Лакоба, Нестор Аполлон-иԥа

Нестор Аполлон-иԥа Лакоба
1-тәи Аԥсны ССР жәлар ркомиссарцәа рхеилак ахантәаҩы
Амаҵураҭыԥ ахь: жәабранмза, 1922 ш. – ԥхынҷкәынмза 28, 1936 ш.
Аԥхьа иҟаз	Аусбарҭа амаҵура
Аҭынха	Авксенти Нарикие-иԥа Рапава
Аԥснытәи АССР ЦИК актәи амаӡаныҟәгаҩ
Амаҵураҭыԥ ахь: мшаԥымза 17, 1930 ш. – ԥхынҷкәынмза 28, 1936 ш.
Аԥхьа иҟаз	Аусбарҭа амаҵура
Аҭынха	Алексеи Сергеи-иԥа Агрба
Аполитикатә партиа
Алахәылара	Асовет Еидгыла акоммунисттә партиа
Аира	лаҵарамза 1, 1893 ш. Лыхны
Аԥсра	ԥхынҷкәынмза 28, 1936 ш. Қарҭ
Аԥсра зыхҟьаз	отравление
Аԥсыжра аҭыԥ	Лыхны
Амилаҭра	Аԥсуа
Атәылауаҩра	Урыстәылатәи аимпериа, Асовет Еидгыла
Аԥҳәыс	Сариа Аҳмед-иԥҳа Џьих-оглы
Ахәыҷқәа	Рауф
Аусура	аполитик
Анашьамҭақәа	орден Красного Знамени орден Ленина
Commons Лакоба, Нестор Аполлон-иԥа

Нестор Аполлон-иԥа Лакоба (лаҵарамза 1, 1893 ш., Лыхны ақ., Сухумский округ, Кавказское наместничество, Российская империя — ԥхынҷкәынмза 28, 1936 ш., Қарҭ) — Аԥсны абольшевик, асовет политик.

Абиографиа

Ахәыҷреи ақәыԥшреи

Диит 1893 ш-зы лаҵарамза 1 Лыхны ақыҭа аԥсуа нхаҩы иҭаацәараҿы.

Лыхны ақыҭа аҭоурыду змоу ақыҭақәа иреиоуп, ишьҭоуп иара Кавказ ашьхақәа ирыгәҭылак Гәдоуҭа ақалақь иацәыхарамкәа. Ақыҭа агәҭа ишьҭоуп аҭоурых ҭыԥ Лыхнашҭа ҳәа изышьҭоу. Ари ашҭаҿы имҩаԥыргон жәлар рныҳәа дуқәеи аспорт хәамаррақәеи. Адәы аҿықәахьшәа игылоуп аҭоурых ду змоу ахани, ижәытәӡоу ауахәамеи.

Лыхнашҭа шаҳаҭра ауеит Аԥсны имҩаԥысуаз ареволиуциатә хҭысқәа. 1921 шықәсази 1924 шықәсази имҩаԥысит ҭауади-аамсҭеи рыри анхаҩцәеи реидыслара. Ақәгылара мҩаԥысгоз ириблит Аԥсны аҳ иҩны. Уи ашьҭыхь ас еиԥш иҟаз ақәгылара, аҳ ир шьоурак аҳасабала ақыҭақәа жәнакы ықәыблаа иргеит.

Иҿыцу иӷәӷәоу ажәлар рықәгылара ари ашҭаҿ имҩаԥысит рашәарамза 1866 ш-зы. Уи ақәгылара зыхҟьаз Аԥсны Аҳцәа анхацәа ирзаԥырҵаз ареформа акәын. Лыхны иалагаз ақәгылара аамҭа кьаҿла Аԥсны зегь атәнатәит. Аха мчыла аиҟарамра иҟаз иахҟьаны анахаҩы жәлар рзы ишьаарҵәырахеит.

Лыхнашҭа иагәалашәоит анхаҩыжәлар реизара ду Аԥсны Асовет мчра аиааира анага. Ари ақыҭаҿ акәын ажәлар рымч аԥхьа иахьӡрыжәхоз.

Имаҷҩым ажәлар ахақ әиҭра рзаагаразы зшьа каҭәаз аихаҩцәа.

Ҭауади–аамстеи рнапала, Нестор Лакоба иаб иира хымз шагыз дҭахоит. Уи еиҳарак дзыхҟьа Лыхны жәлар реизараҿ дықәыгылан ҭауади-аамсҭеи дырҿагылан дцәажәеит. Иара уи акәхеит Аполлон Лакоба игәаӷ кны, ҽнак дҽыжәлан дшаауаз ицәҵагылан иихсеиуеит.

Иаб данҭаха ашьтахь, ус аҭагылазаашьа шыцәгьазгьы иҵегь иуадаҩуахеит Ҷнаагә ҳәа хьыӡшарас измаз Нестор Лакоба иҭаацәараҿы. Нестор иан хаҩк асабицәа знапаҿы инхаз аԥсҭазаара лҽаҵалырхомызт.

Нестор Лакоба иан гәаҟрыла дҭалҵоит Афон Ҿыцтәи ауахәаматә школ, қьырала ахә шәаны. Уи ашколаҿ Нестор аҵара иҵон ҩышықәса, анаҩсан далган Лыхнытәи ҩышықәсатәи абжьаратә школ.

Ахәыҷы изҳауан агәырҵҟәыл бзиа иманы. Бзиа дырбон иаҩзцәа хәыҷқәа, рыԥсы ихҭнырҵон. Есааира ахәмарра, агәырӷьара, ашәаҳәара, ашьхаруаа рыкәашара ахьыҟаз дрылукаауан урала рацәак еҩцамыз аҷкәын хәыҷы.

1905 ш-зы ашкол даналга ашьҭахь, иагьа гәаҟра ихигазаргьы, иуацәеи ақыҭа рҵаҩы рыцхырааралеи дҭалоит Қарҭтәи ауахәаматә училише, уи уа ицхрааит Кавказ иқәынхо ақыҭанхаҩцәа адырра роурц жәларбжьаратә агәылҳалалра.

Ишеилкааз ала, ауахәама иара иамаз аҵараиурҭақәеи ҭауиди-аамсҭеи ракәын изыдҳәалаз. Аха аҵара иалгар зҭахыз анхаҩыжәылар ауахәаматә ҵараиурҭа ирҭахы-ирҭахым иалгар акәын. Ауахәаматә ҵараиурҭаҿ аҵара зҵоз Н. Лакоба зынӡа ихахьы иааигомызҭ иара дазкхарц.

Ауахәама апапцәа изларбоз ала Аԥснытәи рааӡаҩ зыӡаскгьы ауахәаматә шәыҟәқәа дрызҿлымҳаӡа. Уи иԥсшьараамҭаз дриԥхьон игәрагагам алитература, иара убас иҩызцәагь адиԥхьалон уи аҩыза алитература даргьы аԥхьаларц. Лакоба ус акәзаргьы ибзиан иааирыԥшуан идыррақәа дыӡҭаз аганахь ала. Аҵара даналга ашьҭахь аучилишьа ахылаԥшьҩы дихәцәажәеит абас: "Воспитанник Лакоба имеет склонность к чтению недозволенных в училище книг, ведет дружбу со старшекласниками."

1910 ш-зы усҟантәи аамҭаз жәыбжь шықәса зхыҵуаз Н. Лакоба дҭалоит Қарҭтәи ауахәаматә семинариа. Усҟантәи аамҭаз иара имаз ирҵаҩцәа агәра ганы иҟан, уи ауахәама агәра зго маҵуҩк шиакәахо. Аха илыҵшәадахеит.

Нестор асеминариаҿ аҵари иҵонаҵы, уи хәқәкыла аус рыдиулон ареволиуциатә дунеихәаԥшра.

Асеминариаҿ аҵара зҵоз раԥшьгалара еҿыркааит алитературатә кружок. Гәынамӡарыла асеминариа аиҳабы дақәшаҳаҭхоит акружок аиҿкаара иаԥшьыргаз, аха уи игәы иаанагон ҭауади-аамсҭеи ирыдҳәалоу, урҭ ирҿагылоу алитература иаԥхьом ҳәа. Аха уи ус акәмызт. Лакоба егьырҭ акружок алахәцәеи алитература рхы иадырхәон даҽа хырхарҭак ахь. Акружок алахәцәа ирлас-ирласны еизалон, нас рызегь еицаԥхьалон.

Маӡала ирылаҿиоз ареволиуциатә абрашурақәеи апрокламациақәеи. Изныкымкәа Нестор иҩызцәа рыгәҭа иаартны ирылаиҳәон иреволиуциатә хәаԥшракәа.

Ари апиродаз зыԥсы ҭоу зегь, имшәоз, ԥхьа ицоз зегь ианырхәаҽуа аамҭан. Абри аҩыза ареволиуциатә семинарқәа усҟантәи аамҭаз, иара убас абри аҩыза ахыбра аҵаҟа есааира аҳцәа рҟынтәи хылаԥшра згымыз азы, иԥжәаз бзарбзанк иаҩызан.

Ирылагеит арепресиақәа. Шықәсык анаҩысан Нестор иҵара данҭала ашьаҭахь, уи аҵара зциҵоз агәыԥы иареи асеминариа иҭырцоит имҩаԥыргоз ареволиуциатә агитациа иахырҟьаны уаҳа даҽа семинарик ахь ирыдрымкыло.

Абасала адоуҳатә ҵара нхеит ишьҭахьҟа. Аамҭа шьҭа шьҭахҟа иузыргьежьуам. Арԥыс қәыԥш иҿаԥхьа иаатуеит аԥсҭазаара ҿыц, уи аԥсҭазаара ҿыц азықәԥара аҭахын хамеигӡарада ажәлар алашьцара излаз ралгараз, иара убри иԥсҭазара зегь азикуеит.

1911 ш-зы аԥхынра Нестор диасуеит Баҭымҟа. Уажәшьҭа идырын усҟантәи ашықәсқәарз баҭымтәи аусуцәа иалкааз еилаҵәан иҟаз ареволиуциатә атриадқәа Қырҭтәыла акласс аусуцәа шракәыз. Ленинтәи адҵа анапхгарала абольшевикцәа имҩаԥыргон анеФттә зауадқәа, иара убас еиуеиԥшым аусура аҭыԥқәарҿ, Баҭым ақалақьаҿ активла имҩаԥыргон аиҿкааратә усурақәа.

Нестор Лакоба ирласны еилашуаз аԥсҭазаара далашҩкуеит, баҭымтәи аусуцәеи ақыҭауааи гәахәарыла дыртәыртәуеит. Аамҭак ала уи агимназиатә курсқәа дырхысуеит, иара убас иазыҟаиҵоит ахәыҷқәа аиҵыбыратә класс аҭалараз. Аха Нестор иоуаз иулафахәы изхомызт азыҳәан ақалақь анапхгараҿ асанитар агентс аусура далагеит. Ари иусура иабзоураны инарҵаулан еилыкаауа далагеит аусусцәа рыԥсҭазаара. Уи ирлас-ирласны дырҭаауан аусуцәа ахьынхоз аҩныжәқәа, амла иаго, ахьҭа иакуа ахьыҩназ. Аусуцәа русуратә мшы азауадқәарҿ 9-10 сааҭ еиҳан иахәҭаз анорма аҵкьыс. Урҭ реиҳабацәа русуцәа ргәхьаа ркымызт. Нестор агәра ганы дыҟан аусуцәа рычҳара шхажжыло, уи ареволиуциа дуахь шикылнаго.

Аусуцәа аԥхьагылаҩцәа рыцхыраарала Нестор Лакоба 1911 ш-зы абольшевикцәеи иареи реимадара дацхраауеит.

Нестор иара иаҵкыс қәрала еиҳабацәа иҩызцәа, уи игәарҭеит илаз ахақәиҭра агәазыҳәара.

Нестор раԥхьаӡа акәны иоуеит адҵа аусуцәа ркварталқәа дрылаланы ареволиуциатә бзьыцқәа рыларҵәара ажәлар рыԥсҭазаара аиӷьратәраз.

1912 ш-зы Нестор Лакоба далалоит Акомунистә партиа. РСДРП аиашатә гәыԥ адҵала уи имҩаԥыгон апропагандатә усура анхаҩцәа рыбжьара Баҭым атәылаҿацә иахьаҵанакуаз. Аҳцәа рполициа рылаԥш ахырԥараз уи еиҿикаауан ақыҭақәарҿ жәлар рыхәмаррақәа. Ақыҭа ҿарацәа хәмаруанаҵ, Нестор маӡала имҩаԥигон абольшевикцәа ирыдгыла шахәҭоу.

Н. Лакоба ирлас-ирласны акварталқәа дырҭаауан. Уи иара дахьнеиуаз зегь гәыкала дрыдыркылон.

Атәыла зегь иатәнатәуа иалагеит иҿыцу ареволиуциатә ҿиара. Уи еиҳа-еиҳа аҽарҭбаауан Баҭым ажәлар рыбжьареи, уи аҵакыреи рҿы. Аусуцәеи анхаҩцәеи рықәԥара ԥышәак иаҩызан. Уи ақәбара активла зҽалызкааз дреиуан Н. Лакоба.

Абольшевикцәа аус руан иуадаҩыз аҭагылазаашьаҿ. Аҳцәа рполициа ршьапы иқәнарҟьеит ареволиуционерцәа реиҿкаара аԥшаараҿ. 1913 шықәса аламҭаз урҭ ирылшеит аилкаара аԥсуа-пропагандист дыӡусҭоу, урҭ аиҿкаарақәа хадара азызуа, уи агентцәа дзлагәарҭаз ала ирлас-ирласны анхаҩцәа рыҩнықәа рахь дырҭаауан, аха ииашоу амотив рымамызт ахара идҵан дызларкыша. Аха зегь дарароуп уи иԥхьаны иарҳәоит „хатә гәԥхарала“ Баҭым ақалақьи уи анҭыҵи аанижьырц.

Изҿыз аус хымбгаларц азы Нестор дызлаз ареволиуциатә еиҿкаара азин ирҭоит Аҷариа аамҭала ааныжьра. Уи аамҭа ақьаҿла гижуеит иқыҭа гәакьахь.

Иахьабалакынтәи иааиуан ажәабжьқәа ареволиуциатә ҵысрақәа ирыдҳәалаз, аха Нестор усда дтәамызт. Уи иӡбоит Нхыҵ Кавказ Грозны ақалақь ахь дцарц. Грозны анефт усуцәеи Баҭымтәи аусуцәеи дареи акыр еизааигәан. Ара дахьыҟази, Аҷариатә усуцәеи реиԥш ареволиуциатә мчы ӷәӷәа рылан.

Нестор Лакоба иԥсҭазаараҿ иҿыцу мҩахеит ахақәиҭраз ареволиуциатә қәԥара.

Ажәлар рыӡрыжәра

Грозны ақалақь Н. Лакоба иреволиуциатә усурақәа ирыциҵоит. Абольшевиктә пропаганда имҩаԥыргоз алыҵшәа бзиа аман. Аамҭа кьыҿла Лакоба аҭыԥантәи абольшевиктә организаци алахәылацәа даарылукаартә дҟалеит.

Аамҭак иалакӡаны уи иҵара аус адиулон, ихы данақәиҭаз аамҭа арҵага шәҟәқәа дрытгәалан иҽазыҟаиҵон Грознатәи ареалтә училишьа аҭалараз, дагьҭалоит ақәҿиара бзиақәа иманы 1915 шықәсазы далгоит, уи дшалгаз алагь иоуеит аршаҳаҭга. Н. Лакоба аҵара изырҵоз арҵаҩы М. Ф. Гутовски уи зкны иҩуан:

«аур. Какое великое счастье абхазам, что во главе их стоите именно Вы — всегда так глубоко веривщий и горячо лобивший свой народ...»

Нестор Лакоба иҭахын иҵара иацииҵарц; 1916 ш-зы уи дцоит Харковҟа, дагьҭалоит Харковтәи ауниверситет аиуристтә факультет. Аха Лакоба иҵара далгаратә аҭагылазаашьа имоут. Ицон аибашьра. Атәылаҿ аҭагылазаашьа акыр ибааԥсхеит, аӷарра иаӡҳауа иалагеит. Ауниверситетаҿ аҵара зылшоз акры змаз астудентцәа ркәын. Аха Лакоба имамызтуи аҩыза алшареи ацхыраареи. Убри инахырҟьаны иҵара ааныпсны дхынгқуеит Аԥсныҟа.

Актқәи Аџьынџьтәылатә еибашьра алакамҭаз аҳратә напхгара ирыӡбоит ргәы иҭакны ирымаз аус анагӡара, урҭ ирҭахын аамҭа кьаҿк иалагӡан аихамҩа аҟаҵара. Ашьхарахьи агаҿа иаԥну адгьыл аҟьаҟьареи рҿы ицәырҵуа иалагеит аԥшьааратә партиа, урҭ инарышьҭархханы иааит аихамҩа аргылаҩцәа. Арҭ ауаа еиҳараҩык иааз Урыстәыла агәыберниа иаҵанакуа ақыҭақәа иатәын, уи аамҭаз урҭ даара амла иаго акәын ишыҟаз.

Аха дара еиҳарак изхыццакуаз изҿоз аргылара акәын — уи иаман ихадароу арратә дҵа, ихадароу астратегиатә ҵакы.

Амшын Еиқәа амагистралцәа имаҷымқәа амал азоурижуан. Аха уи зҿыба иҭалоз аргылара иалахәыз ачынуаа ракәын. Еизган ирымаз аусуцәа аулафахәы имаҿӡан акәын ишроуаз, уи ала рхы рзныҟәылго аҟынӡа.

Аԥсныҟа ихынҳәыз Н. Лакоба баша ус дымтәаӡакәа дҭалоит Гудоуҭатәи амҩыаргыларатә техникум. Уи ирласны драбадыруеит аусуцәа, иара убас уи еиликаауеит урҭ рџьеи, рыԥсҭазаареи аҭагылазаашьа. Уи ара амҩаргылаҩцәа рыгәҭа далагоит иреволиуциатә усура.

Уи иҩызцәа абольшевикцәеи иареи ааԥсара ҟамҵакәа аус рыдырулоит ихьыҟоу ақыҭа акәша-мыкәша.

Гәдоуҭатәи абольшевикцәа ирыман иалукааша ареволиуциатә традициақәа. Гәдоуҭатәи аусуцәа ргәаларшәарҿ макьана иҟан уажәаабыкьа ареволиуциатә қәԥара аепизодқәа, урҭ акәԥарақәа мҩаԥысуан зҽалызкааз ареволиуционер Серго Орџьоникиӡе инаԥхгаарала. Раԥхьатәи аурыс револиуциа 1905 ш-зы иҟаз аамҭаз Гәдоуҭа ақалақь иалукааша аҭыԥ аанакылеит Аԥсны ареволиуциатә хҭирскуарз Гәдоуҭа ақалақь аҿы имҩаԥган жәлар реизара, уи аизара хыркәшан ажәлар гәахәарылеи напеинҟьареи рыла ирыдыркылаз С. Орџьоникиӡеи иажәахә ала. Уи нырҵәан абарҭ ажәақәа рыла. «Долой Николая кровавого!». Ақалақь иацәыхарамкәа Орџьоникиӡе еиҿкаарала усҟантәи аамҭаз аус зуаз ақалақьтә хәышәытәрҭарҿ фелшырс, имҩахигеит абџьар ақәылаҩҿцәарз. Иара абраҵәҟьа иҟалеит ажәылара ақыҭауааи аҳ ирхәҭеи рыбжьара.

Арҭ агәалашәартә мшқәа, макьан ишшыз инхон ажәлар рхаҿы. Иагьа ажәлар аџьамыӷәа цәгьа иҭадыргылозаргьы, урҭ гәҭакыс ирыман Гәдоуҭатәи абольшевикцәа даҽазнык абольшевиктә хеидкыла аиҭарҿиара.

Жәабранымза 1917 ш-зы Аԥсны Урыстәыла ареволиуциа аиааира шагаз ала ажәабжь шаараҳаз еиԥш, Гәдоуҭатәи абольшевикцәа Н. Лакоба инаԥхгарала, Серго Орџьоникиӡеи ирылаиҵаз атрадициақәа дриқәныҟәаны ареволиуциатә активтә масса еиҿыкааит. Абольшевикцәа ажәлар идеилдыркаауан Ленин илозунг «Вся власть — советам!» ҳәа изҳәоз аҵакы, уи ахықәкы ажәлар рзы.

Хәажәкыратәи амшқәа рзы 1917 ш-зы Лыхны еизеит хыԥхьаӡара рацәала анхаҩжәлар. Ари аизара дуаҿ иаадырԥшит ажәлар ирымаз агәынамӡара аамҭала Аԥсны иахгылаз анахгаҩцәа рахь. Урҭ аменшевикцәеи ҭауади-аамсҭеи ракыра ишрҵагылозгьы, аизара алахәылацәа далырхуеит Гәдоуҭатәи ацуҭа ахылаԥшҩыс Нестор Лакоба. Ари алхра башамызҭ. Уи идгылаҩцәа ирбарҭан, зегь реиҳа иӷәӷәаз, ажәлар рыгәрагара иаԥсаз аӡәы шиакәыз.

Аменшевикцәа аесерцәа, ажәлар зыргуаҟуаз амучацәеи Гәдоуҭа аҵахара иаҿын. 1917 шықәса ԥхынгәазы амчра зегьы инасуеит Асовет еидгыла рышҟа.

Уи амшқәа рзы Н. Лакоба есааира ажәлар рыгәҭа дубар алшон. Изныкымкәа дықәгыланы дцәажәахьан ажәлар рыгәҭа, ииҩуан ихьыԥхьаӡара рацәала ареволиуциатә прокломациақәа.

Арҭ апрокломациақәа ихадоу ароль нарыԥӡоуит ажәлар ареволиуциатә гәалаҟазаара ашьҭыхра.

1917 ш-зы лаҵарамзазы Қарҭ имҩаԥган 1-тәи Кавказтәи Асовет ааԥхьара. Ари ааԥхьараҿ делегатс далхын Н. Лакоба. Н. Лакоба дықәгылан иџьбараз ажәахә ҟаиҵеит, уи уа дрықәыӡбон аменшевикцәа рхаҭарнакцәа. Уи иажәахә ибзиаз алыҵшәа аиуит. Қарҭ иҟаз аар револиуцианерцәа рмтингаҿ.

Н. Лакоба иахьабалак пропагандак аҳасабла ихы иаирхәон Ленинтәи аидеақәа. Ааԥынраз 1917 ш-зы ауахәама аусуцәа еизеит Аҟәа ирыӡбарц азҵаара аԥсуа уахәамақәа рхҳәаақәҵараз. Ари аизараҿ зынӡак изыԥшуамызт Лакоба, аха иара днеит ари асездарҿ, уи уа иқәгылараҿ дызааҭгылаз анхаҩы жәлар ргәы иҵхоз азҵаарақәа ракәын, уи асиездаҿ згәы намӡоз рыбжьқәа ишаҳауазгьы иқәгылараҿ ирылеиҳәеит: «Трудовой народ, — сказал он, должен теперь сам разрешить наболевшие вопросы, а здесь попы, вкупе с людьми в чинах, орденах и аксельбантах, говорят за него и говорят от имени народа».

Н. Лакоба иқәгылара жәлар реизара ақыҭа Петропавловск аҿы иҟаз гәахәарыла ажәлар ирыдыркалеит. Уи уа иҟаз аамҭалатәи анапхгара ирықәқҽит имҩаԥыргоз аусқәа ажәлар ирҿагылоз.

Ареволиуциа алагамҭа инаркны аӷацәа иаразнак еилыркааит Лакоба иалукааша аӡәы шиакәуз, убри инаркны иалагеит аикәым иӡҳәара Петропавловск иҟаз аизараҿ аамсҭацәа рхаҭарнакцәа, аҩныҵҟатәи аусқәа еилзыргоз рҿы ацәгьа рҳәоит Лакоба аҳцәа дырҿагылан агиҭациа ҟарҵоит ҳәа. Ацәгьаҳәаҩцәа иазыԥшын Лакоба ахара анидырҵо ҳәа. Аха усҟан Лакоба Гәдоуҭатәи архәҭа ргарнизон ахаҭарнакцәа идгылеит, ирҭахы-ирҭахым аменшевикцәа Лакоба доурышҭыр акәхоит.

Октиабыртәи ареволиуциа аиааира анага ашьҭахь, Аԥсынгьы ирласны иатәнатәит. Аԥсны абольшевикцәа еиҳагьы рыҽдырӷәӷәоит, ирыԥшаауа иалагеит рыцәгьа зҳәоз. Аменшевикцәа ракәзар урҭгьы ирылшоз ҟарҵон, абольшевикцәа рымч еиҵаҟьарҵаз.

1917 ш-зы Аахыҵ Кавказтәи акомисариат ирласны ирыӡбеит Аҟәа антидемократиатә асезд аиҿкаара «Аԥсны раԥхьатәи анхаҩырцәа рсезд» хыс иаҭаны. Аха аменшевикцәа анхаҩцәа ржьара рылымшеит. Ари асездаҿ Ефрем Ешбеи Нестор Лакобеи абольшевикцәа рыдҵала ирыӡбеит ирласны еиҿыркаарц Аԥсны ииашоу аусуцәеи анхаҩцәеи рыла Асовет еидгыла, амчрагь рырҭарц.

Нестор Лакобеи, Ефрем Ешбеи, Гьаргь Атарбекови, егьыр акомунистцәеи иҟарҵоит жәлар рмобилизациа абуржуаз-меншевикцәа жәлар сыргәаҟуаз ирҿагыларц. Лакоба дықгылеит аԥхьахә ажәахә иманы Гәдоуҭатәи адгилҭыԥаҿ, иара убас Гагратәи Гәмысҭатәи аҭыԥқәарҿы. Арҭ аизарақәа имҩаԥысуан даара иӷәӷәаны. Аменшевикцәа аизара зҽалазырхуз зҭахыз урҭ ықәцан анхаҩцәа рыла ирԥхашьаны.

Ари апириудаз Н. Лакоба ибзоуралеи, иара убас гәыԥҩык аԥсуа револиуцианерцәеи: И. Варданиа, М. Гобечиа, В. Агрба, игьырҭ Гәдоуҭа иаҵанакуаз ақыҭақәеи рыцхырааралеи еиҿкаан ареволиуциатә анхаҩытә дружина «Кьараз» захьӡыз.

«Кьараз» анапхгареи иара убас апартизантә гәыԥқәеи рыла, урҭ ахақәиҭреи рықәԥараз иабзоураны ишьақәгылеит Аԥсны Асовет мчра.

Гәдоуҭа иахьаҵанакуа зегьы ареволиуциатә мчрақәа ирацәаны иҿион, еиҳагьы иӷәӷәахон. Ареволиуционерцәеи ажәлари еиҳа-еиҳа еизааигәахон. Кавказтәи аҿацәтә комитет РСДРП аԥсуа абольшевикцәа имҩаԥыргоз аус шынарыгӡоз ала иажәахә аҿы дазааҭгылеит абас:

«аур. организация наша сильна и крепка. В данный момент, когда меньшевики и правые есеры преступно, полные ужаса и трепета перед буржуа змеи, изменили интересам пролетариата..., наша организация, сознавая вдвоине свою ответственность, будет всеми силами бороться за торжество идей большевизма...»

Ленин изнамиа ирҳаракны икны, Аԥсны абольшевикцәа рҽазыҟарҵон зегь реиҳа иӷәӷәаз ажәыларахь.

Ажәаатәи ашықәс хьанҭа

1918 шықәсазы иқәуԥшу Асовет республиказы даара акыр иуадаҩхеит. Уи макьаназ изықәгәыӷуаз еиҳарак жәларбжьаратәи аимпериатә буржуазиа акәын. Аконтрреволиуцианерцәа аиааира згаз ажәлар ирҿагылан аибашьра иалагеит. Асовет республика аҽаланархәыр акәхеит акыршықәса ицоз атәылауаҩратә еибашьра, уи рымч зегь азааданы аконтрреволиуционерцәа рымчра ықыргар акәын, иара убас урҭ ирыдгылоз аҳәаанырцәатәи ақәылаҩцәеи.

Атәыла анҭыҵгьы аҩныҵҟагьы аҭагылазаашьа цәгьа иҟаз Асовет республикаҿы, Қырҭтәылатәи аконтрреволиуцианерцәа ирҭахын ишалҵлакгьы рыҽдрӷәӷәарц. Аусуцәеи анхаҩцәеи аҭагылазаашьа абзиа аиҿкаараз изықәгәыӷуаз анҭыҵ ацхырааҩцәа рымаӡамызт. Иага ус иҟазааргьы, урҭ ргәы камыжькәа рҽазыҟарҵон акәгылара ҿыцахь.

Аԥсны абольшевикцәа русура асааира анапхгара рырҭон Урыстәылатәи Анапхгара Акомитет асоциал-адемократиатә апартиа аусуцәеи абольшевикцәеи, иара убас урҭ анапхгара арҭон Аԥсны аҿацәтәи акомитет РСДРП.

Абольшевиктә агитаторцәа еиԥымҟьарада имҩаԥыргон ареволиуциатә усурақәа Аԥсны ақыҭақәеи ақалақьқәеи рҿы. Еиҳа-еиҳа ажәлар рацәаҩны урҭ ргәыԥ иалалон. Аԥсуа қыҭақәа рҿы имҩаԥысун амассатә ҽеидкылара анхаҩцәа рыбжьара. Ақыҭауаа зегь реиҳа игәыақәаз, згәы кыдгылахьаз ракәын уахь иалалоз, урҭ рус ҭауади-аамсҭеи адгьылқәа ирадкылан иҟаз рымыхра акәын. Ақыҭақәа ԥыҭк уи аус рнапы адыркхьан.

Ари аус анхаҩжәлар рҿы ареволиуциатә ҵысрақәа анкылараз аменшевикцәа 1918 ш-рзы имҩаԥыргеит «анхаҩцәа рсезд» ҳәа хыс иаҭаны аизара.

Абольшевикцәа ракәзар ари аизара рхы иадырхәарц рыӡбоит рганахь ала. Урҭ ари аизарахь ирышьҭуеит абольшевикцәа рхаҭарнакцәа, хадара азиуан Н. Лакоба.

Уи ажәа ихахьы иганы, дықәгылеит абольшевикцәа рыпрынцып хьчо, уи иаанагон азакәан Асовет жәлар рахь ииасыр шакәыз, ари алаҳәара заҳаз аменшевикцәа реиҳарааҩык амца рыцранаҵеит. Анхаҩыжәылар рхаҭарнакцәа ажәлар еизаны иахыҟаз ахан аҿы, зегь инецҿакны идгылҵны ицеит.

Иага ус иҟазаргьы аменшевикцәа иаартны ирҿагыло ишалагазгьы, абольшевикцәа рхыԥхьаӡара иацымлозар иагхомызт. Анхаҩыжәлар рхаҭарнакцәа иаартны рҽаӡыҟарҵо иалагеит, аменшевикцәа рдиктатура аҿагылараз.

Убри инаҿырԥышны аиааиразы ажәылара аҽазыҟаҵара Қырҭтәыла инаркны Аахыҵ Кавказ зегьы абольшевикцәа имҩаԥыргеит Аԥсны аҽазыҟаҵаратә практика. 1918 ш-зы жәабранымзеи хәажәкырамзеи рзы. Уи аплан аус адулан Баҭым имҩаԥгаз аилацәажәараҿ. Ари аилацәажәараҿ иалахәын: Мамиа Орахелашвили, Ефрем Ешба, Нестор Лакоба, Гьаргь Аҭарбеков. Иара убас иалахәын Амшын Еиқәа афлот ареволиуцианерцәа.

Аилацәажәараҿ иӡбан ирласны Аԥсныҟа абџьар рзыргарц. Уи абџьар Баҭымынтәи Аԥсны аларҵәараз ихахьы игеит Н. Лакоба.

Азеиԥш наԥхгара рзы Гәдоуҭа иҟаз ақәгылара анапхгара азиуан аповстантә оргкомитет ахада Ефрем Ешба. Уи дагьалалоит ажәлар рдружина «Кьараз». Гәдоуҭатәи аҭыӡҭып ареволиуцианерцәа ргәыԥ иалалеит аҭыԥантәи агарнизон асолдатцәа.

Анхаҩыцәеи аусуцәеи рыдружина аҿиара иалагеит Гәымысҭатәи аҭыӡҭыԥаҿ. Зегь реиҳа иҳароку ареволиуциатә мчра аадырԥшит Бабышьра, Дранда, Ҵабал ақыҭақәа рытружиникцәа. Дранда аҳабла еиҿкаан арра-ареволиуциатә комитет, уахь рҽаладирхәеит Г. Аҭарбеков, С. Кухалеишвили, Е. Дамениа, И. Жваниа иара убас егьырҭ абольшевикцәа. Мархьаултәи апартизантә отриад напхгара азнуан С. Кардава, Ҵабалтәи - Х. Керселиан.

Самырзаҟантәи аҭыӡҭыԥ маӡала анаԥхгара азиуан зегь реиҳа имцаԥшьыз ареволиуцианер П. Даӷәыз.

Зегь реиҳа ареволиуцианерцәа активтә усура мҩыԥыргон Гагра ақалақь. Араҟоуп зегь раԥхьатәи ажәыларақәа ахьымҩаԥысуаз хәажәкырамза алагамҭаз. Рыцхыраараз иааит Шәачатәи Гәдоуҭатәи ареволиуциатә атриадқәа. Ари ажәылара иҟаз Гагра ақалақь аҿы аиааира агеит. Асовет мчра. Анагҵком ахантәаҩыс ара далхын абольшевик аусуҩ Д. Смирнов.

Ари аиааира инашьҭарххан Гәдоуҭатәи аҭыӡҭып исоветтәны иҟалеит. Хәажәкырамзазы Гәдоуҭа ақалақь еиҿкаан аусуцәеи ақыҭауааи рхеидкыла. Уи ахеылак иалалеит: В. Агрба, И. Варданиа, И. Чамагуа, П. Козловски и. уб. иҵ.

Н. Лакобеи Константин Инал-иԥеи рнаԥхгарала агварди каԥшь ротриад рҿынархеит Аҟәа ашҟа. Аменшевикцәа рхадара Аҟәа иҟаз иаргәаҭеит даара. Усҟанәи ахадараҿ иҟаз Чхиквишвили Аԥсны иҟаз аҭагылазаашьа иахҟьаны Қарҭҟа адырра ҟаиҵоит, ареволиуционерцәа рымч еиҳа-еиҳа аӷәӷәахара ишаҿу, дара аменшевикцәа рымчра даара ахьысҳахара ишаҿу.

Абольшевикцәа аменшевикцәа ирыжәылеит ҩ-хырхарҭак рыла. Аҩадатәи ахырхарҭа Гәдауҭатәи аповстанциатә отриад акәын, аҩбатәи-аладатәи Гәымысҭатәи аҭыцҭыԥ акәын.

Хәажәкырамза 26 ацәлашамҭаз (аҿыцтә стиль ала мшаԥымза 8 рзы) 1918 ш-зы Аҟәа ахы иақәиҭтәын аменшевикцәа рҟынтәи. Убри аҽны иара убас абраҵәҟьа еиҿкаан Аԥсны Арра — револиуциатә комитет. Аревком ахантәаҩыс далхын Ефрем Ешба, уи ихаҭыԥуаҩыс — Нестор Лакобеи, Гь. Аҭарбеков.

Асовет напхгара мшаԥымза 11 рзы Самурзаҟан ауездаҿ ишақрӷәӷәан. Кәыдринтәи ауиезд макьаназ аконтрреволиуцианерцәа рнапаҵаҟа инханы иҟан, аха арагьы урҭ рымч акәадахара иаҿын, ақыҭанхаҩцәа зегьы рҽеиҿкааны урҭ амч еиқәаҵәақәа ирҿагылеит.

Ареволиуцианерцәа иргаз аиааира ашәага-зага иҭагӡаны ацуҭа ахылаԥшцәа алырхуан, ақыҭа аревкомцәа Асовет ҳәынҭқарра арыӷәӷәаразы.

Арҭ амшқәа зегь реиҳа иухамышҭуа фырхаҵаратә мышқәан. Ицәгьаз аҭагылазаашьаҿ Аԥсны Арра — револиуциатә комитет хықәкыс ирымаз аконтрреволиуцианерцәа рықәгара адагьы, урҭ гәҭакыс ирымаз аҿыц ажәлар рхәынҭқарра ашьақәгылара акәын.

Урҭ амшқәа ирызкны Н. Лакоба игәлашәараҿ иҩуан «Первой нашей задачей было наладить аппарат власти изъять активных меншевиков, обложить контрибуцию местную буржуазию. Все мы проделали, руководствуясь декретами Совета Народных Коммисаров...».

Арҭ ацәаҳәа кьаҿқәа рыла игылоит Аԥсны абольшевикцәа, раԥхьатәи ажәылара дуахь Асовет хадарахь ашьақәргылырыз.

Арратә-револиуциатә комитет иразнак ииасуеит аԥсуа жәлар рыз ихадраз адгьыл азҵаара. Еиҿкаан адгьылқәаархратә комитет. Аекспломатортә хәҭа иазыԥшын ашәахтә ахашәалахәы ақәҵара. Аревком идикылоит ақәҵара иахьынӡаалшо аусусцәа ихымԥадатәиу фатәылеи жәтәеилеи реибыҭара. Анхааҩцәа ақәгыӷуан анҳарҭаҭыԥ шроуаз. Ашьақәгылара иаҿын анхацәа рзы амедицинатә цхыраара. Асовет адгылаҩцәа иара убас иаҿын акультуратә ргыларақәа рус.

Аменшевикцәа рполициа ианеиԥхьытта ашьҭахь, урҭ рус ииасуеит ареволиуциатә хылаԥшра ашҟа, иара убас иаԥҵан Аԥснытәи агвардиа ҟаԥшь, дара рхатә комиссариат хылаԥшрала. Ари акомисарат еидкылахь иалан К. Инал-иԥа, С. Қардаа, Х. Керсалин. Аревком лымкаала илаԥш ахын ареволиуциатә аибашьратә мчра, урҭ еибыҭашеи, уи идыкылеит ихадароу аус урҭ рыӷәӷәараҿы, ирҿагылоз амчра иаҿыԥшнры Кәыдрытәи аҩхааҿ инханы зҽеизкылан иҟаз.

Мрагыларатәи-ареволиуциатә комитет ихадароу усны ирыԥхьаӡон аинтернационалтә ааӡара аџьажәлар рыҩныҵҟа иҟаларҵ азы. Арҭ аиҿкааратә усурақәа ажәлар рылааӡараҿ иҟаз иабзоураны, Аԥсны иқәынхоз амилаҭқәа рҽеидкыланы Аԥсны Асовет мчра аиааира азааргеит. Аҵыхәтәаншәа Н. Лакоба иҩуан: «Нигде, как в Абхазии, так отчетливо выражается солидарность между различныими национальноствами. Здесь история не знает даже серезных национальных трении, несмотря на самые серьезные старания националистов, царских чиновников, грузинских меньшевиков и. т. д.»

Зегь реиҳа ихадароу аҭыԥ Асовет мчрааҿы апролетариатә амилаҭ еидгылараҿ инаакылеит Аревком иҭнажиз агазетә «Сухумская правда», раԥхьатәи аномер акьыԥхь абеит мшаԥымза 16 1918 ш-зы.

Раԥхьауатәи аиааира амш инаркны Аԥсны амилаҭ рацәа рҽеидкылан ақыҭа-нхамҩ аҿиара амҩа ианылоит.

Аԥсны ақыҭанхамҩа усуцәа иахьыуарымноз Нхыҵ Кавказтәи абольшевикцәа рыцхраауан. Н. Лакоба Арратә-револиуциатә комитет адҵала дышьҭын Нхыҵ Кавказка абџьари афатә-ажәтә ануразы. Уи аус аганахь ала Аԥсны абольшевикцәа рыцхьырараз акыр аус адиулеи усҟантәи аамҭа Нхыҵ-Кавказ иҟаз Серго Орџьоникиӡе.

Аха икәыҟныз Асовет республика иамамызт уи аҟара алшара Аԥсныжәлар иахәто ацхыраара рыҭараҿ, урҭ ааха ӷәӷәа роуит аҭыԥантәи аконтрреволиуцианерцәеи аҳәаа нарцатәи антервенцәа рҟынтә. Асовет бираҟа 1918 ш-зы. Аҟәа иахагылан 40 мшы. Самурзаҟантәи аҭыӡҭыԥ Асовет напхгара 6-мыз аҽынакылеит.

Иазгәаҭатәуп Арратә-револиуциатә комитет иҟоуп иҟанаҵаз агхақәа. Асовет напхгара ианышьақагыла Аҟәа аревком ажәы ақалақь Дума ахы иақәҭимтуеит, урҭ ицәыҵатәан Асовет ҳәынҭқарра еиҵарҟьаша аусқәа мҩаԥыргон. Аповстантә гәыԥқәа ирымаз аҭагылазаашьа бзиа рхы ҽеила ирзамырхәеит, урҭ Кәыдры ахықәа аҟынӡа ианнеи, уаҳәа рҽеиҵырымхуеи. Урҭ Қырҭтәыла амчреи дареи имахәҭаз еидхәаламызҭ. Н. Лакоба аҵыхәтәан иаӡгәеиҭон: «Борьба в Абхазии в 1918 году была очень жестокая, и победа 18-го года нам достались не без величайших жертв, ошибок, отступлений и т. д.».

Аконтрреволиуционерцәа Кәыдры аҭыӡҭыԥаҿ рымч арыӷәӷәара, ҽиҳа аҽеизакра рылшеит. Меншевикцәа рыр иннакылеит аҿыӷәӷәарҭа Кәыдры ахықә арымарахь зегьы. Урҭ архәҭарқәа еиҳа-еиҳа рхьыԥхьаӡара иазҳауан.

Лаҵарамза 10 рзы зегьы ншьаарҵәхеит. Иалагеит аибашьра, ицон иара 7-мшы. Ареволиуцианерцәа рыр иахьынуарымиоз рхы фырхаҵарыла иаардыԥшуан, аха имхьаҵыр алымшеит. Иалагеит хыԥхьаӡара рацәала ауаа рыхҵареи, анхаҩыцәа рырхәреит. Аха ус иага иҟазаргьы, анхаҩыцәа реибыҭраҿ аконтрреволиуционерцәа имҩаԥыргон аҿагыларақәа. Абольшевикцәа ргеиԥхьаркыт, ирылагеит маӡалатәи ареволиуциатә ҽазыҟаҵарақәа.

Аамҭалатәи аҵахара Асовет ҳәынҭқарра Аԥснытәи аповстанциатә отриад Н. Лакоба драԥхьагылан Ҟәыбина ауаҩс иухыҵны Белореченсктә аремон Маиҟәаԥ ақалақь агамахь ихьаҵуеит. Ара арҭ ргәыԥ иалахәын Кавказтәи Ар Ҟаԥшь ргәыԥ, ари агәыԥ рхы иамегӡаӡақәа имҩа ԥыргон ареволиуциатә жәларқәа.

Ҭагалан 1918 ш. Н. Лакоба игәыԥ иманы ддәықәлоит Аԥсныҟа ашьхақәа дырхыҵны. Ари ахыҵра даара ицәгьахоит. Иахьабылак иахьынтәиуааз иалшон азахәмга дрыниар. Иҟамызҭ аамҭак аидысларақәа аныҟамыз. Аха урҭ ирыдыз апартиатә дҵа фырхаҵарыла инагӡан.