Аԥсуа ҳәынҭқарратә драматә театр

Аматериал Авикипедиа аҟынтә - зхы иақәиҭу аенциклопедиа
Аҧсуа ҳәынҭқарратә драматә театр» аҿынтә еиҭа ишьҭиз)
Аԥсуа ҳәынҭқарратә драматә театр

Самсон Ҷанба ихьӡ зху Аԥсуа ҳәынҭқарратә драматә театр — Аԥсны иахьаҵанакуа ихадоу драматә театруп, раԥхьатәи аԥсуа драматург Самсон Иаков-иԥа Ҷанба ихьӡ ахуп. Уи ихьӡ ахҵан 1967 шықәсазы. Атеатр Аҟәа агәаны игылоуп.[1]

Аԥсуа театр аԥҵара аҭоурых[аредакциазура | акод аредакциазура]

Аԥсуа театртә культура ахыҵхырҭақәа аауеит – жәлар рыхәмаррақәа, рҵасқәа, ажәала еимырдоз аҟазарақәа – ахьӡыртәрақәеи аскетчқәеи реиԥш иҟаз раԥҵара аамҭа инаркны. 1915 шықәсазы Аҟәа иқәдыргылон абзиабаратә спектакльқәа. 1918 шықәсазы Аҟәатәи арҵаҩратә семинариа аҟны ашәҟәыҩҩы Д. Гәлиа иаԥиҵоит алитература-драматә кружок. Аԥсны Асовет мчра анышьақәгыла ашьҭахь (1921) Д. Гәлиа инапхгарала аусура иалагеит атеатртә труппа. 1928 шықәсазы иаартын Аҟәатәи атеатр аԥсуа сектор. 1930 шықәсазы Аҟәа аԥсуа драматә студиа ашьаҭала иаартын Аԥсуа милаҭтә театр.

Анаҩстәи ашықәсқәа рзы атеатр арепертуар амилаҭтә драматургиа ала ихаҭәааит (С. Ҷанба, В. Агрба, Шә. ԥачалиа – адраматургцәа). Атеатр аҟны иқәдыргылон аклассикатә драматургиагьы (У. Шекспир, Н. Гоголь, М. Горки). Атеатр аусумҭақәа рыбжьара иҟан: «Анаурқәа» Д. Гәлиа, «Данаҟаи» М. Лакрба, «Иреиӷьу сроль» М. Лакрбеи В. Крахти, «Амра агыламҭаз» Г. Габуниа…

1967 шықәсазы атеатр Самсон Ҷанба ихьӡ ахырҵеит. Дырмит Гәлиа Аҟәа, Платон Шьаҟрыл Очамчыра асоветтә мчра шьақәгылаанӡа напхгара зырҭоз атеатртә коллективқәа, Қырҭтәыла аменшевиктә еиҳабыра рганахь ала ақәымчра шрымазгьы, аус руан.

Аха, Асовет мчра анышьақәгыла аԥсуа советтә театр адунеитә театртә культура атрадициақәа зегьы ирықәныҟәо, аҟазарахь ахатәымҩа ылнаго иалагеит. Асценаҟны ицәырган афырхаҵара, аԥсуаа рдоуҳа, алаф ахь рыбзиабара аазырԥшуаз аԥҵамҭақәа.

Атеатр иалшаз рацәоуп аԥсуа милаҭтә драматургиа аҿиаразы. Уи арепертуар шьақәгылан Д. Гәлиа, С. Ҷанба, Ӡ. Дарсалиа, Мҭы Ақаҩба, М. Лакрба, Гь. Гәлиа, В. Агрба, Қь. Агәмаа, А. Лашәриаа, Шә. ԥачалиа, Шь. Ҷкадуа, Р. Џьопуа, Н. Ҭарԥҳа, А. Гогәуа, Шь. Сангәлиа, Џь. Аҳәба, Шь. Басариа, Гь. Гәыблиа, А. Мықәба, Шь. Аџьынџьал, А. Аргәын, М. Чамагәуа рҩымҭақәа рыла.

Аԥсуа театр аҿиара даара иџьабаа адуп ауаажәларратә усзуҩы, арҵаҩы К. Ӡиӡариа. Иара иоуп раԥхьатәи адраматә студиа еиҿызкаазгьы. Иҳәатәуп атеатр аҿиара рџьабаа шаду аӡәырҩы адраматургцәа реиԥш, арежиссиорцәа, акомпозиторцәа, асахьаҭыхҩцәа.

Урҭ рыбжьара аҭыԥ ду ааныркылоит арежиссиор В. Домогаров, уи иҵаҩцәа – аԥсуа милаҭтә режессура ашьаҭаркыҩцәа Азиз Агрба, Шәарах ԥачалиа, Кадыр Карал-оӷлы. 70-тәи ашықәсқәа рзы атеатр ахь иааит аҟазара ду злаз арежиссиорцәа, Москва, Ленинград, Қарҭ аҵарақәа ирылгаз – Нелли Ешба, Дмитри Кәартаа, Михаил Мархолиа, Хәыта Џьопуа, Николаи Чқәан, Валери Ақаҩба, Н. Мықәба уҳәа.

Аԥсуа сцена аиҳабыратә абиԥара актиорцәа ирхыҽхәартә иҟоуп – Шәарах ԥачалиа, Азиз Агрба, Леуарсан Касланӡиа, Разанбеи Агрба, Екатерина Шьыкырба, Анна Аргәын-Коношок, Минадора Зыхәба, Марица ԥачлиа, Мҭы Ақаҩба, Иван Кокосқьыр, Џьарнас Амқәаб, Самсон Кобахиа, Вера Дбар. Урҭ зегьы Аԥсни Қырҭтәылеи жәлар рартистцәа ҳәа аҳаҭыртә хьыӡқәа рыхҵан.

Аԥсуа профессиналтә театр иааҵагылеит акыр аҟазара злаз актиор қәыԥшцәа, урҭ рыбжьара Нурбеи Камкиа, Софа Агәмаа, Еҭери Коӷониа, Шьалуа Гыцба, Чынчор Џьениа, Виолетта Маан, Амиран Ҭаниа, Олег Лагәлаа, иара убасгьы Алексеи Ермолов, Сергеи Сақаниа, Рушьни Џьопуа, Леонид Аҩӡба, Нелли Лакоба, Заира Амқәаб-Ермолова, Мажара Зыхәба, Л. Гыцба, З. Ҷанба, С. Габниа уҳәа егьырҭгьы.

Аԥсуа театр актиорцәа рыла ихаҭәаауан – Г. Ҭарба, С. Сангәлиа, А. Дауҭиа, Т. Гамгиа, Ҭ. Чамагәуа, Р. Дбар, Кь. Ҳагба, Т. Аҩӡба, И. Коӷониа, Р. Сабуа, Л. Уанаҿа, Е. Коӷониа, С. Наҷҟьебиа, Л. Ахба, В. Арӡынба, М. Џьыкрба уҳәа егь.[2]

Аԥсуа театр XX ашәышықәсазы аҿиара, атеатр 20–40-тәи ашықәсқәа рзы[аредакциазура | акод аредакциазура]

Аҩажәатәии ҩанҩажәатәии ашықәсқәа рзы Аԥсуа театр азы ԥшааратә шықәсқәан. Усҟан иқәдыргылоз еиуеиԥшым аамҭа иаҵанакуаз, адунеихәаԥшра, амилаҭра аазырԥшуаз аспектакльқәа ракәын, хыхь ишҳәоу еиԥш, акыр азхьаԥшра аман амилаҭтә драматургиа, ахәаԥшыҩгьы асцена аҟны иара иацтәи, иахьатәи, уаҵәтәи иԥсҭазаара абара дазгәышьуан.

Убас ауп атеатр арепертуар аҟны аҭыԥ ду шааныркылаз еицырдыруа аԥсуа прозаик, адраматург, ауаажәларратә усзуҩы Самсон Ҷынба ипиесақәа ирылхыз «Аԥсны – ҳаным», «Кьараз» аспектакльқәа.

Урҭ инарываргыланы атеатр аҟны иддырбон адраматургцәа: Ӡ. Дарсалиа «Ажәытәра иагаз», П. Шьаҟрыл «Алашьцараҿы», М. Ақаҩба «Инаԥҳа Кьагәа», В. Агрба «Лыхнытәи ақәгылара», Гь. Гәлиа «66-тәи ашықәс», М. Лакрба «Сабыда игәаҩара» реиԥш иҟаз аспектакльқәа. Иара убарҭ ашықәсқәа рзы аԥсуа сцена аҟны иқәыргылан Н. Гоголь «Ревизор», А. Островски «Доходное место», Лопе де Вега «Овечий источник», А. Корнеичук «Гибель эскадры», урҭ зегьы ахәаԥшҩы даара игәарԥханы идикылеит. Март мза 1941 шықәсазы, атеатр аҟны иқәыргылан Шекспир итрагедиа «Отелло», Отелло ироль наигӡеит Леуарса Касланӡиа, Иаго ироль – Шәарах ԥачалиа, Дездемона лроль – Анна Аргәын-Коношок.

Аџьынџьтәылатә еибашьра Ду аан атеатр афырхаҵа-романтикатә спектакльқәа раԥҵара иазкын, усҟан иқәыргылан аԥсуа нхацәа рфырхаҵара аазырԥшуаз Гь. Гәлиа ипиеса «Скала героя» (1943), Қь. Агәмаа ипиеса иалхыз аспектакль «Адгьыл ду» (1945).

Иара убарҭ ашықәсқәа рзы атеатр иқәнаргылеит акомедиатә спектакльқәагьы. Аԥсны Асовет мчра ашьақәыргылара 20 шықәса ахыҵра аҳаҭыразы иқәыргылан ауаԥс драматург М. Шавлохов иҩымҭа иалхыз аспектакль «Жених», А. Цагарели «Ханума», Н. Миқаа «Любовь актрисы». Ус шакәызгьы, афырхаҵара атема Аԥсуа театр еснагь ауаа аднаԥхьалон, урҭ аарԥшын аспектакльқәа Ӡ. Дарсалиа «Ажәытәра иагаз», С. Ҷанба «Амҳаџьыр» рҟны.

1947 шықәсазы атеатр аҟны арежиссиор Шә.ԥачалиа иқәиргылеит Шиллер идрама «Коварство и любовь». Ҩынҩажәатәи ашықәсқәа раан атеатр иқәнаргылоит аспектакльқәа: «Искренняя любовь» А. Лашәриа, «Проделки Скалена» Молиер, «Анаурқәа» Д. Гәлиа, «Салуман» Шә. ԥачалиа, «Люди доброй воли» Г.Мдивани, «Честь семьи» Г. Мухтаров уҳәа егь. Аколлектив изныкымкәа аԥсадгьыл, абзиабара, аибашьра уҳәа реиԥш иҟаз атемақәа ирызхьаԥшуан, аԥсҭазаара иаҟәыганы ахааназгьы иҟамызт.[3]

Атеатр 50–60-тәи ашықәсқәа рзы[аредакциазура | акод аредакциазура]

1954 шықәсазы атеатр Нхыҵ-Кавказҟа агострольқәа аманы ицеит. Уи ақәгыларақәа мҩаԥнагеит Черкессктәи автономтә област аҟны. Уа ақалақьқәеи ақыҭақәеи рҟны атеатр даара ибзианы, аԥхарра аҵаны ирыдыркылеит.

Агострольқәа рҟынтә ианыгьежь анаҩс аспектакль ҿыцқәа ықәыргылан, асценатә ԥсҭазаара аиуеит аспектакль «Гәында» Шә.ԥачалиа, «Аескадра аҭахара» А.Корнеичук, аҭоурыхтә драма «Асас еиқәаҵәақәа» Гь.Гәлиа.

Октиабртәи ареволиуциа 40 шықәса ахыҵра азы имҩаԥган аспектакль «Кремлёвские куранты» аӡыргара, арежиссиор Азиз Агрба. Ленин ироль наигӡеит Аԥснытәи АССР жәлар рартист Р. Агрба.

1957 шықәсазы Аԥсуа театр алахәын Қарҭ имҩаԥгаз аԥсуа литературеи аҟазареи р-Декада. Қәҿиарала имҩаԥгаз арҭ агострольқәа рнаҩс атеатр аусура иацнаҵоит, 1958 шықәса иалагӡаны иқәыргылан аспектакль ҿыцқәа: Воинович «Буря», Джакометти «Ацәгьоуҩы иҭаацәа», А. Хәаҭланӡиеи Х. Џьопуеи «Аҩны №12», С. Ҷанбеи В. Агрбеи «Аиааира». 1959 шықәсазы Г. Судикашвили аԥсуа театр аҟны иқәиргылоит аспектакль «Медеиа», Медеиа лроль дыхәмарит Минадора Зыхәба, Иазон ироль – Шә.ԥачалиа. Атеатр азын 60-тәи ашықәсқәа даара ҟазарыла ибеиан. Атеатр акымкәа аспектакль ҿыцқәа ҭнажьуеит, урҭ режиссиорс дрыман Нелли Ешба. Дара рыбжьара «Анаурқәа» Д. Гәлиа, «Такая любовь» П. Когоут, «Ҳаамҭазтәи атрагедиа» Р. Ебралиӡе, «Аҳ ҟьантаз» Е. Шварц, «Иван-аԥсуа» М. Чамагәуа, «Ашәа аԥҵара мариам» Н. Ҭарԥҳа. Арҭ аспектакльқәа даҟьа ҿыцхеит аԥсуа жәлар ртеартә ҟазара аҟны. Арҭ ашықәсқәа беиан аԥсуа милаҭтә драматургиа аспектакльқәа рыла: «Ажәҩанцқьа» Ш. Басариа, «Ашьарсҭеи» «Ажәеиԥшьаа рыԥҳаи» Р. Џьопуа, «Аԥсҿыхра» Џь. Аҳәба, «Ашамҭазы» А. Лагәлаа уҳәа егь. Атеатр аҟны иқәыргылан Хәыта Џьопуеи Азиз Агрбеи режиссиорцәаз измаз аиҭагамҭақәагьы. 1967 шықәсазы Аԥсуа театр аҟны раԥхьаӡа акәны ицәырҵуеит Б. Брехт идраматургиа, арежиссир қәыԥш М. Мархолиа иқәиргылоит аспектакль «Господин Пунтила и его слуга Матти».[4]

Атеатр 70-тәи ашықәсқәа рзы[аредакциазура | акод аредакциазура]

Аԥсуа театр аҭоурых азы акраҵанакуан Қарҭи (1971), анаҩс 1972 шықәсазы Украинеи имҩаԥгаз агастрольқәа. 1973 шықәсазы атеатр арежиссиор хада Нелли Ешба лнапхгарала агастрольқәа мҩаԥган Москва, уа идырбан «Ахра ашәа» Б. Шьынқәба, «Дон Карлос» Шиллер, «Аԥҳәыс лыпату» И. Папасқьыр, «Асҭыԥҳа» А. Островски, «Абна ашәа» Л. Украинка. 1973–1974-тәи атеатралтә сезон азы атеатр арежиссиор хадас дҟалоит Дмитри Кәартаа. 1974 ш. инаркны 1976 шықәсанӡа атеатр ахәаԥшыҩцәа иднарбеит абарҭ аспектакльқәа: «Абираҟ шкәакәақәа» Н. Думбаӡе, «Трамвай "Желание"» Т. Уилиамс, «Алоу дгәаауеит» Шь. Ҷкадуа, «Мазлоу зегьы злоу» Шә. ԥачалиа, «Антигона» Ж. Ануи уҳәа егь… 1970-тәи ашықәсқәа рзы атеатр акыр аинтерес зҵоу аспектакльқәа ықәнаргылеит, урҭ рыбжьара: «Шәара уа ишышәҭаху…» Б. Шьынқәба, «Апремиа» А. Гельман, «Аӡыхь абжьы» Шь. Аџьынџьал, «Амра аԥҳа» Н. Ҭарԥҳа, «Електра» Софокл, «Акьанџьа» Шь. Ҷкадуа уҳәа ирацәаны. 1979 шықәсазы имҩаԥысит аболгар драматург С. Стратиев иҩымҭа иалхыз аспектакль «Замшевый пиджак» аӡыргара.

Аԥсуа театр 80-тәи ашықәсқәа рзы[аредакциазура | акод аредакциазура]

ԥшьынҩажәатәи ашықәсқәа рзы Аԥсуа театри аҳәаанырцәтәи аколлегацәеи аиҿцаара иаԥшьыргеит. Убас, ԥшьынҩажәатәи ашықәсқәа рҽеиҩшамҭазы атеатр ахь Аҟәаҟа ааԥхьара рыҭан Словакиатәи ақәыргыларатә гәыԥ.

Уи иабзоураны еицырдыруа словакиатәи арежиссиор Милан Бобул Аԥсны атеатр асценаҟны иқәиргылеит И. Буковчан ипиеса «Очевидец». Уи аҭакс аԥсуа режиссиор Д. Кәартаа Кошицатәи амилаҭтә театр аҟны иқәиргылеит А. Аргәын идрама «Имыцәааит схәышҭара амца». Аамҭак анаҩс Аԥсуа театр асценаҟны иқәгылеит асловакцәа ртеатр. ԥшьынҩажәатәи ашықәсқәа рзы ихҭыс духеит атеатр аколлектив аҳәынҭқарра аҟынтә иаиуз аҳамҭа – «Аҳаҭыртә дырга» аорден. Ари аамҭазы атеатр асценаҟны иқәыргылан аспектакльқәа: «Амза амҵарсра» К. Гамсахәырдиа, «Ашәалҟьа» Р. Џьопуа, «Ашьхақәа амшын ахь иԥшуеит» А. Аргәын, «Амра ихароу ашәахәақәа» Е. Сым-сым. Аамҭак азы ареспублика атеатралтә ԥсҭазаараҟны аҭыԥ змаз аԥсшьара анаҩс, ахәаԥшҩы ирбан аспектакль ҿыц «Аҳ Лир» – автор У. Шекспир. Аспектакль аҟны аҳ Лир ироль наигӡеит СССР жәлар рартист Шәарах ԥачалиа, ахәаԥшыҩцәа ари аспектакль гәахәара дула ирыдыркылеит. Насгьы, ари аспектакль Асовет Еидгылазегьтәи Шекспир ифестиваль аҟны иреиӷьыз ҳәа иалкаан, уи мҩаԥысит Ермантәыла, Ереван ақалақь аҟны. Анаҩс аспектакль дырбан Адыгатәылан, Маиҟәаԥ. М. Мархолиа, В. Ақаҩба, А. Мықәба режисиорцәас измаз аспектакльқәа зегьы ирныԥшуан ауаа рлахьынҵақәа реидыслара, ауаажәларра рыԥсҭазаара, ажәлар имԥсуа рдоуҳа.

80-тәи ашықәсқәа рҽеиҩшамҭазы атеатр аԥсуа ԥсҭазаара иазыхынҳәуеит, асценаҿы иқәыргылан: «Апортфель шкәакәа» Шь. Аџьынџьал, «Аҳ Леон Актәи» Аз. Агрба, 1986 шықәсазы «Ацынҵәарах» Б. Шьынқәба.

Иҳәатәуп Аԥсуа театр асценатә политра даара ишбеиоу, уи зыбзоуроу адунеитә драматургиа аԥсшәахь еиҭазгоз Михаил Гочуа, Платон Шьаҟрыл, Иасон Ҷоҷуа, Шәарах ԥачалиа, Азиз Агрба, Никәала Кәыҵниа, Џьума Аҳәба, Нелли Ҭарԥҳа, Еҭери Коӷониа, Геннади Аламиа, Алықьса Аргәын, Владимир Ҵнариа уҳәа реиԥш иҟаз шракәу. Октиабртәи ареволиуциа 70 шықәса ахыҵра аҳаҭыразы атеатр асценаҟны иқәыргылан Шь. Аџьынџьал иҩымҭа иалхыз аспектакль «Март ԥшьба».

Аԥсуа театр иахьатәи аамҭазы[аредакциазура | акод аредакциазура]

Аԥсуа театр аҟазара милаҭрацәала еилаԥсоу ахәаԥшҩы игәахьы еснагь амҩа аԥшаауан. Аԥсуа театр акыршықәса ихьчаны иаанагоит иара ахатәы сахьаркыратә мчы, аамҭа иақәшәо атематика. Акыр иуадаҩыз аамҭақәа ишырхысызгьы, иахьагьы Аԥсуа театр – Кавказ ахьынӡанаӡааӡо зегьы иреиӷьу профессионалтә коллективуп, иара аԥсуа драматургцәа раԥҵамҭақәа рнаҩсгьы ахәаԥшыҩцәа ирыднагалоит адунеитә классика адраматургиа. Аԥсуа драматә театр иахьатәи арепертуар аилазаараҿы иҟоуп: «Махаз» Ф. Искандер, «Гәараԥаа рписар» М. Бӷажәба, «Аҽшьҩы» Н. Ердман, «Аԥсҭазаара ԥхыӡуп» Педро Кальдерон де ла Барка, «Иули Цезар» Шекспир, «Қьоџьаа рҭыӡшәа» Гольдони уҳәа реиԥш иҟоу аспектакльқәа.[5]

Аԥсуа драматә театр ахыбра аҭоурых[аредакциазура | акод аредакциазура]

Самсон Ҷанба ихьӡ зху Аԥсуа драматә театр зыҩноу ахыбра аҭоурыхгьы даара аинтерес аҵоуп. 1912 шықәсазы ари ахыбра ахьгылоу аҭыԥ аҟны аҭуџьар Иоким Алоизи иргылоит асасааирҭа «Гранд-отель», 30-ҭыԥ змаз, насгьы 670 ҭыԥ змаз атеатр. 1921 шықәсазы асасааирҭа ахьӡ ԥсахны «Бзыԥ» ҳәа ахьыӡҵан, атеатр акәзар, Аԥсны аҳәынҭқарратә театр ҳәа ахьӡ ахҵан. 1942 шықәсазы арҭ аҩхыбракгьы блит.

1952 шықәсазы иблыз рхаҭыԥан, архитектор М. Чхикваӡе ипроект ала, атеатр ргылан. Уи аҩналарҭа хада аҟны иқәыргылоуп аԥсуа драматургиа ашьаҭаркҩы, еицырдыруа ашәҟәыҩҩы, ауаажәларратә усзуҩы Самсон Ҷанба ибиуст.

Ахархәара змоу алитература[аредакциазура | акод аредакциазура]

  • Лакербаи Михаил, Очерки истории абхазского театрального искусства, Аҟәа: Абгосиздат, 1957.
  • Аргун Алықьса, История абхазского театра, Аҟәа: Алашара, 1978.
  • Аргун Алықьса, Театр абхазов конца ХХ века, Аҟәа: Алашара, 2001.

Азгәаҭақәа[аредакциазура | акод аредакциазура]

  1. "ТЕАТРЫ". Архивтәра аоригиналзы шықәсазы 2021-12-29 ахь. Ириашоу 2023-11-24 шықәсазы.
  2. https://radushozyeva.ru/afisha/item/50-abkhazskij-gosudarstvennyj-dramaticheskij-teatr-im-samsona-chanba
  3. https://www.kino-teatr.ru/teatr/226/
  4. http://apsny.ru/culture/theater.php
  5. http://apsnyteka.org/file/abkhazsky_teatr_1973.pdf