Аԥсуаа ртрадициатә анцәахаҵара

Адинхаҵара ахыҵхырҭа абшьҭратә уаажәларра ишадҳәалоу еилкаауп. Аԥсуаа рҿы иарбанзаалак ажәла анцәа иҟынтәи ихәҭа амоуп ҳәа агәанагаара иҟоуп, уи еиқәханы иҟоуп жәлақәак рҿы, иаҳҳәап, Леиба Мгәыӡырхәа ақыҭан (Лаиар ныха). Ажәлантәи аныҳәарҭақәа ркульт ахь ииасуеит абарҭ аԥшьаҭыԥқәа: Елыр-ныха (Елыр), Лӡаа-ныха (Пицунда), Инал-қәба (Ԥсҳәы), Дадрыԥшь-ныха (Аҷандара), Лашькьендар (Тҟәарчал) уҳәа убас егьырҭгьы.

Аԥсуаа рҿы ажәытәан ныҳәарҭақәа ҳаҭыр рықәҵара иадҳәалоуп иахьа уажәраанӡагьы хәҭак ала еиқәханы иҟоу ажә аныхтәра аҵас, (ажә лымҳа ианхырҵәоз), иара уи ашьҭахь иԥшьоу ԥстәыны иԥхьаӡан,. ари шьаҭас иамоуп ан-анцәахәы пату лықәҵышьа аҵас.

Убри аҟнытә аԥсуаа ранцәахаҵаратә терминқәа жәпакы рҿы ихымԥадатәиу компонентк аҳасабала аелемент “ан” ыҟоуп, иаҳҳәап, ан-ыха – аныҳәарҭа, ан-цәа – зегь реиҳа амч змоу адунеи аԥшәма, уҳәа убас иҵегьы). Аԥсуаа рныҳәарҭақәа абжьааԥны ахрақәа рықәцәан, аҳаԥқәеи рҿы, аӡиасқәа ахьеилало азааигәара аҿыгьы. Аҵлақәагьы иԥшьоуп ҳәа иԥхьаӡан, убри ҩыза аҭыԥқәа рҿы ашәарыцарагь ҟалаӡомызт. Аԥсны зегь реиҳа ижәытәӡатәиу аԥшьаҭыԥқәа ататематикатә культқәа рынагӡаразы иҷыдоу ҭыԥны иҟан. Аԥсуаа рдинхаҵараҿы иҷыдоу аҭыԥ ааннакылеит иахьа уажәраанӡагьы зны-зынла иуԥыло амацәыс акульт (Афы анцәахәы изкны), ҷыдала ахәышҭаара ҳаҭыр ақәҵаны (амцабз аимхәыц)

Аԥсуаа рдинхаҵараҿы акыр зҵазкуа аҭыԥ еиуеиԥшым аԥсабаратә мчқәа рхаҭара аарԥшра ааннакылон. Аԥхьатәи акоммуналтә система аилабгара аамҭазы, еиҳагьы аԥсцәа ркульт аҿиара аиуит, убри «аҩбатәи анышәынҭрақәа» рҵас иадҳәалан, уи Иаса Қьырса иира аанӡа 3-тәи азқьышықәсазы иҟалеит (мегалиттә культура аан) насгьы ари аҵас 20-тәи ашә. аҟынӡа иаанхеит. Аԥсуаа рҿы иреиҳаӡоу анцәахәы — Анцәа изкны еиҳа еилыкка иҟоу агәаанагарақәа цәырҵит.

Ус анакәха, ақьырсианра ҟалаанӡатәи аԥсуа нцәахәқәа рпантеон хадас дамоуп —Анцәа. Уахь иаҵанакуеит:

Анана-Гәында,;

Афы;

Ӡыӡлан;

Ҳаиҭ;

Кодошь;

Ажьахара;

Ашьха анцәахәы;

Аиҭар;

Шьашәы;

Џьаџьа;

Ерыш;

Кьыкәан, уб. иҵ.