Акартош

Аматериал Авикипедиа аҟынтә - зхы иақәиҭу аенциклопедиа
Акартошқәа

Акарто́ш[1], Акарто́фель (алаҭ. Solanum tuberosum) — акәымкәа рҭаацәараҿы иалоу аҵиаақәа зегьы раасҭа ауаа еицырдыруа ҵиаауп.

Аҭоурых[аредакциазура | акод аредакциазура]

Уи аџьынџь ахьыҟоу Аладатәи америкаҿы иахьанӡагьы ииуеит абна картош захьӡу акартош зхылҵыз аҵиаа. Европаҟа акартош аазгаз аиспанцәагьы уи зырҭаз егьырҭ ажәларқәагьы шәышықәса еиҳаны ирыздыруамызт фатәыс ахархәашьа. Еиҭарҳауан ашәҭ зҿало ҵиаа џьашьахәык аҳасабала. 1565 шықәсазы аиспанцәа иааргаз ари аҵиаа ауаа фатәыс рхы иадырхәоит XVII ашәышықәса анҵәамҭа инаркны. Урыстәылаҟа акартош аанагеит Пиотр I ихаан. Ааҵәак акартош Голландиантәи иааганы ауаа ирзишеит, аха уи лассы изамышьцылеит иара дшақәгәыӷуаз еиԥш. Анхацәа ирымбацыз аҵиаа алаҵара мап ацәыркуан, XIX ашәышықәса алагамҭанӡа абри аус рххатәыс анхацәеи урҭ ирхагылаз ҭауади аамсҭеи ирыман. «Акартош бунтқәа» рыхәаҽразы акырынтә рхы иадырхәахьан аруаа. Аҵыхәтәаны, анхацәа мчыла-хаала акартош алаҵара иаладыргеит. Уажәы ари аҵиаа аурысцәа, абеларусцәа, аукраинцәа уб. иҵ. европатәи ажәларқәа рхы иадырхәоит фатәыс егьырҭ аҵиаақәа зегьы раасҭа. Уи зыбзоурахаз акартош ҵиаа аарыхра ахьуадаҩми акартошхы ахаҭа иалоу афатәқәа рхаҳара ахьыбзиоуи роуп. Акартошхы ирацәаны иалоуп акрахмал. Уи иалырхуеит арахә рхәы, асԥирҭ. Акартош ашәҭқәа амати рымаӡам азы ашьхыцқәа рҭааӡом. Уи ашәҭқәа рхала ибыбыцыркхауеит. Ирҿало ашәырқәа – аргәыц иаҵәақәа рыҩныҵҟа иргәылоуп ажәлақәа. Акартош ажәла иахылҵуа акартошхқәа ссахоит. Убри азы акартош дырҿиоит акартошхы ала. Акартош мыцхәы аԥхарреи, ахьшәашәареи, аӡи зҭахым ҵиаауп. Анышә рҵәыраҿы илоу акартошцыра 3-нтә ирашәазар иунаҭоит киллограммк аҟынӡа аҽаҩра. Акартош алаҵара ауеит заа, аҵаара ианаҟәыҵлакь иаразнак. Усҟан иахьылоу анышә имцәылаҵаарц азы ихырҩоит. Ашьаҭақәа рацәахарц азы акартошхқәа ларҵоит еиҩырссаны, усҟан еиҟәыршәоу аса хымԥада иамазароуп апытҟәыр атәарҭа – аларҭа. Акартошхы аҵиаа изладҳәалаз аган ианыларҵо идырхоит ҵаҟа, усҟан апытҟәырқәа еиҳа ирзыманшәалахоит лассы анышә ахәыҵыҵра. Ацәа шахоу ижәу акартошхы иалоуп ихәарҭоу афатәқәа еиҳа ирацәаны.

Алитература[аредакциазура | акод аредакциазура]

  • П. К. Кәыҵниа, «Аҵиаақәа, абактериақәа, акәыкәбаақәа рбиологиа», Аҟәа – 2011

Ахьарԥшқәа[аредакциазура | акод аредакциазура]