Перейти к содержанию

Рио-де-Жанеиро

Аматериал Авикипедиа аҟынтә - зхы иақәиҭу аенциклопедиа
Ақалақь
Рио-де-Жанеиро
Rio de Janeiro
Атәыла Бразилиа Бразилиа
Аҩнуҵҟатәи аиҩшара Копакабана,
South Zone of Rio de Janeiro
Акоординатқәа 22°54′40″ л. ҭ., 43°12′20″ мҭ. н.
Анапхгаҩы Marcelo Crivella
Ашьақәгылара хәажәкырамза 11, 1565 ш.
Актәи аҳәара 1502 ш.
Ақәӡара 1 260,029 215 км²
Ацентр агдыра 31 м
Ауааԥсыра рхыԥхьаӡара 6 211 423 ҩык
Ауааԥсыра рыжәпара 4929,6 ҩык / км²
Асааҭтә зона UTC−3
Ателефон код 21
Аԥошьҭатә анҵарба 20000-000
Автомобильтә код RJ
Аофициалтә cаит http://www.rio.rj.gov.br
Еишьцәахаз ақалақьқәа Аделаида, Ахмадабад, Амстердам, Афины, Атланта, Барселона, Батангас, Баҭым, Бақәа, Беиӡин, Беирут, Бухарест, Буенос-Аирес, Пусан, Кабу-Фриу, Каракас, Касабланка, Куско, Дубай, Дурбан, Гимарайнш, Гавана, Сҭампыл, Джидда, Иерусалим, Джуния, Гаосюн, Киев, Кобе, Ла-Пас, Лагос, Лиссабон, Ливерпуль, Мaдрид, Манагуа, Манаус, Мапуту, Мехико, Монпелье, Натал, Ньюарк, Ницца, Нитерой, Оклахома-Сити, Паола, Повуа-ди-Варзин, Пуэрто-Варас, Рамалла, Рамат-Ган, Рюфиск, Санкт-Петербург, Сен-Тропе, Санта-Крус-де-Тенерифе, Санто-Доминго, Сеул, Тель-Авив, Тунис, Ванкувер, Вила-Нова-ди-Гая, Варшава, Ереван, Найроби, Нант, Санту-Тирсу, Майами, Терезополис, Кёльн, Прая, Макао, Кали, Самарканд, Визеу, Винья-дель-Мар, Пунта-Кана, Сан-Боржа, Санта-Мария-да-Фейра, Сан-Хосе, Ричардсон, Раанана, Порту, Понти-ди-Лима, Петах-Тиква, Парельяс, Ойо, Ольян, Обидуш, Неаполь, Медельин, Мбанза-Конго, Мар-дель-Плата, Луанда, Ламегу, Лахор, Краков, Йоханнесбург, Икике, Инчхон, Ифе, Хеврон, Гамильтон, Фатима, Эшпинью, Ла-Корунья, Коимбра, Себу, Кадис, Кабесейраш-ди-Башту, Брага, Бисау, Берлин, Барранкилья, Асунсьон, Арганил, Ангуилара-Венета, Ангра-ду-Эроишму, Алмада Сетиф
Карта

Рио-де-Жанеиро (апорт. Rio de Janeiro pt[1]) — Бразилиа иҟоу ақалақь. Иаланхо 6 453 682-ҩык.

Лассы-ласс ргәы иаанагоит Рио Бразилиа иаҳҭнықалақәушәа. Ииашаҵәҟьан, Бразилиа аҳҭнықалақь Бразилиа ауп. Рио Бразилиа ақалақьқәа ируакуп аха, уи зынӡа, иаҳбац қалақьӡам. Рио-де-Жанеиро Бразилиа зегьы еицырдыруа қалақьуп. Зегьы ираҳахьеит Рио аӡбахә. Убри аҟынтә, Рио Бразилиа иаҳҭнықалақьуп ҳәа ргәы иаанагоит. Иудыруазеи Рио азы? Сақәгәыӷуеит уара ишуаҳахьо Рио имҩаԥысуа акарнавал аӡбахә. Рио акарнавал анымҩаԥысуа ақәшәара, хәыҷи дуи рзы гәаҳәара дуӡӡоуп. Уара ашьапылампыл асра бзиа иубозар, иуаҳахьазароуп ашьапылампыл нцәахәыс ирыԥхьаӡоз Пеле иӡбахә. Пеле дыбразилиатәуп! Уара ашьапылампыл асра бзиа иубозар, иудыруазар ауп, адунеи аҿы зегьы иреиҳау Рио иҟоу астадион Маракана. Иуаҳахьоума уара, Христос истатуиа аӡбахә. Иуаҳахьазар акәхап, аплиаж Копакабана аӡбахә. Ари адунеиаҿ зегь раасҭа иԥшӡо плиажуп, Рио араионаҿ еицырдыруа ҭыԥуп. Копакабана адунеиаҿы зегьы иреиҳау ауаарацәа реиланхарҭа ауп. Христос истатуиагьы, адунеиаҿ зегьы еицырдыруа акоуп, ҳаамҭазтәи адунеи аҭыԥ џьашьахәқәа ирхыԥхьаӡалоуп. Иааԥҵәаны иуҳәозар, Рио-де-Жанеиро иааркьаҿны Рио, иадҳәало, аинтересс зҵоу даара ирацәоуп. Шәааи нас, ҳмыццакыкәа, еиҳа еиӷьны адырраз, зегь реиҳа адунеиаҿы иԥшӡоу ақалақьқәа ируаку Рио ҳаҭаап.

Рио ижәытәӡатәиу қалақьуп. Ари Бразилиа акрызҵазкуа, еицырдуруа қалақьуп. Рио кыраамҭа Бразилиа иаҳҭнықалақьын, уи зқьи жәшәи ханеижәа шықәса (1960) иара аҳҭны қалақь астатус иацәхьаҵит, Бразилиа ҿыц иргылаз ақалақь ахьӡала. Рио-де-Жанеиро ахьӡ иаанагоит «Аӡиас Ианвариа». Ари аҭыԥ ахьӡ аиҭеит Америго Веспуччи. Ари аҭыԥ, 1502 зқьи хәышәи ҩба шықәсазы ианармзазы иааиртит Америго Веспуччи, убраантәи ауп иахьаауа ахьӡгьы.

Адунеи зегьы аҿы, зегь раасҭа еицырдыруа акарнавалқәа иреиуоуп Рио акарнавал. Зеқьҩыла самбо акәашаҩцәа Рио амҩадуқәа рҿы икәашоит. Ауаарацәа акәашаҩцәа ирышьҭаланы ицоит. Ахәаԥшцәа агәахәара рнаҭоит акәашара ԥшӡақәа. Акәашацәа иҷыдоу маҭәала рҽеибыҭара, иԥшӡоу ланарԥшырахоит. Еицырдыруа бразиалиатәи акарнавал, партугалтәи аныҳәа аҟынтәи иҟалеит. Уи аԥхьа имҩаԥыргон партугалтәи аныҳәа ентрудо. Ентрудо амҩаԥгара иалахәыз, аҳәынҵәеи, аӡи, афатәи еигәыдырҵон. Ус иаарласны, ентрудо иазхәыцны, иԥшӡаны имҩаԥыргоз карнавалхеит.

Раԥхьаӡакәны 1840 зқьи аашәи инеижәа шықәсазы, Рио имҩаԥган акарнавал. Раԥхьа ари акарнавал аҿы самбо икәашаӡомызт… Иудыруама уара – Самбо закәу? Самбо – ари кәашароуп, акарнавал сабмо – аҿы зегьы еицыкәашоит.

Рио акарнавал аҿы самбо акәашара иалагеит маҷк ихьшәаны 1917 (зқьи жәшәи жәибжь шықәсазы)… Самбо шьақәгылоуп, еиуеиԥшым акәашаратә стильқәа реилазаашьала: уи иалоуп англотцәа рсемба, европаа рполька, африкаа рбатуки, кубатәи хабанереи релементқәа. Самбо акәашара ҿиеит, иахганы иҟаз ауаа аҩныҟа рыханҳәра иасимволны.

Ахгаратә ихынҳәыз ауаа, ари акәашарала ирԥылон, дара рыхьӡалагьы икәашон.

Иахьа, Рио акарнавал мҩаԥнагоит самбо Ашкол. Рио акарнавал мчыбжьык имҩаԥысуеит. Акарнавал амҩаԥгара амшқәа раан иусуратә мышқәаӡам ҳәа рыларҳәоит. Акарнавал иамоуп ахатәы ӡбаҩцәа. Акарнавал аӡбаҩцәа иалырхәуеит иреиӷьу акәашацәа ргәыԥ, дагьалырхуеит самбо акраал (анцәахәы). Ақалақь ахада акраал ианаишьоит ақалақь ацыԥха. Акарнавал акраал ԥшьымыш ақалақь еиҳабыс дҟалоит, убри аамҭазы, иара ақалақь азакәан адкылареи, мап ацәкреи рзин имоуп.

Иаса Қьырса истатуиа

[аредакциазура | акод аредакциазура]

Иаса Қьырса истатуиа иблахкыгарҭоу аҭыԥ хадақәа ируакуп. Иаса Қьырса истатуиа Рио аԥшаҳәаҿы ақәыргылара аидеиа цәырҵит, Бразиалиа Ахьыԥшымра ашәышықәсхыҵра аныҳәа азгәаҭараан. Бразилиа Ахьыԥшымра ашәышықәсхыҵра азгәаҭан 1922 шықәсазы. Астатуиа аԥиҵеит аскульптор Ектор да Силва Коста. Уи идеиас иман, ақалақь зегьы астатуиа анапы акәнаршо аҟаҵара.

Астатуиа Париж иҟаҵан, Рио иаартын ноиабр 12, зқьи жәшәи ҩажәи жәеиза шықәсазы Конковадо ашьхараҿы. Астатуиа ҩажәи жәаҩа метра инаӡоит, апедестал аура быжьметрак ыҟоуп, ахы акапан ҩажәи жәохә тонна, инапқәа роура ҩажәи хԥа метра иҟоуп. Иаса Қьырса истатуиа, аиашазы, угәаҿы иаанхо иссиру ԥҵамҭоуп. Ари атуристцәа бзиа ирбо аҭыԥқәа ируакуп. Рио иааз асас, хымԥада, ари аҭыԥ даҭаауеит.

Уара ашьапылампыл бзиа иубозар, иҟалап иуаҳахьазар Маракана аӡбахә. Маракана астадион адунеиаҿ еицырдыруа аҭыԥқәа ируакуп. Маракана астадионгьы Рио ауп иахьыҟоу. Аамҭақәак рзы, ари астадион ҩышәнызеқьҩык, 200 000 ҩык ахәаԥшцәа акәан. Ари ахаԥхьаӡара рекордтәуп. Маракана астадион дыргылеит зқьи жәшәи ҩынеижәижәаба шықәсазы. Ари астадионаҿы, уи ашықәсан адунеизегьтәи ачемпионат афинал мҩаԥган. Еизгоу Бразилиа еизгоу Уругваи иацыхәмаруан. Афиналтә матч иуль жәаф, зқьи жәшәи ҩынеижәижәаба шықәсазы имҩаԥысит. Астадионаҿы шәи ханеижәи жәиԥшьҩуаак ыҟан. Раԥхьатәи ампыл амба иҭаиршәит бразилиа еиуаз. Ахәаԥшцәа гәырӷьаны убас иҳәҳәон, астадион еилабгарц акагьы агымхаӡеит. Бразилиаа ргәы рнархьзаргьы, уругваиаа ҩ-мпылк ҭадыршәит, Маракана дууӡагьы ааҭынчхеит. Ари зегь реиҳа итрагедиаз хҭысын бразиалиатәи ашьапылампыл асраҿы.

Адунеи иачемпионхеит Уругваи, Маракана астадион ҿыц, уи ашықәсазы Бразилиаа азы иманшәаламхаӡеит. Иагьа ус акәзаргьы, Маракана бразилиаа рзы иҷыдоу ҭыԥхеит. Маракана азы ашьапылампыл асра анцәахәы Пеле иҩуан: «Ароуп, сара Аргентинаа рымба ампыл раԥхьаӡа иахьҭасыршәыз, ароуп сара азеқьтәи ампыл амба иахьҭасыршәызгьы. Ари астадионаҿ ирацәаҩуп ихәмархьо ашьапылампыл асыҩцәа. Араҟа зынӡа даҽа гәалаҟазаароуп, даҽа мчык ыҟоуп. Маракана астадионаҿ ампыласра аматчқәа рымацара ракәӡам имҩаԥырго. Ари астадионаҿы ирацәан имҩаԥыргоз еицырдыруа аҟазара аусзуцәа рконцертқәа: Френк Синатор, Роллинг Стоунз, Мадонна убас аӡәырҩы Маракана астадион ԥшӡаҿы ашәа рҳәон.

Иҟалап интересс иуоузар, избан ари астадион Маракана захьӡхаз. Официалла астадион иахьӡ ахуп Марио Фило. Марио Филио еицырдыруа аспорттә журналистын. Маракана ахьӡ аиуит, рацәак идуум аӡиас ахьӡ азы, уи астадион ааигәа ииасуеит. Уи ааигәара ишьҭаз араионгьы Маракана ахьӡхеит. Уажәы Маракана Астадионаҿы аиҭашьақәыргыларақәа цоит. Астадион аспорттә хҭыс дуӡӡа иаздырхиоит. Ари астадионаҿы ҩнызқьи жәаха шықәсазы, Аконфедеоациа Акубок мҩаԥгахоит, ҩнызқьи жәиԥшь шықәса азы, ашьапылампыл асразы Адунеи ачемпион. Ҩнызқьи жәаф шықәсазы аԥхынтәи Олимпиатәи ахәмаррақәа. Арҭ аицлабрақәа зегьы, ҿыц еиҭашьақәыргыло Маракана астадионаҿы имҩаԥгахоит.

  1. Larousse Concise Dictionary: Portuguese-English, 2008, ад. 339.