Гарсиа Лорка, Федерико

Аматериал Авикипедиа аҟынтә - зхы иақәиҭу аенциклопедиа
Гарсиа Лорка, Федерико
Federico García Lorca
Ахатәы хьӡы Federico del Sagrado Corazón de Jesús García Lorca
Аира рашәарамза 5, 1898 ш.
Фуэнте-Вакерос
Аԥсра нанҳәамза 19, 1936 ш.
Виснар
Аԥсра зыхҟьаз огнестрельное ранение
Аусура театральный режиссёр,
поэт-песенник,
драматург,
апоет
Абызшәақәа Аиспан бызшәа,
словенский язык
Атәылауаҩра Испаниа
Алма-матер Факультет философии и гуманитарных наук Гранадского университета,
Гранадский университет
Ажанр театр,
поэзия,
искусство
Magnum opus Кровавая свадьба,
Донья Росита, девица, или Язык цветов,
Diván del Tamarit,
Дом Бернарды Альбы,
Romancero gitano,
Seis poemas galegos,
The Public,
Poema del cante jondo,
Yerma,
When Five Years Pass,
Libro de poemas,
Poet in New York,
Noche
Ацынхаҩы Rafael Rodríguez Rapún,
Emilio Aladrén
Ирнырит Laura de los Ríos Giner,Manuel Fernández Montesinos,Isabel García Rodríguez,Лора Гарсия Лорка
Анаԥынҵамҭа

Федерико Гарсиа Лорка (аисп. Federico Garcia Lorka; рашәарамза 51898 ш. — нанҳәамза 191936 ш.) — испаниатәи апоет, адраматург, иара убасгьы деицырдыруеит амузыкант асахьаҭыхҩы - аграфик иаҳасаб ала. ХХ ашәышықәсазы испаниатәи акультуратә усзуҩцәа, "27 ашықәсазтәи абиԥара" ҳәа изышьҭаз рахьтә иаарылукаауаз, инагаз, ахьӡ лашақәа дыруаӡәкуп. Федерико Гарсиа Лорка дшьын Испаниатәи Аграждантә еибашьра алагамҭазы.[1]

Анысмҩа[аредакциазура | акод аредакциазура]

Федерико Гарсиа Лорка диит ииун 5, 1898 шықәсазы Гранада азааигәара иҟаз ақыҭа Фуенте Вакерос аҟны. Иара иаб Федерико Гарсиа даара акрызкыз, қьырала аҩнқәа рызҭоз иакәын. Иара ԥҳәысс диман (ари аҩбатәи иԥҳәыс лакәын) Висенте Лорка, ақыҭа рҵаҩы. Лорка рҭаацәара зынӡа ԥшьҩык ахшара рыман — Федерико деиҳабын, уи ишьҭанеиуан Кансепсьон, Франциско, Исабель.

Аҭаацәара даара зҳәоу еиқәшәаны инхоз ракәын. Ахәыҷқәа амузыкеи апоезиеи рдунеи аҟны ирызҳауан. Уи зегьы рыԥсҭазаара аҳаракырахь изгоз акәын, аамҭак анаҩс апоет ари аамҭа абас азиҳәоит: «Сара схәыҷра – ари ақыҭа, адәқәа, ахьшьцәа, ажәҩан, ауаа рыҟазаара ауп».[2]

1909 шықәса рзы, Гарсиа Лорка иҭаацәа нхара ҳәа Гранадаҟа ицоит. Ара Гарсиа Лорка диабадыруеит Антонио Сегура – Джузеппе Верди иҵаҩы, уи Федерико амузыкатә, аҟазара ду шилаз гәеиҭеит, дагьадиԥхьалоит. Аха, рыцҳарас иҟалаз, Сегура иаалырҟьаны иԥсҭазаара далҵит. Абри алагьы Федерико Гарсиа Лорка имузыкатә мҩа хыркәшахеит.

1914 шықәсазы Гарсиа Лорка дҭалоит Гранадатәи ауниверситет азиндырра афакультет. Арԥыс ара аӡәырҩы драбадыруеит, урҭ «Закоулочники» ҳәа рхы иазырҳәон. Дара хәылбыҽхала еизон, ажәеинраалақәа ирыԥхьон, еилдыргон, урҭ ирылан аҟазара знапы алакызгьы, еицырдыруа апоетцәа апародиақәа рзыркуан. Арҭ ақәгыларақәа, аимак-аиҿакқәа, ахцәажәарақәа дрылахәын Федерикогьы, усҟан иара маӡала ажәеинраалақәа рыҩра далагахьан. Федерико Гарсиа Лорка раԥхьатәи илитературатә цәырҵра Гранада ауп иахьыҟалазгьы, 1918 шықәса рзы иҭыжьын амҩатә очеркқәа реизга «Впечатления и картины». Адырҩашықәсан, Лорка Мадридҟа нхара дцоит, аҳҭнықалақьтә университет алитературеи афилософиеи рфакультет дашьҭалоит. Ара «Астудентцәа ррезиденциа» ҳәа изышьҭаз астудентцәа рықалақь аҟны дынхон 1929 шықәсанӡа. Лорка истуденттә шықәсқәа раахыс иҩыза Луис Буниуель абас еиԥш игәалаиршәон арҭ ашықәсқәа: «…блестящий и чарующий молодой человек с явно видимым стремлением к изяществу и элегантности в одежде – его галстуки всегда отвечали самому безупречному вкусу…» — ҳәа.[3]

Иаарласны Лорка аҳҭнықалақь аҿар зегьы деицырдыруа дҟалеит. Уи иуада «Арезиденциа» аҟны аҿар иреиқәшәарҭа ҭыԥ хаданы иҟалеит. Ҽнак зны, Федерико Гарсиа Лорка диабадырит жәибыжь шықәса зхыҵуаз арԥыс Сальвадор Дали, бзиагьы диамхабоит, уи дгомосексуалистын. Ас еиԥш иҟаз ацәаныррақәа иара Буниуель иахьгьы иман. Абас ишьақәгылеит арҭ рыхҩык ргәыԥ, дара еиуеиԥшым аҟазара ахырхарҭақәа рыла Испаниа адунеи аҟны еицырдыруа иҟарҵеит.

Буниуели Далии гетросексуалцәаны излаҟаз ала, ара даҽа истандарттәым еизыҟазаашьак атәы аҳәара иашам. Гарсиа Лорка иҩызцәа зны-зынла иахьихыхәмаруаз атәы умҳәозар, аха иҳәатәуп ус изыҟазаашьа иара даара дшаргәаауаз.[4]

Гарсиа Лорка раԥхьатәи иаԥҵамҭақәа[аредакциазура | акод аредакциазура]

Мадрид Лорка ирҿиаратә ҟазара иациҵеит. Уа иҩуеит, асценахьгьы ицәыригоит афантастикатә пиеса «Злые чары бабочки», уи афырхацәа хадақәа ахәаҷақәа ракәын. 1921 шықәса рзын иҭыҵит Гарсиа Лорка раԥхьатәи ипоетикатә ҭыжьымҭа — «Ажәеинраалақәа рышәҟәы» («Книга стихов») захьӡыз. Федерико ицәгьамкәаны дҭыхуан. Уи иҩызцәа Барселона иҭыхымҭақәа рцәыргақәҵагьы еиҿыркааит, аха аусумҭақәа рацәак ауаа рылахь имааит.

1925 шықәсазы Федерико Гарсиа Лорка раԥхьаӡа акәны Кадакас инхоз Сальвадор Дали иҭаацәа дырҭаауеит. Уа иара длабадыруеит Сальвадор Дали иаҳәшьеиҵбы – Анна Мариа. Шықәсқәак инеиԥынкыланы есԥхынра Лорка Кадакасҟа даалон, Далии иареи рыгәқәа нибархаанӡа, урҭ еимаркыз еилкаам.

Аӡӷаб лзын раԥхьатәи бзиабарахеит – Гарсиа Лорка. Лара агәра лгон Федерикогьы лара бзиа дшибо, убри аҟнытә акраамҭа дизыԥшын Лорка ԥҳәысс даниго ҳәа. Аха, Анна Мариа бзиа илбоз даныршь ашьҭахь, лыԥсҭазаара зегьы иара изын џьабарала илхылгеит.[5]

Гарсиа Лорка аҟазара аҟны[аредакциазура | акод аредакциазура]

1920-тәи ашықәсқәа рҽеиҩшамҭа еицырдыруа апоет изын триуфмтә аамҭахеит. 1927 шықәсазы иқәыргылан еицырдыруа Гарсиа Лорка итрагедиа «Мариана Пинеда». Лорка ари ақәыргыламҭа акыршықәса аус адиулон. Ашкол данҭаз ашықәсқәа рзгьы апатриотка ареспубликанка Мариана Пинеда лҭоурых даара ацәанырра ӷәӷәақәа изцәырыргахьан, лара дыршьит 1831 шықәсазы, дзыхдырҟьазгьы ареволиуциатә лозунгқәа ақәгылаҩцәа рбираҟ аҟны иахьқәылҵазоуп, насгьы ақәгылаҩ Педро абахҭа аҟынтә ибналара дахьацхраази роуп.

Гранада адәқәа руак аҟны Мариана лбаҟа ықәыргылан, Гарсиа даныхәыҷыз ари аҭыԥ лассы-лассы даҭаауан. Апиеса даара ақәҿиара ду аманы имҩаԥысуан Мадридтәи асцена аҟны. 1928 шықәса рзы иҭыҵит еицырдыруа иҟалаз Гарсиа Лорка иажәеинраалақәа реизга «Цыганский романсеро». Апоет испаниазегьтәи ахьӡ-аԥша иоуит.[6]

Ауаа «Романсеро» аҟнытә ажәеинраалақәа ҿырҳәала ирҵон, амҩақәа рҟны ашәаны ирҳәон. Федерико изкны алегендақәа аԥырҵон, иара деицырдыруа дҟалеит Тореро иеиԥш. Аха ас еиԥш иеицырдырра апоет акыр агәкаҳара ду изцәырнагоит, уи зыхҟьаз ҳәа џьоукы иазгәарҭон Далии иареи реиԥырҵра. Ишыҟазаалакгьы, Гарсиа Лорка ари агәкаҳара ихы алигеит Еиду Америкатәи Аштатқәа рахь ихациркыз аныҟәарақәа рыла. Америка иара шықәсык инеиҳаны дыҟан. Дынхон Колумбиитәи ауниверситет азеиԥшнхарҭа аҟны, ара еиҳарак дзацәажәоз аиспанеццәа ракәын. Анаҩс Испаниа-Кубатәи аинститут апрезидент иааԥхьара ала Лорка Куба даҭаауеит, уа иара иҩуеит ажәеинраалақәа реизга «Мотивы сна». Ари ашәҟәгьы даара ақәҿиара ду аиуит. Убри аамҭаз, Испаниа даара иуадаҩхо иалагахьан аполитикатә ҭагылазаашьа. Амуниципалтә алхрақәа раан аиааира ргеит ареспубликанеццәа. Амонархиа хыбгалеит. Иаразнакгьы ацензура аԥырхит.[7]

Аинтеллигенциа аеифориа иҭанагалеит: ахақәиҭра!!! Уажәшьҭа адунеи иабараны иҟан ашәҟәқәеи, апиесақәеи, шықәсыла зҭыжьра азин ыҟамкәа ишьҭаз! Аҩрагьы иалагеит Анцәа досу ихы иааҭеигалоз зегьы. Апресса агәра згоз ауааԥсыра еичдырчо иалагеит. Иаразнак ицәырҵит европатәи азҵаарагьы.

1931 шықәсазы Ареспубликатә еиҳабыра рҵарадырра аминистрс дҟалеит, Фернандо де лос Риос, Гарсиа Лорка иҩыза, ирҵаҩы. Иара иагьалиршоит еиҭаҵуаз астуденттә театр аиҿкаара, уи дахагылан Федерико. Атеатр «Ла Барака» ахьӡырҵеит. Ари атеатр апоет иԥсҭазаара аҵыхәтәантәи ашықәсқәа зегьы азикит. «Ла Барака» ахықәкы хада ахәаԥшыҩцәа рааӡара акәын. Ари атеатр асценаҿы раԥхьаӡа акәны иқәыргылан, анаҩс классикатә трагедиақәаны иҟалаз Гарсиа Лорка иаԥҵамҭақәа «Кровавая свадьба» (1933), «Донья Росита, девица, или Язык цветов» (1935), «Дом Бернарды Альба» (1936). Арҭ апиесақәа зегьы атрагедиа зцыз аиспан ҳәсақәа рлахьынҵа иазкын.

Атеатр ақыҭақәеи апровинциалтә қалақьқәеи ирҭаауан, адәқәа рҟны иқәгылон, дара ирызгәдууз ахәаԥшыҩцәа зықьҩыла иаҭаауан.[8]

Лорка ипоезиа[аредакциазура | акод аредакциазура]

Лорка апоезиагьы аганахь иаанижьуамызт. Иара ихьшәаз иҟазара иахылҿиааит «Плач по Игнасио Санчесу Михеасу», ари шедеврхеит. Апоет Гарсиа Лорка иҩыза аматодор Михеас дҭахеит 1935 шықәсазы акоррида аан. Аиашазы, алитература аҟны иуԥылоит агәаанагара, уи афашистцәа дҭадырхеит ҳәа, аха ас еиԥш агәаанагара иашамызт. Афашизм Испаниа, аиашазы, ирласны ахы шьҭнахуан, ашьаҭақәа аҳауан. Ари аҵысра даԥхьагылан аинрал Баамонде Франко.[9]

1936 шықәса алагамҭазы атәылаҟны имҩаԥысуан акортес ахь алхрақәа. Арымарахьтәи амчрақәа Жәлар рыфронтны рҽеидыркылеит, февраль мза 16 рзы аиааирагьы ргоит. Дара ибзианы еилыркаауан ари атәыла ахыбгалареи, иара убасгьы аиспанеццәа рмилаҭттә халақәгаратә ус ахьи икылнагарц шалшоз. Аха Испаниа арратә напхгара аҳәынҭқарратә ааҳәра амҩаԥгара амҩа ахы азнакит. Франко абри амҩа мацара акәын Испаниа ахьчара, аҭамырхара ахьибоз. Иара еиликаауан ижьаз ажәлар ареспубликанеццәа ишрыдгылоз, афалангистцәа ракәзар, аханатә иаарылҟьоз адемократцәеи акоммунистцәеи ықәыргахьан. Аԥсадгьыл азы ақәԥара амшқәа раан, агазеҭ «Эль Соль» аҟны икьыԥхьын Гарсиа Лорка иҿцәажәара, уа иара дзыдгылоз зусҭцәоу мӡакәаны иаартны иҳәоит. Ахәҭакахь ала, иара абас азгәеиҭеит: «Сара ауаа зегьы срашьоуп, даара исцәымӷуп абстракттә националисттә идеиазы зхы иамеигӡо, илашәу рыԥсадгьыл ахь ирымоу абзиабара иахҟьаны».

Гарсиа Лорка аполитика иагәылахалара, дарбанызаалак аиспанец изын ихьымӡӷу аидеологиа иманы, иара имнахуеит иганахьала ақәымчымра азын изакәзаалак иммунитетк. Лорка иҭаацәара рҟны ишаԥыз еиԥш, иԥшьоу Федерико имш аҽны зегьы Гранада иҭаацәа рыҩны еиқәшәон. Аха, уи мышкы шагыз иара Еиду Америкатәи Аштатқәа рахь емиграциа аамҭала дцарц иабжьыргоит. Аха, иара уи мап ацәикит.[10]

Гарсиа Лорка иҭахара[аредакциазура | акод аредакциазура]

Федерико Гарсиа Лорка иҩыза Рафаель Мартинес Надаль иоуп Мадрид аҵыхәтәан дызбоз, уи нас игәалаиршәон, аԥхын 1936 шықәса рзы апоет даара илахь шеиқәыз, дшәаҟьаны игәы каҳаны дшыҟаз.

Ииуль мза 16, 1936 шықәсазы Гарсиа Лорка Мадриднтәи Гранадаҟа амҩа дықәлоит, ииуль мза 18 рзы иалагеит афашисттә қәгылара. Урҭ еиҳаракгьы гәымбылџьбарала изызныҟәоз Гранада иҟаз аполитикатә ҿагылаҩцәа ракәын. Зехьынџьара ицон арбаандаҩрақәа, аҿахәҿыхрақәа, ауаа иргәыдҵаны иреихсны иршьуан…[11]

Ас еиԥш ақәгыларақәа ирылагеижьҭеи ҩымш ааҵхьаны еиԥш, Федерико Гарсиа Лорка иаҳәшьа лхаҵа Мануель Фернандес Монтесинос ддырбаандаҩуеит. Даҽа мышқәак рнаҩс рыҩны инеины абаҳчаҟны аус зуаз иашьа дырбаандаҩны дыргоит, Федерико Лоркагьы анаҩстәи уара уакәхоит ҳәагьы иарҳәоит, «избанзар уара уҩымҭақәа рыла еиҳа ааха ҳауҭеит, тапанчала раасҭа» — ҳәа азгәаҭаны.

Иӡбан, Федерико, апоет Луис Росалес иҟны иҵәахра, уи иашьцәа «афалагистцәа» хадацәас ирыман. Ҩымчыбжьа Лорка Росалес иҩны иҽыԥхьакны дыҟан. Аха уеизгьы дрыԥшаауеит. Август 16, 1936 шықәсазы, ашарԥазы, апоет ииарҭа дшылаз дылганы дыргоит, аҽыԥсаххаҵәҟьагьы имҭакәа.[12]

Лорка иҩыза бзиа, еицырдыруаз акомпозитор Мануель де Фалиа гранадатәи афаланга анапхгаҩцәа рахь дцоит Федерико деиқәирхаразы. Аха уа иара иарҳәоит, Лорка иҩымҭақәа рыла еиҳа ааха шриҭаз, егьырҭ тапанчала ирырҭаз ааха аасҭа ҳәа. Апоет иҭархара шыҟалаз атәы рацәак еилкаам.

Ирҳәон, август 19 ауха зегьы Федерико ицҭакыз иҩызцәа ргәы ирхаҵон ҳәа. Ашьыжь иара ишьҭаланы иааит, иара иаразнак еиликааит урҭ зхааз аҟынтә, ауахәама аусзуҩы дизааргарц аҳәара ҟаиҵеит ҳәа.

Ауаа иреихсны изшьуаз хатәгәаԥхарала уи ҟазҵарц зҭахыз ракәын. Федерико дшьын Фуенте-Гранд азеиҭынҵлақәа иахьрызҳауаз абаҳча азааигәара.[13]

Азгәаҭақәа[аредакциазура | акод аредакциазура]

  1. "Archive copy". Архивтәра аоригиналзы шықәсазы 2020-05-07 ахь. Ириашоу 2024-01-25 шықәсазы.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  2. http://feb-web.ru/feb/kle/kle-abc/ke2/ke2-0732.htm
  3. https://tunnel.ru/post-lorka-federiko-garsia
  4. https://ktoikak.com/federiko-garsia-lorka-biografiya-kratko/
  5. https://24smi.org/celebrity/24379-federiko-garsia-lorka.html
  6. "Archive copy". Архивтәра аоригиналзы шықәсазы 2021-08-04 ахь. Ириашоу 2024-01-25 шықәсазы.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  7. https://spravochnick.ru/literatura/zarubezhnaya_literatura/tvorchestvo_federiko_garsia_lorki/
  8. http://iessay.ru/ru/writers/foreign/l/lorka/sochineniya/obshhie-temy/zhizn-i-tvorchestvo-federiko-garsia-lorki
  9. "Archive copy". Архивтәра аоригиналзы шықәсазы 2020-09-24 ахь. Ириашоу 2024-01-25 шықәсазы.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  10. https://rossaprimavera.ru/article/ed663bd3
  11. http://www.garcia-lorca.ru/tayna-smerti/versii-ubiystva-lorki.html
  12. http://20v-euro-lit.niv.ru/20v-euro-lit/gibson-granada-ubijstvo-lorki/pochemu-ubili-garsia-lorku.htm
  13. https://tvrain.ru/news/poet_federiko_garsia_lorka_byl_ubit_po_prikazu_fra-386343/