' ← [ə] '''ы''' (''ажәа аԥхьа'')
* [ʏ] '''ы''' ← [ɥˤʏ] '''ҩы''' ← [ɥˤə] '''ҩы'''
* [e̞] '''е''' ← [je̞] '''ие''' ← [ja] '''иа'''
* [e̞] '''е''' ← [e̞j] '''еи''' ← [aj] '''аи'''
* [i] '''и''' ← [əj] '''и'''
* [i] '''и''' ← [jə] '''и'''
* [o̞] '''о''' ← [wo̞] '''уо''' ←  уа [wa] '''уа'''
* [o̞] '''о''' ← [o̞w] '''оу''' ←  ау [aw] '''ау'''
* [u] '''у''' ← [əw] '''у''' '''/''' [wə] '''у'''

===Аҵыбжьыҟатә шьҭыбжьаҟәа===
{| + class="wikitable" style="text-align: center;"
|+ class="nowrap" | Аҵыбжьыҟа шьҭыбжьаҟәа
! rowspan=2 colspan=2 | 
! rowspan=2 | Ақьышәнтә
! colspan=2 | Ахаԥыцшь.
! colspan=2 | Ашьҭахаԥыц.
! colspan=2 | Арԥшқара.
! rowspan=2 | Ретрофлекс.
! colspan=3 | Велиар.
! colspan=5 | Увулиар.
! colspan=2 | Фарингал.
! rowspan="2" | Ахәлым.
|- class=small
! лас.
! лаб.
! лас.
! лаб.
! лас.
! лаб.
! пал.
! лас.
! лаб.
! пал.
! лас.
! лаб.
! фар.
! лаб. + фар.
! лас.
! лаб.
|-
! colspan=2 | Аԥынҵатә
| {{IPA|[m]}} '''м'''
| {{IPA|[n]}} '''н'''
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
! rowspan=3 | Алаӷәымынтә
! <small>ада.</small>
| {{IPA|[pʰ]}} '''ԥ'''
| {{IPA|[tʰ]}} '''ҭ'''
| {{IPA|[tʰʷ]}} '''ҭә'''
|
|
|
|
|
| {{IPA|[kʰʲ]}} '''қь'''
| {{IPA|[kʰ]}} '''қ'''
| {{IPA|[kʰʷ]}} '''қә'''
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
! <small>арҵ.</small>
| {{IPA|[b]}} '''б'''
| {{IPA|[d]}} '''д'''
| {{IPA|[dʷ]}} '''дә'''
|
|
|
|
|
| {{IPA|[ɡʲ]}} '''гь'''
| {{IPA|[ɡ]}} '''г'''
| {{IPA|[ɡʷ]}} '''гә'''
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
! <small>абр.</small>
| {{IPA|[pʼ]}} '''п'''
| {{IPA|[tʼ]}} '''т'''
| {{IPA|[tʼʷ]}} '''тә'''
|
|
|
|
|
| {{IPA|[kʼʲ]}} '''кь'''
| {{IPA|[kʼ]}} '''к''' 
| {{IPA|[kʼʷ]}} '''кә'''
| {{IPA|[qʼʲ]}} '''ҟь'''
| {{IPA|[qʼ]}} '''ҟ'''
| {{IPA|[qʼʷ]}} '''ҟә'''
|
|
|
|
| {{IPA|[ʔ]}} 
|-
! rowspan=3 | Аффрикатқәа
! <small>ада.</small>
|
| {{IPA|[tsʰ]}} '''ц'''
|
| {{IPA|[tʃʰ]}} '''ч'''
|
| {{IPA|[tɕʰ]}} <span style="color:blue;">'''ць'''</span>
| {{IPA|[tɕʰʷ]}} '''цә'''
| {{IPA|[ʈʂʰ]}} '''ҽ'''
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
! <small>арҵ.</small>
|
| {{IPA|[dz]}} '''ӡ'''
|
| {{IPA|[dʒ]}} '''џь'''
|
| {{IPA|[dʑ]}} <span style="color:blue;">'''ӡь''' </span>
| {{IPA|[dʑʷ]}} '''ӡә'''
| {{IPA|[ɖʐ]}} '''џ'''
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
! <small>абр.</small>
|
| {{IPA|[tsʼ]}} '''ҵ'''
|
| {{IPA|[tʃʼ]}} '''ҷ'''
|
| {{IPA|[tɕʼ]}} <span style="color:blue;">'''ҵь''' </span>
| {{IPA|[tɕʼʷ]}} '''ҵә'''
| {{IPA|[ʈʂʼ]}} '''ҿ'''
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
! rowspan=3 | Акылааратә
! <small>ада.</small>
| {{IPA|[f]}} '''ф'''
| {{IPA|[s]}} '''с'''
|
| {{IPA|[ʃ]}} '''шь'''
| {{IPA|[ʃʷ]}} '''шә'''
| {{IPA|[ṡ]}} <span style="color:blue;">'''ҫ''' </span>
| {{IPA|[ṡʷ]}} <span style="color:#008000;">'''ҫә''' </span>
| {{IPA|[ʂ]}} '''ш'''
| {{IPA|[xʲ]}} '''хь'''
| {{IPA|[x]}} '''х'''
| {{IPA|[xʷ]}} '''хә'''
| {{IPA|[χʲ]}} '''хь'''
| {{IPA|[χ]}} '''х'''
| {{IPA|[χʷ]}} '''хә'''
| {{IPA|[χˤ]}} <span style="color:blue;"> '''х''''</span>
| {{IPA|[χˤʷ]}} <span style="color:blue;"> '''х'ә'''</span>
| {{IPA|[ħ]}} '''ҳ'''
| {{IPA|[ħʷ]}} '''ҳә'''
|
|-
! <small>арҵ.</small>
| {{IPA|[v]}} '''в'''
| {{IPA|[z]}} '''з'''
|
| {{IPA|[ʒ]}} '''жь'''
| {{IPA|[ʒʷ]}} '''жә'''
| {{IPA|[ʑ]}} <span style="color:blue;"> '''ҙ'''</span>
| {{IPA|[ʑʷ]}} <span style="color:#008000;"> '''ҙә'''</span>
| {{IPA|[ʐ]}} '''ж'''
| {{IPA|[ɣʲ]}} '''ӷь'''
| {{IPA|[ɣ]}} '''ӷ'''
| {{IPA|[ɣʷ]}} '''ӷә'''
| {{IPA|[ʁʲ]}} '''ӷь'''
| {{IPA|[ʁ]}} '''ӷ'''
| {{IPA|[ʁʷ]}} '''ӷә'''
|
|
|
|
|
|-
! <small>абр.</small>
| {{IPA|[fʼ]}} <span style="color:red;">'''ф'''' </span>
|
|
|
|
| 
| 
| 
|
|
|
| 
|
|
| 
|
| 
|
| 
|-
! colspan=2 | Аппроксимантқәа
|
| {{IPA|[l]}} '''л'''
|
|
|
| 
| {{IPA|[ɥˤ]}} '''ҩ'''
|
| {{IPA|[j]}} '''и'''
|
| {{IPA|[w]}} '''у'''
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
! colspan=2 | Аҵысҵысрантә
|
| {{IPA|[r]}} '''р'''
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|}

*Ацыбжьыҟақәа уԥылоит бзыԥтәи адиалект мцараҿ, <span style="color:blue">аиеҵәа</span> ԥшшәыла иазгәаҭо бзыԥтәи, асаӡтәи диалектқәа — <span style="color:green">аиаҵәала</span>, абжьауатәи — <span style="color:red">ҟаԥшьыла</span>. 
*Авелиартә фрикатақәа иреиԥшхаӡом ахархәара аҭыԥ зеиԥшро ала, авелиартәи ма аувелиартәи, иахьатәи аамҭаз бзыԥтәы адиалект аҿы ахархәара амоуп афрингалтә шьҭабжьқәа /χˁ χˁʷ/.
*Ахәлымшәытә еидылара [ʔ] ицәырнагоит, актәи ахархәаратә феномен аҟынтә /q’/, аҩбатәи, иара убас иуԥылоит ажәаҿ /ʔaj/ «мап». /ɥ/ уи иахылҵуеит аҟырҟы еиҵалара /ʕʷ/, иара убас уи уаҳауеит анхарҭа ҭыԥқәакырҿ. 
*Афонологиатә қәиӷәӷәара аҵакы амоуп.

==Аҩышьаԥҟарақәа==

==Азхьарԥшқәа==
* [http://apsnyteka.org/ Аԥсуа интернет-библиотека]
* [http://baltoslav.eu/apsua/index.php?mova=ru Корпус абхазского языка]

==Ахьарԥшқәа==
{{reflist}}

{{авторитет змоу адыррақәа}}

[[Акатегориа:Аԥсуа бызшәа| ]]