Англиа Аҳра

Аҭоурыхтә ҳәынҭқарра

Англиа Аҳра
Englalonde Rīce (Ажәытә англыз) Realme d'Engleterre (Англыз-норман) Kingdom of Engelond (абжьарашәышықәсатәи англыз)
Англиа Аҳра 1558–1707
Абираҟ (16-тәи ашә. аҟынтәи) Агерб ( 12-тәи ашә. инаркны иҟаз ) Адевиз: «Dieu et mon droit»
Аҳҭнықалақь	Уинчестер Лондон Вестминстер Сити
Ашьақәгылара	927 ш.
Аӡра	мшаԥымза 30иул. / лаҵарамза 11, 1707 ш.грег.
Аофициалтә бызшәақәа	Ажәытә англыз бызшәа (XI ашә. аҟынӡа) Англыз-норман бызшәа(11-тәи ашәышықәса инаркны 14-тәи ашәышықәсанӡа анапхгара, аӡбарҭақәа, аҳәынҭқарра рҿы ахархәара аман) Абжьарашәышықәсатәи англыз( XIV ашә. инаркны XV аҟынӡа) Заанҵатәи иахьатәи англыз бызшәа (XV ашә. инаркны) Алаҭын (инарҭбааны ахархәара аман анаԥхгареи алитургиеи рзы) [а] Ажәытә скандинав бызшәа(1013–1014; 1016–1042)
Ауааԥсыра рхыԥхьаӡара	5 750 000 ҩык
Адин	Римтәи Акатоликтә қьырсианра (10-тәи ашәышықәса алагамҭа–1534; 1553–1558) Англиатәи қьырсианра (1534-1553; 1558-1646; 1660-1707) [2] Апуританизм (1646-1660)
Авалиута	Еиду ры-Кралра афунт стерлинг

Англиа Аҳра, Англыз Аҳра (англ. Kingdom of England) — Мраҭашәаратәи Европа иҟаз аҳәынҭқарра акәын, Британиа Ду адгьылбжьаха аладатәи ахәҭа аанызкылаз, 927 ш. инаркны еицырдыруаз. 1707 ш. азы Шотландиа Аҳра ианадҵа ашьҭахь, уи Британиа Ду Аҳра ҳәа иахьӡырҵеит.

927 ш. азы англосаксонтәи аҳрақәа Етельстан еидикылеит (927–939 шықәсақәа рҟынӡа). 1016 ш. азы аҳра Кануте Ду Аҩадатәи амшынтә империа иахәҭакхеит, Англиа, Даниа, Норвегиа рыбжьара хаҭалатәи аидгыла. 1066 шықәсазы Нормантәи Англиа аиааира иахҟьаны Англиа аҳҭнықалақьи аҳцәа рҭыԥ хадеи Винчестерынтәи Вестминстерҟа ииагахеит, насгьы Лондон ақалақь иаарласны Англиа иреиҳау, ихадоу акоммерциатә центрны аҽааннакылеит.[1]

Англиа Аҳра аҭоурых 1066 шықәсазы Нормантәи аиааира инаркны еиқәшаҳаҭрала еихшоуп еиуеиԥшым аамҭақәа рыла: Норманцәа раан: 1066-1154, Плантагенет: 1154-1485, Тиудорцәа раан: 1485-1603, Стиуартцәа раан: 1603-1714.

Англиа Аҳ (Аҳкәажә) ҳәа атитул 1707 инаркны аҵакы ацәыӡит, аха иахьагьы ахархәара амоуп. Уажәтәи Еиду Аҳра амонарх, Аҳ Чарльз III, Англиа амонархцәа рҭыԥан дыҟоуп.

Ахьӡ

Ахьӡ «Англиа» (англ. England [ˈɪŋɡlənd]) ажәытә англыз бызшәа аҟынтәи Engla land (Engelond) иааит, ҵакыс иамоуп «Англиа рыдгьыл»[2]. Атермин "Engla londe" раԥхьаӡа акәны иарбоуп ажәытә англыз бызшәахьы еиҭагоу аҭоурыхдырҩы, адиндырҩы Ҳаҭыр зқәыз Беде иҩыз аусумҭа "Англиатәи ажәлар рыуахәаматә ҭоурых" аҿы.

Атәыла ахьӡ азҭаз Англиаа абжьаратәи ашәышықәсақәа раԥхьатәи амшқәа рзы иахьатәи Британиа Ду атерриториаҿы инхоз агермантә жәларқәа иреиуан. Ари ажәлар нхон Ангелнтәи ахҭәаабжаҿы, уи Иутландиа амраҭашәаратәи ахәҭаҿы Кильтәи аӡхықәчаԥа аан иҟан (иахьа Германиатәи Шлезвиг-Гольштеинтәи аштат ауп) [3]. Ажәлар рыхьӡ раԥхьаӡатәи аӡбахә актәи ашәышықәсаан Тацит иусумҭа “Германиа” иҿы иаҳԥылоит, убраҟа уи Алаҭын ажәала «Anglii» ҳәа иашьҭоуп. Абызшәадырҩцәа уи аетимологиа аганахьала еиуеиԥшым агәаанагарақәа рымоуп; ҳәа агәаанагара ҟаҵоуп, уи Ангелнтәи ахҭәаабжа акәакь еиԥшу аформа аҟынтәи ауп ишааз ҳәа рҳәоит[5].

Ажәларқәа рымиграциа ду аамҭазы, 3-тәи ашәышықәса инаркны, еиҳаракгьы 5-тәи ашәышықәса агәҭаны, Англиаа, рыкәша-мыкәша иҟаз агермантә жәларқәа Саксонции, Аиуҭцәеи, Афризиацәеи рыцны, Британиаҟа ииасит, урҭ уи аамҭазы аамҭазы ҩыеиҳарак нхон Рим христиантә динхаҵара змоу Келтиктәи ажәларқәа. Аҭыԥантәи ауааԥсыра рықәхны, Саксониеи Аиуҭцәеи ирылабашьны, Англиа уаҟа х-ҳәынҭқаррак шьақәдыргылеит: ҩадатәи Англиа - Нортумбриа, абжьаратәи Англиа - Мерсиа, Мраҭашәаратәи Англиа. Ҳаамҭазы 7-10-тәи ашәышықәсақәа рзы англызцәеи асаксонцәеи еилаҵаны етникатә гәыԥк ҟалеит, урҭ «англо-саксонцәа» ҳәа рыхьӡырҵо иалагеит, Везери Еидери аӡиасқәа рыбжьара инхоз аконтиненттә саксонцәа (Еалд-Сиксе) иреиԥшымхарц азы. Германиа аҩадатәи ахәҭаҿы[6][7]. Абжьаратәи англыз бызшәала ахьӡ "Engla land" "England" ҳәа иԥсахын.

Британиа Ду адгьылбжьахаҿы рхы иадырхәоз Шотландиатәи агаел бызшәала, атерриториа англосаксонцәа рыхьӡ ахьӡҵан - “Sasunn” [8]; убасҵәҟьа, Англиа Уелстәи ахьӡгьы "Saesneg" ауп.

Ажәытә англыз бызшәа аамҭа инаркны , Англиа ахьӡ рхы иадырхәон Британиа Ду адгьылбжьаха аладатәи ахәҭа азы, еиҳарак Уелс аламҵакәа; раԥхьатәи ахархәараан уи аҩадаҟа Форттәи аӡҭаларҭа аҟынӡа инеиуаз аҭыԥ аҵанакуан.[5] Алаҭын бызшәала Anglia ма Anglorum terra ҳәа атәыла иахьӡын. Ажәиԥшьтәи ашәышықәсазы Британиа Ду адгьылбжьаха Англиа зегь ҳәа иашьҭан.

Англосаксонтәи аҳцәа, Етельстан инадыркны, атитул "Англиа аҳ" рхы иадырхәон (лаҭын бызшәала: rex anglorum). Даниатәи аҳ Кануте Ду иакәын, уи англасаксонцәа рҳәынҭқарра аниааи, Англиа аҳ ҳәа ихы иазиҳәеит. Нормантәи аамҭазы, аҳцәа еиҳарак рхы иадырхәон атитул "Rex Anglorum", аха зны-зынла атитул "Rex Angli" (Англиа Аҳ) ҳәагьы рхы иадырхәон. Адгьыл змамыз Иоанн инаиркны ауп аҳцәа Англиа аҳцәеи аҳкәажәцәеи ҳәа рхы рышьҭаҵара ианалагаз, егьырҭ атитулқәа рыда

1604 ашықәс азы Англиатәии Шотландиатәии агәыргьынқәа зегьы еидызкылаз аҳ Џьеимс I алҭын бызшәахьы еиҭамгаӡакәа «Британиа Ду аҳ» ҳәа атитул идикылеит. Аха Англиатәии Шотландиатәии апарламентқәа ари ахьӡ рыдыркылеит 1707 шықәсазы, Аидгыла Азакәан анрыдыркыла.

Оксфордтәи англыз жәар инақәыршәаны, аҭыԥхьӡ "Англиа" иахьатәи аҩышьа ала 1538 шықәсазы шьақәгылеит.[5]

Шәахәаԥш иара убас

• Британиа Ду амонархцәа

Алитература

Chandler, J. A. Local government before 1832 // Explaining Local Government: Local Government in Britain Since 1800 (англ.). — Manchester: Manchester University Press, 2007. — P. 2. — ISBN 0719067065.

Curtis G. The Life and Times of Queen Anne. — London: Weidenfeld & Nicolson, 1972. — ISBN 0-297-99571-5.

Crystal D. The Stories of English. — The Overlook Press, 2004. — ISBN 978-1-58567-601-9.

Gregg E. Queen Anne. — New Haven and London: Yale University Press, 2001. — ISBN 0-300-09024-2.

Green D. Queen Anne. — London: Collins, 1970. — ISBN 0-00-211693-6.

Keynes S. Rulers of the English, c. 450–1066 // Lapidge М., Blair J, Keynes S., Scragg D. The Blackwell Encyclopedia of Anglo-Saxon England. — Blackwell Publishing, 2001. — ISBN 978-0-631-22492-1.

Ryan M. J., Higham N. The Anglo-Saxon World. — Reprint edition. — Yale University Press, 2015. — 496 p. — ISBN 978-0300216134.

Room A. Placenames of the World. — McFarland, 2006. — ISBN 978-0-7864-2248-7.

Somerset A. Queen Anne: The Politics of Passion. — London: HarperCollins, 2012. — ISBN 978-0-00-720376-5.

Hackwood, Frederick William. The Story of the Shire, being the Lore, History and Evolution of English County Institutions (англ.). — London: Heath Cranton Limited, 1920.

Yorke B. Kings and Kingdoms of Early Anglo-Saxon England. — Routledge, 1990. — 236 p. — ISBN 978-0415166393.

Англосаксонтәи ахроника / Пер. с др.-англ. З. И. Метлицкаиа. — СПб.: Евразиа, 2010. — 288 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-91852-013-0.

Ҳаҭыр зқәыз Беда. Англызцәа рыуахәаматә ҭоурых. — СПб.: Алетеиа, 2003. — (Pax Britannica). — ISBN 5-89329-429-7.

Адунеизегьтәи аҭоурых аҿы иҟалаз аибашьрақәа зегьы Харпер ихьӡ зху арратә ҭоурых енциклопедиа инақәыршәаны Р. Е. Диупиуи и Т. Н. Диупиуи — в 3-х т / H. Л. Болконскии Д. Н. Волконскии ркомментариқәа иацны. — СПб.: Полигон, 2004. — Т. 2: 1000—1500 гг.. — 520 с. — ISBN 5-89173-259-9.

Абжьарашәышықәсатәи аиссра дуқәа. Аизга. — М.: Ексмо, 2009. Џьонс Г. Викингцәа. Одини Тореи рхылҵшьҭра. — М.: Центрполиграф, 2004.

Џьуетт С. О. Англиа норманнцәа рымпыҵахалара. — Минск: Харвест, 2003. — 304 с. — (Аҭоурыхтә библиотека). — 5000 экз. — ISBN 985-13-1652-0.

Девриз К.[англ.]. Абжьарашәшықәсатәи аиссрақәа дуқәа. 1000—1500. — М.: Эксмо, 2007.

Дуглас Д. Вильгельм Ампыҵахалаҩ. Викинг англыз аҳ иҭыԥ аан / Англыз бызшәа аҟынтәи еиҭеигеит. Л. Игоревски. — М.: Центрполиграф, 2005. — 431 с. — 7000 экз. — ISBN 5-9524-1736-1.

Мортон А. Англиа аҭоурых = A People's History Of England. — М.: Издательство иностранной литературы, 1950. — 463 с. Саксонцәа, авикингцәа, анорманцәа // Альманах «Аруаҩ Ҿыц». — Артемовск: Солдат, 2002. — № 88. — С. 31—32. Штокмар В. В. Абжьарашәышықәсатәи Англиа аҭоурых. — СПб., 2001.