Макиавелли, Никколо

Аматериал Авикипедиа аҟынтә - зхы иақәиҭу аенциклопедиа
Никколо Макиавелли

Никко́ло Макиаве́лли (аитал. Niccolò di Bernardo dei Machiavelli; лаҵарамза 31469 ш., Флоренциа — рашәарамза 221527 ш.) — италиатәи афилософ, аполитикатә усзуҩ, ашәҟәыҩҩы, арра-теоретикатә усумҭақәа равтор.


Никколо Макиавелли иԥсҭазаара.[аредакциазура | акод аредакциазура]

Никколо Макиавелли диит лаҵарамза 3, 1469 шықәсазы Флоренциа, адукат Бернардо Макиавелли иҭаацәараҿы. Уи аҭаацәа абжьаратә класс ишаҵанакуазгьы, рсоциалтә ҭагылазаашьа бааԥсын. Макиавеллиаа рышьҭра аҭоурых ду аман, урҭ флоренциатәи аполитика еснагь иалахәын. Никколо даниз аамҭазы рыжәлантәқәа рхыԥхьаӡара маҷхоит, ирымаз ахыԥша рцәыӡуеит. Макиавелли иаб рыжәлаҿы зегь реиҳа дӷарын, ахаангьы амаҵзура бзиақәа имамызт. Иара дзиндырҩын, имаз дгьылқәак рҟынтәигьы аԥара иоуан, аха уи ахашәала аҭаацәара ирызхомызт, Никколо ашәҟәқәаҵәҟьа раахәаразы аԥара имамызт.[1]

Быжьшықәса анихыҵ алатин бызшәа аҵара далагоит, имч злақәхоз ала аҵара бзиа иоуеит. Алатинтәи, италиатәи аклассика ибзианы идыруан, иҭиҵаауан Тит Ливи иҩымҭа "Рим аҭоурых". Анаҩс уи шьаҭас иаиуит Макиавелли иусумҭа "Тит Ливи раԥхьатәи идекада азы ахцәажәарақәа рҿы". Дрыԥхьон Цицерони Иосиф Флавии рҩымҭақәа. Аҭоурыхҭҵааҩцәа ишазгәарҭо ала, иусумҭақәа уанрыԥхьо идыррақәа шҵаулоу убоит, ауниверситет далгазшәагьы агәаанагара цәырҵуеит, аха усеиԥш уи азы џьаргьы адыррақәа ыҟам. Иҟоуп агәаанагара, Макиавелли азиндырра иҵон Флоренциатәи ауниверситет аҿы, уи Марчелло Адриани ирҵаҩцәа дыруаӡәкын ҳәа. Абиограф-аҭоурыхҭҵааҩ Роберто Ридольфи Макиавелли игны, иоура маҷны, ицәа шкәакәаны, ихы хәыҷны даирбон.[2]

Никколо Макиавелли иԥсҭазаара мҩаԥысуан ишәарҭаз, аха аинтерес зцыз апериод аан, Италиатәи ақалақь-ҳәынҭқаррақәа атәымтәылақәа рнапаҵаҟа ианыҟаз. Уи аепоха узқәымгәыӷуаз аидгыларақәеи арҳәрақәеи ираамҭан.

Макиавелли иқәыԥшымҭаз Флоренциа республиканы Медичи рыклан анапаҵаҟа иҟан. Абҵарамза 1494 шықәсазы аҳ Карл VIII франциатәи ир Италиа иалаигалоит, Флоренцианӡагьы инеиуеит, Медичи рымчра каҳауеит. 1498 шықәсазы аполитикаҿы дцәырҵуеит Макиавелли. Зегь реиҳа изаатәу аполитикаҿы иус шалаз атәы зҳәоз асаламшәыҟәқәа ҩба ршаҳаҭганы иаанхеит.[3]

1494 шықәсазы Макиавелли Флоренциатәи ареспублика ашҟа амаҵзурахьы днеиуеит. Уаҟа 14 шықәса рыҩныҵҟа аус иуан, инаигӡон еиуеиԥшым адипломатиатә напынҵақәа. Италиа усҟан еихшаны иҟан. Иара иаб данԥсы, 1500 шықәсазы, аҭаацәара дреиҳабхоит, анаҩс ԥҳәысс дигоит ижәытәӡоу ажәла Корсини аҟнытә аҭыԥҳа – Мариетта ди Луиџьи.

Макиавелли еиқәиршәеит уи аамҭазы зқьыла асаламшәыҟәқәа, ажәахәқәа, ажәабжькьаҿқәа. Никколо Макиавелли илшеит Флоренциа раԥхьаӡа акәны ақалақь ар аиҿкаара. Ԥхынҷкәынмза 6, 1506 шықәсазы Никколо Макиавелли иусумҭақәа шьаҭас иганы, "Асовет дуи" "8-ҩык Рсовети" еиҿыркаауеит "9-ҩык ркомиссиа", уи Флоренциа арратә мчқәа рнапхгара акәхоит. Макиавелли ишьақәиргылоит арратә ԥҟаԥҵәа, акомиссиа ҿыц маӡаныҟәгаҩсгьы дҟалоит. Анаҩсгьы уи иабзоураны Флоренциа Пиза архынҳәуеит.

Алексеев А. С. Макиавелли, как политический мыслитель. — М.: А. Л. Васильев, 1880.[4]

1512 шықәсазы Медичи Флоренциаҟа ихынҳәуеит, мчыла аиҳабыра рнапаҿы иааргоит, ареспубликатә институтқәагьы аԥырхуеит. Макиавелли аханатә аусура даанрыжьуеит, аха игәаанагарақәа ахьыргәамԥхоз аҟнытә имаҵзурақәа имырхуеит, аполитикатә ԥсҭазаарагьы далахәзар ҟалаӡомызт, 1513 шықәсазы дҭаркуеит. Уаанӡатәи амаӡаныҟәгаҩ акыр ддыргәаҟуеит, дыршьырцгьы ақәыркит, аха амнистиа иабзоураны анаҩс доурышьҭуеит. Макиавелли иҩызцәеи иуацәеи иоушьҭразы 1000 флоринк ихыршәаауаеит. Флоренциантә уи ашьҭахь дықәҵны Сант-Андреа-ин-Перкуссинҟа нхара диасуеит. Уаҟа ақыҭаҿы Макиавелли ашәҟәқәа рыҩра далагоит. Уи аамҭазы иара тература-философтә, "Ручеллаи ибаҳча" ҳәа хьӡыс измаз агәыԥ даҭаауеит. Уи анапхгара арҭон Медичи рыуацәа – Бернардо, Джованни Ручеллаи. Урҭ реиҩызара анаҩс акыр ихәоит Макиавелли. Уи аамҭазы афилософ иҩуеит қьырала еибашьуаз, акариера бзиа ҟазҵаз, агәымбылџьбара злаз аибашьҩы иҭоурых атәы зҳәо ашәҟәы "Луккатәи Каструччо Кастракани иԥсҭазааранҵа". 1520 шықәсазы Макиавелли далгоит ашәҟәы "Арратә ҟазара". Уаҟа иара арратә еиҿкаашьа далацәажәон. 1520 шықәсазы Макиавелли Флоренциаҟа дхынҳәуеит, ауниверситет аҿы аҭоурыхҭҵааҩыс аусура далагоит. Уи аамҭазы иазирхоит "Флоренциа аҭоурых", уи апропагандисттә ҟазшьа змаз ҩымҭан.[5]

Медичи Макиавелли игәра ргомызт аханатә, аха хәыҷы-хәыҷла

адипломатиатә напынҵақәа ирҭо иалагоит. Лаҵарамза 9, 1526 шықәсазы Флоренциа еиҿыркаауеит аусбарҭа ҿыц – Хәҩык рколлегиа. Никколо Макиавелли уи аусбарҭа амаӡаныҟәгаҩс дҟалоит. Аха 1527 шықәсазы уи аусбарҭа аԥырхуеит, ақалақь аҿы ақәгыларақәа ирылагоит, ареспубликатә режим еиҭашьақәдыргылоит. Аха аиҳабыра ҿыц Макиавелли анапхгарахь дрыдыркылаӡом. Анегативтә хьаагарақәа Макиавелли игәабзиара ианыԥшуеит. Рашәарамза 22, 1527 шықәсазы иара Флоренциа ааигәара Сан-Кашан аҳаблаҿы иԥсҭазаара далҵуеит. Иахьа уажәраанӡа еиқәхаз Макиавелли исахьа ҭихит асахьаҭыхҩы Санти ди Тито.[6]

Макиавелли иидеиақәа.[аредакциазура | акод аредакциазура]

Никколо Макиавелли иусумҭақәа "Аҳәынҭқари" "Тит Ливи раԥхьатәи идекада азын ахцәажәарақәеи" рҿы аҳәынҭқарра, ауаажәларра аполитикатә ҭагылазаашьа еиԥш дахәаԥшуан, уи аилазаараҿы амчра змази, уи знапаҿы иҟази дареи реизыҟазаашьақәа зеиԥшрази, азакәанқәа изеиԥшрази ртәы далацәажәон. Макиавелли, аполитика иԥышәоу наукоуп ҳәа азгәеиҭон. Афилософ —Аиҭаҿиара апериод аан амчра знапаҿы иҟаз аиҳабы ироль иалацәажәаз дреиуан. Иара атәыла иџьбароу еиҳабык даҭахуп ҳәа иԥхьаӡон. Макиавелли афилософиаҿы аморалтә нормақәоу аполитикатә хәарҭароу, еиҳа ихадоу ҳәа раԥхьаӡа азҵаара ықәиргылоит. Иара арра ахысразы аҭакԥхықәра зегьы ишрыду аидеиа дадгылон, "Арратә ҟазара" иазкыз итрактат аҿы уи азы ааԥхьара ҟаиҵон.[7]

Макиавелли ареспубликатә шьақәгылашьа аформа дадгылон, аха иҩымҭа "Аҳәынҭқар" аҿы еиҳа аԥыжәара аиҭоит аҳәынҭқар имчра. Убри аан атәыла анапхгаҩы агәымшәареи агәыҭбаареи илазар акәын. Макиавелли игәаанагара ала, уи аҩыза аиҳабы иакәын еиҟәшаз Италиа аидкылара зылшоз.

Макиавелли иаликаауеит аҳәынҭқарратә напхгара 6-хкык: 3-ибзиаз, 3-иҽеимыз. Раԥхьатәи агәыԥ ахь иаҵанакит - амонархиа, аамсҭашәара, адемократиа. Аха аамҭа цацыԥхьаӡа арҭ аформақәа иҽеим анапхгарақәа рышҟа ииасыр рылшоит, иаҳҳәап, атираниа, аолигархиа, анархиа ашҟа. Аҳәынҭқаррақәа ҿиацыԥхьаӡа аилаҳара иалагоит. Иҿыцу аҭагылазаашьақәа аԥҵазар аҳәынҭқарра ҿыц еиҭаҿиар алшоит. Макиавелли Римтәи ареспублика иреиӷьӡоу ҳәынҭқарратә форманы иԥхьаӡон. Ауаатәыҩса рҭоурых анҭиҵаауаз, иара амчра аанкыларазы, аҳәынҭқарратә напхгара апринципқәа шьақәирӷәӷәоит. Убри аан урҭ апринципқәа ицәаҩашәоу апринципқәа ирҿагылон. Никколо Макиавелли иаартны иааирԥшуеит аполитикатә режимқәа русушьа.

Адинхаҵара аганахь ала Макиавелли ихәымгеишьон Ватикантәи ауахәаматә клир, игәаԥхон амал змаз, активла зхы аазырԥшуаз ақалақьуаа.[8]

Аполитикатә хымҩаԥгашьа акононқәа анҭиҵаауаз, Рим ақьырсианра рыдыркылаанӡа иҟаз аетикеи азакәанқәеи идеалтәуп ҳәа иԥхьаӡон. Макиавелли антикатәи адинхаҵарақәа рҿы иҟаз анапхгацәа еиҳа аҳаҭыр рықәиҵон, атәыла уи еиҳа иазеиӷьын ҳәа азгәеиҭон. Иаамҭазтәи анцәахаҵарақәа аҽрыцҳатәрахь ауаа аднаԥхьалоит, убри аҟнытә амчрахь ахәымгақәа роуп инеиуа ҳәа иҳәон иара.[9]

Макиавелли анцәа дхаиҵон, аха ақьырсианра агәымшәаразы ааԥхьара ҟанаҵозар иҭахын. Афилософ аиҳабрахь ажәлар ҳаҭыр зқәырҵо адинхаҵара пату ақәырҵаларц азы ааԥхьара ҟаиҵон. Убри аҟнытә акәхап, ауахәамагьы Макиавелли цәымӷырҭас дзыҟарҵаз.

Макиавелли иидеалтә принципқәа иреиуан аразра. "...Дызусҭазаалак иуалуп егьырҭ ауаа аразра закәу дырҵара" ҳәа иҩуан иара. Макиавелли агәра игон, ахақәиҭра змаз ауааԥсыра ахьыҟаз ареспубликақәа еиҳа аԥеиԥш рымоуп ҳәа. Ахақәиҭреи, аҳәынҭқарра амчи - зегь реиҳа ихадаз акәын иара изы. Макиавелли авторс дамоуп "аҳәынҭқарратә интерес" атермин. Убри аан аморали абзиеи наскьагазар ауан. "Аҳәынҭқар" аҿы Макиавелли иааирԥшуеит амчра анапаҿы аагаразы, амчра аиқәырхаразы, уи ахархәаразы иахәҭоу аполитикатә схемақәа. Анапхгара, иара ишиҩуаз ала, иаанагоз иӷәӷәоу аҳәынҭқарра аргылара акәын, убри аан уаҟа инхо ауааԥсырагьы рыԥсҭаазааразы акгьы иацәымшәо иҟазар акәын. Ус еиԥш иҟоу атәылаҿы ахада иажәа ажәазар акәын, ижәларгьы пату рықәиҵозар ахәҭан. 1559 шықәсазы Макиавелли ишәҟәқәа, папа Павел IV дақәыӡбаны, раларҵәаразы азин амихуеит.[10]

Макиавелли иидеиақәа рнырра.[аредакциазура | акод аредакциазура]

Флоренциатәи ареспублика Макиавелли идыррақәа хышықәса рҟынӡа ауп мап ахьынӡарцәыркуаз. 1529 шықәсазы Флоренциа иакәшаны иркуеит еиду аимператори папеи рыр. Жәамз Макиавелли идыррақәа рыла еиқәыршәаз ахырӷәӷәарҭақәа рыбзоурала уаҟа ахыхьчара рылшоит.

1532 шықәсазы афилософ данԥсы ашьҭахь, иуацәеи иҭынхацәеи уи иаҳаҭыр азы аԥара еизганы иҭрыжьуеит иҩымҭа "Аҳәынҭқар"[11]. Ашәҟәы алаҵәара бзиа аман азын, ашықәс аҩныҵҟа даҽа зныкгьы еиҭаҭрыжьуеит. Убри аан уи ашәҟәы акритика азызуаз маҷӡамызт. Акритикцәа иреиуоуп Иннокенти Жентилле, Антонио Поссевино, Пруссиа аҳ, аха иҟан уи иусумҭа аҳаҭырқәҵаҩцәагьы, иаҳҳәап, Роберто Ридольфи, Жан-Жак Руссо, папа Пии VI, Тосканы агерцог Дууӡа Леопольд II. Ус шакәугьы, ашәҟәы наунагӡа аҭоурых аҿы иаанхоит. Макиавелли ипроект хада иара иԥсы ахьынӡаҭаз аидеиа анагӡара рылымшеит. Аха 1530 шықәсазы Медичи амчра рнапаҿы ианаарга ашьҭахь, Никколо Макиавелли иидеиақәа раларҵәара рылшоит, еиҿыркаауеит изықәгәыӷша ар, аруаа ргәы азҭаҵаразы иаԥҵан ашәахтәқәеи азин ҷыдақәеи. Анаҩс, уи ар Флоренциа ахьчон 200 шықәса инарзынаԥшуа. Макиавелли иҩымҭақәа "Аҳәынҭқари" "Ахәыцрақәеи" рҿы, еиуеиԥшым аԥхьаҩцәа рзын иаԥиҵеит, убри иахҟьазар ҟалоит уи игәаанагарақәа реиҿагылара. Макиавелли аполитикахь ихынҳәра иҟазара пату ақәызҵоз иҩызцәа рыцхыраара иабзоурахеит. Никколо Макиавелли Европатәи Ренессанс усзуҩ дуӡӡаны дыҟан, аҭоурых аҿгьы ус даанхоит.

Макиавелли иусумҭа "Аҳәынҭқар".[аредакциазура | акод аредакциазура]

"Аҳәынҭқар" – зегь реиҳа еицырдыруа Макиавелли иҩымҭоуп. Уи аусумҭа иахҟьаны ацәгьаныҟәгаҩ ҳәа ахьӡ ихылоит. Уи аамҭаз еиҩшаны иҟаз Италиа азы авторцәа зегьы аҭагылазаашьа аиӷьтәра иазхәыцуан, аха Никколо Макиавелли заҵәык иакәын изылшаз апринципқәа рышьақәырӷәӷәара. Автор "Аҳәынҭқар" аҿы иҟәыӷаз ахада ихаҿсахьа аԥиҵеит. Атәыла иахагылоу аҳәынҭқар иуааԥсыра рзы игәы разызароуп, аха ианахәҭоу амчгьы ихы иаирхәозар ауп ҳәа иҩуан автор.

Макиавелли ишәҟәы лассы-лассы агәымбылџьбарара ацуп ҳәа азырҳәоит. Аха аҭоурыхҭҵааҩцәа ишырҳәо ала, иазгәаҭалатәуп уи аниҩуаз аполитикатә ҭагылазаашьагьы[12]. Италиа еиҩшан, атәыла аҟазаара ашәарҭара иҭагылан. Уи аназгәауҭалак иубоит Макиавелли хықәкыс ишимаз Италиа аиқәырхара. Ашәҟәаҿы иҟоуп ҭыԥқәак, Макиавелли иаартны агьангьашра аполитикаҿы зны-зынла ишаҭаху атәы ахьиҳәоз. Ж. Ж. Руссо Макиавелли иганахь ала ус иҩуан: "...Макиавелли ахадацәа ак аныдирҵоз ирызгәамҭаӡакәа адыррақәа риҭеит ажәларқәа зегьы. "Аҳәынҭқар" ареспублика иадгыло ирышәҟәуп". "Аҳәынҭқар" абзоурала Макиавелли политологиа анаука ашьаҭакҩыс дыԥхьаӡоуп.[13].

Макиавелли ицитатақәа.[аредакциазура | акод аредакциазура]

"Ахықәкы ауп еиҳа ихадоу, ахархәагақәа раасҭа"; "Аӡә ипҟара уаналага, зынӡа ашьаура иҭахымхо дҟауҵароуп"; "Уҩыза бзиазар, аҩызцәагьы умазаауеит"; "Алахьынҵа сашьыр иара ахаҭа ԥхамшьаӡои"; "Акы уацәымшәо уҟазар еиҳа еиӷьуп"; "Аиааира зго аҩызцәа рацәаны имоуп, иаҵахаз – аҩызцәа гәакьақәа"; "Угәы иҭоу умҳәакәа, уазыӡырҩы егьырҭ ирҳәо, уи аҳрахь унанагар алшоит"; "Узеиԥшраҵәҟьоу здыруа маҷҩуп"; "Ианаамҭаз инагӡаз аплан аманшәалара узаанагоит"; "Ужәлар урҭахымхар, акгьы уахьчаӡом".[14]

Азгәаҭақәа[аредакциазура | акод аредакциазура]

  1. Макиавелли / О. Ф. Кудрявцев // Новая философская энциклопедия : в 4 т. / пред. науч.-ред. совета В. С. Стёпин. — 2-е изд., испр. и доп. — М. : Мысль, 2010. — 2816 с.
  2. https://smekni.com/a/25246/pravlenie-doma-medichi-vo-florentsii-v-xv-veke-po-istoriyam-florentsii-franchesko-gvichchardini-i-nikkolo-makiavelli/
  3. И. Берлин. ОРИГИНАЛЬНОСТЬ МАКИАВЕЛЛИ. Человек №2-4, 2001 г.
  4. Алексеев А. С. Макиавелли, как политический мыслитель. — М.: А. Л. Васильев, 1880.
  5. http://pr.ua/news.php?new=53990[permanent анеишьа амам азхьарԥш]
  6. https://works.doklad.ru/view/QUW53GAki90.html
  7. Макиавелли, Никколо / О. Ф. Кудрявцев // Ломоносов — Манизер [Электронный ресурс]. — 2011. — С. 541—542. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 18). — ISBN 978-5-85270-351-4.
  8. Никколо Макиавелли. Сочинения.
  9. Илья Бузукашвили. Флоренция превыше всего // Гении эпохи Возрождения. — Новый Акрополь, 2012.
  10. https://www.svoboda.org/a/25197607.html
  11. «Государь» / Пер. Г. Муравьевой. — М.: «Художественная литература», 1982.
  12. Баткин Л. М. Итальянское Возрождение: проблемы и люди. — М.: Наука, 1989. — С. 345—363. — 272 с. — Серия «Из истории мировой культуры»
  13. Баткин Л. М. Итальянское Возрождение: проблемы и люди. — М.: Наука, 1989. — С. 345—363. — 272 с. — Серия «Из истории мировой культуры»
  14. Баткин Л. М. Итальянское Возрождение: проблемы и люди. — М.: Наука, 1989. — С. 345—363. — 272 с. — Серия «Из истории мировой культуры»