Атеатр ду

Аматериал Авикипедиа аҟынтә - зхы иақәиҭу аенциклопедиа
Атеатр ду

Урыстәылатәи Аҳәынҭқарратә академиатә Театр Ду, Большои театр, Урыстәылатәи Атеатр ду, ма иркьаҿны Атеатр ду (аур. Государственный академический Большой театр России) — Урыстәыла иреиҳаӡоу атеатрқәа иреиуоуп, иара убас адунеи аҿы зегь реиҳа зҵакы ҳараку аопереи абалети ртеатрқәа ируакуп.

Атеатр ахыбрақәа ркомплекс гылоуп Москва агәҭаны, Атеатр ашҭа аҟны. Атеатр ду, уи амузеи, аҭоурыхтә сцена ахыбра – афедералтә ҵакы змоу Урыстәыла жәлар ркультуратә ҭынха иаобиектуп.

Аҭоурых[аредакциазура | акод аредакциазура]

Аханатә ари атеатр хатәын, аха 1794 шықәса нахыс иказентәны, Атеатр маҷи (Малыи театри) иареи еидҵаны, иаку аимператортә театрқәа рытруппа ҳәа ахьӡҵаны иҟарҵеит. Аамҭала Москватәи атруппа астатус аҽаԥсахуан: уи зны Москватәи аинрал-губернатор инапхгара ашҟа ииасуан, нас еиҭа – Петербургтәи адиректорра анапхгарахь. Уа иҟан 1917 шықәсазы ареволиуциа ҟалаанӡа. Усҟан амазарақәа зегьы анмилаҭыртә ашьҭахь, Малыи- Большои захьӡыз атеатрқәа зынӡа еидырхит. Акыршықәса Москва атеатртә культура аҭоурых зегьы зыдҳәалаз Атеатр ду акәын.

Пиотр ихьӡ зху (петровский) атеатр — Меддокс итеатр[аредакциазура | акод аредакциазура]

Атеатр аҭоурых хацыркын ҳәа ирыԥхьаӡоит 1776 шықәса хәажәкыра 17 (28) инаркны. Абри арыцхә азы агуберниатә прокурор аҭауад Пиотр Уасил-иԥа Урусов аимператорԥҳәыс Екатерина Аҩбатәи лыҟнытә азин иҭан «иарбан хкызаалак атеатртә қәгыларақәа, иара убас аконцертқәеи, авокалқәеи, амаскарадқәеи … рымазаара». Аҭауад нап аиркит атеатр аргылара. Уи иахьгылаз аҭыԥ Петровка (аӡиас Неглинка арыӷьарахьтәи агаҿаҟны) инахьыӡшьаланы, Пиотр ихьӡ зху (Петровский) атеатр ҳәа ахьӡырҵеит.

Урусов итеатр аартра ҟалаанӡа иблит. Уи ашьҭахь аҭауад ари ахыбра икампанион, англызтәи анаплакҩы Маикл (Михаил) Меддокс ииҭеит. Хаҭала Меддокс инапхгарала, архитектор Христиан Розберг ипроект ала, 1776-1789 шықәсқәа рзы иргылан Пиотр ихьӡ зху атеатр Ду. (Большой Петровский театр). Атеатр ргылан амҩаду Петровка алагамҭаҿы, убри азы Пиотр ихьӡ зху ҳәа хьӡыс иаҭан. Акәша-мыкәша ирацәан ихарабӷьараны иргылаз ахыбрақәа.

Хәымз рыла иргылан х-еихагылак змаз, ахаҳә шкәакәа ахәҭақәак алаԥсаны ақьырмыттә хыбра. Меддокс уи аргылара иақәирхарџьит раӡнытә ԥарала 130 нызықь мааҭ. Уи иазԥхьагәаҭаз ахарџьынҵа аасҭа 50 нызықь мааҭ рыла еиҳан. Атеатр ныҳәаҵас аартра мҩаԥысит 1780 шықәса ԥхынҷкәынмза 30 рзы. Атеатр иаман (1) зықьҩык ахәаԥшцәа зкуаз апартери, аиарусқәа хԥеи, аложақәеи, «ҩ-лашаракны иҟаз амаскарадтә зали», «амацасратәи», иара убас ауада ҷыдақәеи. 1788 шықәсазы атеатр иаҿакны иҟарҵеит игьежьыз амаскарадтә (асабраданыҳәатә) зал – «Ротунда». Даҽа хыҵхырҭақәак рыла, азал иакуан 880-ҩык аҭааҩцәа» «Атеатр аҿы иҟан зықьҩык ахәаԥшцәа зкуаз, аложақәа змаз аиарусқәа ԥшьбеи иҭбааҭыцәыз агалереиақәа ҩбеи. Апартер аҿы иҟан зганқәа аркыз атәарҭақәа зыҩнагылаз ацәаҳәақәа ҩба. Уамашәа иԥшӡаны, мазара дула ирҩычаз аложақәа хышә – зқьы мааҭ, инеиҳангьы иаԥсан. Апартер аҿы абилеҭ 1 мааҭк иаԥсан. Атеатртә зал 800-ҩык ахәаԥшцәа акуан. Иара убриаҟара ахәаԥшцәа рҭыԥ агалереиақәа рыҿгьы иҟан». Пиотр итеатр Меддокс ианитәыз аамҭазы раԥхьатәи 14 шықәса иалагӡаны араҟа иқәыргылан 424 аоператәии абалеттәии спектакльқәа. 1794 шықәсазы Меддокс ифинанстә ҭагылазаашьа ауадаҩра иахҟьаны атеатр аҳәынҭқарра иаиҭар акәхеит; уи нахыс атеатр Аимператортә театрны иҟалеит.

Пиотр ихьӡ зху Меддокс итеатр 25 шықәса игылан – 1805 шықәса жьҭаарамза 8 рзы ахыбра блит. Хышықәса атруппа Москватәи амалуаа рхатә ҩынқәа рҿы аспектакльқәа ықәдыргылон; аамҭак азы аспектакльқәа мҩаԥысуан Моховаиеи Большаиа Никитскаиеи ркәакь аҿы игылаз Пашковаа рынхарҭаҟны, ахыбра аҩадатәи аган аҿы. (Ашьҭахь уи еиҭашьақәыргыланы, уа ауниверситет иатәыз ашьаҳиҭԥҳәыс Татиана лныха ҟаҵан). Атеатр аӷәтәы хыбра ҿыц Арбат ашҭаҿы иргылеит К.И.Росси. Атеатр иаман апартер, абенуар, х-иарускны иҟаз аложақәеи, араиоки. Уи атеатр аҿы уамашәа акустика бзиан, аинтериерқәа ҩычан асахьаҭыхҩы М.И.Скотти инапала. Анкьа узылымсуа аҳәынҵәа зқәыз ашҭа еиҟаратәны, ахаҳә ықәырҵеит, атеатр аԥхьа ашәҭбаҳча ҟарҵеит. Ԥшьышықәса аус зуз атеатр ахыбра 1812 шықәсазы Москва абылра ду аныҟаз инеиқәыблаа ицеит. Уи ашьҭахь атеатр ҭыԥс иааннакылеит Знаменка амҩаду аҿы иҟаз Апраксин иҩны. Уи ргылан 1792 шықәсазы архитектор Ф.Кампорези ипроект ала. Апраксин иҩнаҿы атеатртә хыбра ҭшәан, иманшәаламызт, акреслақәа рцынхәрас ахәаԥшцәа рзал аҿы игылан ачоуҳа џьаџьа зыхҟьаз аҟәардәқәа. Пиотр итеатр уа иҟанаҵгьы изныкымкәа абылрақәагьы ирықәшәахьан.

1812 шықәсатәи аибашьра ашьҭахь.[аредакциазура | акод аредакциазура]

Большои театр 1839 шықәсазы, 1840-тәи шш. агравиура.
Атеатр Ду. Агравиура 1830 шықәсазтәи асахьала.

1816 шықәсазы Москва аргыларазы акомиссиа ирыланаҳәеит атеатр ахыбра ҿыц аргыларазы аконкурс. Уи алахәразы ихымԥадатәиу ԥҟараны ишьақәдыргылеит ихыблааны инхаз Медокс итеатр аҭӡамц аргылара иахәҭакны аҟаҵара. Ари аконкурс рҽаладырхәит Л.Диубуи, Д. Жилиарди, Ф.Кампорези, П.Гонзаго, А.Н. Бокариов уҳәа егьырҭ идыру архитекторцәагьы, аха урҭ рпроектқәа акгьы рыдрымкылаӡеит. Аҩынтәтәи аконкурс аан аԥыжәара аиуит Аимператортә сахьаҭыхратә академиа апрофессор А.А.Михаилов ипроект. Аха Михаилов ипроект ахә ҳаракцәоуп ҳәа ирыԥхьаӡеит, насгьы уи зыргылара игәы иҭеикыз ахыбра иаҵанакуаз амҽхак адура иахҟьаны, акәша-мыкәша игылаз ахыбрақәа изрышьашәалахомызт. Апроект ирҿыцны аҟаҵара идырҵеит архитектор О.И.Бове. Уи Михаилов икомпозициа ашьаҭақәа ишынеибакәу еиқәирхеит, аха акыр еиҵеитәит ахыбра аизышәарақәа, аура 41 метра аҟынтәи 37 метра аҟынӡа еиҵеитәит, иара убас адәахьтәии аҩныҵҟатәии аҩычарақәа рҿы имаҷымкәа аиҭакрақәа алаигалеит.

1817 шықәсазы ишьақәырӷәӷәаз Москва аргыларазы аплан хада аидеиа аус адызулаз Бове игәҭакы ала, атеатр ҟалар акәын Аџьынџьтәылатә еибашьраҿы игаз аурыс жәлар риааира ахьӡ-аԥша шьҭызхуа ампиртә қалақь-ныхабаа иакомпозициатә центрны. Атеатр адура инаҵшьны иунарбоит уи аԥхьа иҟаҵоу зкәакьҭа иашоу Ашҭа ԥшӡа ду. 1820 шықәсазы уи Петровтәи ҳәа ахьӡын, аха иаарласны Атеатр ашҭа ҳәа иԥсахын. Бове Михаилов ипроект амҽхак ашҭа иашьашәаланы иҟаиҵеит, уи Аполлон иквадрига ахәаԥшцәа рышҟа иааирҳәит. Атеатр ахыбра апроект шьақәырӷәӷәан 1821 шықәса абҵара 10 рзы; уи шьақәдырӷәӷәаанӡагьы Бове иазгәеиҭаз иплан ала нап аиркит афундамент аҭарҭәара, иблыз ахыбра ауасхыр ахәҭақәакгьы еиқәырханы.

Атеатр аартын 1825 шықәса жьырныҳәа 6 (18) рзы М.А.Дмитриев иажәеинраалақәа ирылхыз апролог «Амузақәа рныҳәа» ала. Амузыка - Ф.Е.Шольц, А.Н.Верстовски, А.А.Алиабев. Ақәыргыламҭа асиужет аҿы аллегориатә формала еиҭаҳәан Урыстәыла агении, амузақәеи, иареи рҽеидкыланы,иблыз Петровтәи Меддокс итеатр ахыжәжәарақәа рҭыԥан ишаԥырҵаз атеатр ҿыц. Арольқәа нарыгӡон иреиӷьыз Москватәи актиорцәа: Урыстәыла агени – атрагик П.С.Мочалов, Аполлон – ашәаҳәаҩ Н.В.Лавров, амуза Терԥсихора – Москватәи атруппа акәашаҩ хада Фелицата Гиуллен-Сор. Антракт ашьҭахь идырбан Ф.Сор имузыка ала иқәыргылаз абалет «Сандрилиона» («Золушка») . Аспектакль ықәдыргылеит абалетмеистерцәа Ф.-В. Гиуллен-Сори И.К.Лобанови. Ақәыргыламҭа Моховои атеатр аҟнытә атеатр ҿыц ашҟа ииаган . Адырҩаҽны аспектакль еиҭадырбан. Еиқәханы иҟоуп атеатр аартра иазкыз С.Аксаков игәалашәарақәа: «Ихыблаа-ҿыблааз ажәытә хыжәжәарақәа иргәылиааны ицәырҵыз Пиотр итеатр Ду … саршанхеит сара… Иблахкыгоу ахыбра ду, сара зегь реиҳа бзиа избо аҟазара иазку, уи адәахьтәи аԥшра мацарагьы саргәырӷьеит уамашәа, сгәы хыҭ-хыҭуа сҟанаҵеит». В.Одоевски иакәзар, аартраан идырбаз абалеттә спектакль даршанханы, уи ақәыргыламҭа абас дахцәажәон: «Акостиумқәа еилаарцыруа, адекорациақәа рыԥшӡара, ажәакала, атеатртә хазынарақәа зегьы - апролог аҿы еиԥш, араҟагьы рҽеизыргеит».

1853 шықәсазтәи абылра. Алитографиа.

1842 шықәсазы атеатр анапхгара аиасит аимператортә театрқәа Петербургтәи адиреқциа ашҟа; Петербургынтәи Москваҟа иааган аоператә гәыԥ, Москватәи атеатртә усҳәарҭа хадас дарҭеит, 1859 шықәса аҟынӡа уи аҭыԥ аанызкылоз, еицырдыруа акомпозитор А.Н.Верстовски. Архитектор А.С.Никитин ипроект ала, 1843 шықәсазы иалыршан атеатртә хыбра аиҭашьақәыргалара ду – абарҵаԥшьы аионтә капительқәа Ерехтеионтә хкы еиуоу ала иԥсахит, еиҭашьақәиргылеит аложақәа ргантә цәаҳәақәеи, акулурақәеи, ариер-сцена ахьцәырҵыз асценатә хәҭеи.

1853 шықәса хәажәкыра 11 (23) рзы атеатр блит; мшқәак абылра иаҿыз ахыбра аҟнытә еиқәхаз ахаҳә иалхыз уи адәахьтәи аҭӡамцқәеи абарҵаԥшьы агәашьыркреи роуп.

А.Кавос ипроект ала иҟаҵаз аиҭашьақәыргылара[аредакциазура | акод аредакциазура]

Н. А. Наидионов ифотоҭыхымҭа, 1883 шықәса

Атеатр аиҭашьақәыргыларазы еиҿкааз аконкурс иалархәын архитекторцәа Констанити Тон, А.С.Никитин, Александр Матвеев, иара убас Аимператортәи атеатрқәа рархитектор хада Альберт Кавос. Аиааира агеит Кавос ипроект; атеатр шьақәыргылан хышықәса рыҩныҵҟала. Атеатр аҭаӡареи апланркреи раӷьырак еиқәырхан, аха Кавос маҷк аҟара ишьҭихит ахыбра аура, иԥсахит аизышәарақәа, иара убас афасадқәа заатәи аеклектикатә стиль ала иҩычаны, ишынеибакәу иԥсахит архитектуратә декор. Абылра аан иқәыццышәаа ицаз ашҟәа иалхыз Аполлон искульптура ацынхәрас аҩналарҭатә барҵаԥшьы ахыхь иқәыргылан Пиотр Клодт иусумҭа аџьаз иалхыз аквадрига. Афронтон аҿы иқәыргылан ҩ-хык зхагылоу ауарба – Урыстәылатәи аимпериа аҳәынҭқарратә герб. Атеатр иҿыцны иаартын 1856 шықәса нанҳәа 20 рзы Беллини иопера «Апуританцәа» ала.

XX ашәышықәса[аредакциазура | акод аредакциазура]

Атеатр Ду 1930 шықәсазы Москва.
Атеатр Ду 1932 шықәсазы.

1918 шықәса нахыс Атеатр Ду академиатә ҳәа ахьӡ анашьан. Октиабртәи ареволиуциа ашьҭахь шықәсқәак атеатр анаҩстәи аразҟы иазкны аимак-аиҿакқәа еихсыӷьуамызт; Ленин инаиркны, аӡәырҩы уи арктәуп ҳәа ирыԥхьаӡон. Ари азҵаараҿы 1922 шықәсазы ӷәӷәала ичмазаҩхаз Ленин активла иҿагылан иара убри ашықәсан Урыстәыла Ацентртә комитет маӡаныҟәгаҩ Хадас иҟаҵаз Сталини, аҵаралашара жәлартә комиссарс иҟаз Анатоли Луначарскии, иара убас Урыстәылазегьтәи ацентртә комитет ахантәаҩы Михаил Калинини. 1922 шықәсазы Урыстәылатәи Ацентртә анагӡаратә комитет Апрезидиум ишьҭнахит атеатр аркра анхамҩатә хәарҭара алам ҳәа ақәҵара . 1921 шықәсазы еицырдыруа москватәи архитекторцәа А.В.Шьчусев, И.П.Машков,С.Ф.Воскресенски, И.В.Жолтовски уҳәа злаз акомиссиа игәарҭеит атеатр ахыбра. Акомиссиа алахәылацәа еицҿакны иазааит ахәаԥшратә зал аҿы акоридорқәа рхыгьегьақәеи иара ахәаԥшратә зал зегьы шьаҟас иамоу аҭӡамц хыгьежьааи рҭагылазаашьа даара ишыбааԥсу. 1921 шықәса нанҳәа-цәыббра рзы И.И.Рерберг инапхгарла, уи аҭӡамц арыӷәӷәаразы аусурақәа ирылагеит. Урҭ ҩышықәса ицон. 1928 шықәсазы ахәаԥшцәа чынла риерархьиа ақәгаразы архитектор П.А.Толстых иԥсахит ахыбра ахәаԥшратә зал ацәаҳәақәа рмардуанқәа. 1920-тәи ашықәсқәа рыгәҭаны Аполлон иквадрига асахьа зныз аԥарда рыԥсахит Ф.Ф.Фиодоровски иҭыхымҭала иҟаҵаз аԥардала.  

1941 шықәса рашәара 22 рзы Большои театр афилиал аҿы (Атеатр Ду 1941 ш. 15.04. инаркны аиҭашьақәыргылара иаҿын) имҩаԥысит Гуно иопера «Ромеои Џьулеттеи» апремиера. Уаҟа Ромео ироль наигӡеит Сергеи Лемешев. Азал ҭәын. Аџьынџьтәылатә еибашьра Ду аамҭазы – 1941 ш. жьҭаара инаркны 1943 ш.ԥхынгәынӡа Атеатр Ду Куибышев аевакуациаҿы иҟан. Уаҟа иқәыргылан аспектакльқәа «Евгени Онегин», «Амшынҟызқәа рӡиа», «Травиата», Аида», «Кармен», «Аԥсатә ԥҳәыс («Пиковая дама»), «Вильгельм Телль». 1942 ш. хәажәкыра 5 рзы имҩаԥысит Шостакович Абыжьбатәи исимфониа раԥхьаӡатәи анагӡара.Уи аамҭазы атеатр аколлектив идырҳауаз аԥарақәа шамахамзар зегьы активла аҳәынҭқарратә тәылахьчара афонд иаларгалон. Уи иабзоураны Сталин иҟнытә аџьшьара рыҭан. Аевакуациаҿы ианыҟаз артистцәеи амузыкарҳәаҩцәеи нхон ақалақь аҿацәаҿ ирзалырхыз, иарбанзаалак ҩнымаҭәак зыҩнагыламыз, иҭацәыз ашколтә хыбраҿы.

1955 шықәсазы атеатр асценаҿы иҿыцны ицәырҵуеит 50 шықәса асцена ҩычаҩ хадас иҟаз Ф.Ф.Федоровски ипроект ала инагӡаз, «ихьтәу» ҳәа ахьӡ зырҭаз, аҭабырса иалхны иҟаҵаз аԥарда ԥшӡа. Атеатр Ду аиҭашьақәыргылара ашьҭахь ареставрациа зызуз, маҷкгьы аиҭакрақәа зықәшәаз ( иԥсахын агерби анҵамҭақәеи) уи аԥарда дырҩегьых атәыла атеатр хада арԥшӡеит.

1976 шықәса инаркны 1991 шықәса аҟынӡа атеатр официалла «Ҩынтәны Ленин иорден занашьоу Асоветтә Еидгыла академиатә Театр Ду» ҳәа ахьӡын.

XXI ашәышықәса[аредакциазура | акод аредакциазура]

Асцена ҿыц[аредакциазура | акод аредакциазура]

Ахәаԥшцәа рзал аиҭашьақәыргылара аҟынӡа, 2005 шықәса

Атеатр Ду Асцена Ҿыц ҭыӡҭыԥс иамоуп: Большаиа Дмитровка амҩа, 4 аҩны, арг.2.ф. Уи 879 ҭыԥ амоуп. Аргылара иаҿын 1995 шықәса инаркны 2002 шықәсанӡа. Иргылоуп ауада рацәа змаз аҭоурыхтә ҩынқәа рҭыԥан.Ахәаԥшратә зал аплафон аҩычараҿы ахархәара рызун Зураб Ҵереҭели иредақциала иҟаҵаз Леон Бакст иескизқәа.

Асцена Ҿыц аартын 2002 шықәса абҵара 29 рзы Н.А.Римски-Корсаков иопера «Асҭыԥҳа» ала. Асцена Хада аиҭашьақәыргылара ианаҿыз аамҭазы (2005-2011 ш.ш.) араҟа акәын иахьынарыгӡоз Атеатр Ду аоператәии абалеттәии арепертуар зегьы.

Ҳаамҭазы Асцена Ҿыц аҟны инарыгӡоит Большои театр арепертуар аҟнытә аспектакльқәа, иара убас араҟа имҩаԥыргоит Урыстәылатәиқәа ирҷыднагьы, атәым ҳәынҭқаррақәа рҟынтә атеатртә коллективқәа ргастрольқәа.

2005-2011 шықәсқәа рызтәи аиҭашьақәыргылара[аредакциазура | акод аредакциазура]

2005 шықәса ԥхынҷкәын 1 азы Большои театр Аҭоурыхтә сцена аиҭашьақәыргыларазы иаркын. Уи раԥхьа 2008 шықәса азы ахыркәшара азԥхьагәаҭаны ирыман. Аркра аламҭалазы Асцена хадаҿы аҵыхәтәаны идырбан Мусоргски иопера «Борис Годунов» ((2005 ш.рашәара 30). Аиҭашьақәыргылара аламҭалазы имҩаԥыргоз азыҟаҵаратә усурақәа аамҭа рацәаны иргеит. Урҭ ирылҵшәаны аҭоурыхтә хыбра аҟнытә иаанхаз ихадоу х-ҭӡамк роуп – ахаҿратә ҭӡы хадеи агантәқәеи, ауасхыр аҵаҿы 30 метра рҟынӡа иҵаулаз ажра ду ҭыжаан.

Атеатр аартын 2011 шықәса жьҭаара 28 рзы аопереи абалети рартистцәа злахәыз Дмитри Черниаков иқәыргыламҭа агала-концерт ала. Аханатә излаадыртырц ргәы иҭаз Д.Черниаков иқәыргыламҭа Глинка иопера «Руслани Лиудмилеи» ахәаԥшцәа идырбан абҵара 2 рзы.

Аиҭашьақәыргылара аан Ахәаԥшцәа рзал аҿы аҭыԥқәа рхыԥхьаӡара иагырхан – 2155 рыҟнытә 1740 рҟынӡа.

Цәыббрамза 2009 рзы аиҭашьақәыргылара иазыԥҵәаз аԥарақәа иашамкәа рныхра иазкны Урыстәылатәи СКП ашьаус хацнаркит. Большои театр аиҭашьақәыргылара иаҿнаҵы уи иазыԥҵәаз ахарџь 16-нтә иазҳаит. Усҟан акультура министрс иҟаз А.А.Авдеев иажәақәа рыла, хәажәкыра 2011 рзы уи 20 млн.мааҭ(500 млн €) еиҳахеит. Уи зыхҟьаз ҳәа мзызс иааргоз, раԥхьа иргыланы, ацементи ақьырмыти рыхә ахьхалаз акәын.

2012 шықәса жәабран 14 рзы Урыстәылатәи Аԥхьаӡаратә палата ишанарбаз ала, «Атеатр Ду аиҭашьақәыргылара иахҭынҵан 35,4 млрд мааҭ, иазԥхьагәаҭаз 37 млрд ацынхәрас, уи ахарџьнҵатә хәыԥса аҟнытә 95,5 процент ҟанаҵоит.

Ҳаамҭазтәи аҭоурых[аредакциазура | акод аредакциазура]

Атеатр Ду, ахаҿратә ган. 2019 шықәса.

2009 шықәса инаркны, Александр Ведерников адирижиор хада иҭыԥ анынижь нахыс, атеатр музыкатә напхгаҩцәас иаиуит акомпозитор Леонид Десиатникови (2009-2010) адирижиор Васили Синаискии (2010-2013). 2014 шықәса жьырныҳәазы атеатр дирижиор хадаси музыкатә напхгаҩыси дҟаҵан Ҭуӷан Сохьиев.

2013 шықәса ԥхынҷкәын нахыс Атеатр Ду адиректор Хада иҭыԥ ааникылоит Владимир Урин.

2013 шықәсазы Атеатр Ду аҿы ишьақәыргылан анемецтә аорӷанргыларатә фирма «Глаттер-Гиоц» иҭнажьыз аԥсыԥтә орӷан. Уи Атеатр Ду аҭоурых аҩныҵҟа аԥшьбатәи орӷанын.

2016 шықәса ԥхынҷкәын азы, аиҭашьақәыргылара хыркәшеижьҭеи хәышықәса аҵра иазкны, агәыԥ «Суммеи» Москва анапхгара акультуратә ҟәшеи рыцхыраарала, Атеатр Ду иалнаршеит адәныҟатәи атранслиациақәа рсериа ашьҭра. Урҭ мҩаԥыргон атеатр ахаҿратә ган хадаҿы еибыҭаз, амшцәгьа зԥырхагамхоз иҷыдоу аекранқәа рҟнытә. Ԥхынҷкәын 1-и 2-и рзы идырбан Римски-Корсаков иопера «Аҳ изҳәаны итәоу», ԥхынҷкәын 8-и 9-и рзы имҩаԥысит Џьорџь Баланчин ибалет «Ахьымаҭәақәа».

2020 шықәса хәажәкыразы акоронавирус апандемиа иахҟьаны акарантин аныҟаз аамҭазы Большои театр ихацнаркит «ахьтәы фонд» аҟнытә уаанӡа иҭаҩыз аспектакльқәа рсериа ахатәы официалтә YouTube-канал аҿы онлаин ҳасабла рышьҭра. Раԥхьатәи уахыки-ҽнаки рыла абалет «Амшынҟызқәа рӡиа» 1 млн инареиҳаны ауаа ахәаԥшит. Акарантин аҳәаақәа ирҭагӡаны иара убас еиҿкаан аклассикатә сценеи, аестрадеи, атеатри, акинои риеҵәақәа апандемиа аамҭазы ауаа реиқәырхара иаҿыз аҳақьымцәа ҭабуп ҳәа раҳәо, иҭацәыз азал аҿаԥхьа иқәгыланы имҩаԥыргаз аконцерт. . 2020 шықәса цәыббразы Урыстәылатәи атеатрқәа зегь раԥхьа Большои театр YouTube-канал ианашьан YouTube «Араӡнытә канал».

Акрызҵазкуа арыцхәқәа[аредакциазура | акод аредакциазура]

  • 1776 ш. хәажәкыра 17 (28)   — Атеатр Ду анышьақәыргылаз амш (атруппа аԥҵара)
  • 1780 ш. ԥхынҷкәынмза 30 — Питор итеатр абылра.
  • 1805 ш. жьҭаарамза 8  — Пиотр итеатр абылра.
  • 1806ш. — Атеатр иаҭан Аимператортә ҳәа ахьӡ
  • 1808 ш. мшаԥымза 13  — Арбаттәи аимператортә театр Ҿыц аартра.
  • 1812 ш. —  атеатр ахыбра абылра.
  • 1821—1824 ш.ш. — О. Бове ипроект ала атеатр ҿыц ахыбра аргылара

1825ш. жьырныҳәа 6  — Пиотр итеатр Ду аартра.

  • 1842 ш. — А. С. Никитин ипроект ала аиҭашьақәыргылара ду.
  • 1853ш. хәажәкыра 11 — атеатр ахыбра абылра.
  • 14 мая 1855 — атеатр ашьақәыргыларазы  Альберт Кавос ипроект ашьақәырӷәӷәара.
  • 1856ш. нанҳәа 20 — Атеатр Ду аартра.
  • 1888ш. ԥхынҷкәын 16 — М. Мусоргски иопера «Борис Годунов» апремиера.
  • 1895ш.  — атеатр ауасхырқәа шьаҭанкыла реиҭашьақәыргылара.
  • 1901ш. жьҭаара 10 — Ф.И.Шалиапин Иван Грозныи ироль ахьынаигӡоз Н.Римски-Корсаков иопера «Ԥсковтәи аҭыԥҳа».
  • 1917ш. жәабран 28 — Аимператортә театр астатус ахыхра.
  • 1919ш. лаҵара 4  — атеатр аоркестр раԥхьатәи асимфониатә концерт, адирижиор — Сергеи Кусевицки.
  • 1919ш. ԥхынҷкәын 7 — ахьӡ аԥсахразы аиҳабыра рыдҵа: Аҳәынҭқарратә академиатә театр Ду (Большои театр).
  • 1919ш. ԥхынҷкәын 12 — Атеатр Ду аԥыхразы иҟаҵаз аҽазышәарақәа.
  • 1921ш. жәабран 18 — Бетховен изал аартра.
  • 1921—1923 ш.ш. - И. И. Рерберг инапхгарала атеатр ахыбра аиҭашьақәыргылара
  • 1922 ш. жәабран —  Атеатр Ду аусура иацнаҵарц азы ВЦИК Апрезидиум иҟанаҵаз ақәҵара.
  • 1925 ш. жәабран 1 - Атеатр Ду 100 шықәсахыҵратә ныҳәа азгәаҭара. .
  • 1935ш. — Д. Шостакович иопера « «Леди Мақбет Мцентәи ауезд аҟнытә» апремиера.
  • 1937ш. — Атеатр Ду ианашьан раԥхьатәи Ленин иорден.
  • 1941ш. мшаԥы 15  — ахыбра аиҭашьақәыргылара ахацыркра.
  • 1941ш. — атеатр Кәыибышевҟа аевакуациа азура.
  • 1941ш. жьҭаара 28 — атеатр ахыбра абомба ақәҳаит.
  • 1943ш. цәыббра 26 — атеатр аевакуациа аҟнытә ианыхынҳә ашьҭахь раԥхьатәи аспектакль.
  • 1948 ш. ԥхынҷкәын 16 — аопера «Борис Годунов» апремиера. Ақәыргылаҩ - Леонид Баратов,   асценографиа - Фиодор Федоровски.
  • 1955 ш. — Атеатр Ду асценаҿы еицырдыруа «ахьтәы» ԥарда акнаҳара. Апроект автор — Фиодор Федоровски.
  • 1956 ш. — Атеатр Ду абалеттә труппа раԥхьаӡа акәны имҩаԥнагеит еицырдыруа Лондонтәи агастрольқәа.
  • 1959ш.  — адунеи зегь еицырдыруа ашәаҳәаҩ Марио дель Монако  Ж. Бизе иопера «Кармен» аҿы Хозе ипартиа наигӡеит. (Кармен — И. Архипова).
  • 1960ш. — С. Прокофьев иопера «Ауаҩыҵәҟьа изку аповест» адунеизегьтәи апремиера.
  • 1960-тәи — 1970-тәи ашықәсқәа — ахыбра аиҭашьақәыргылара.
  • 1961ш.  — Кремльтәи Аизара Дуқәа Рхан аҿы Большои театр иаиуит асцена ҿыц.
  • 1964 ш. —  Марлен Дитрих лшоу-программа «Marlene Expirience» лыманы Атеатр Ду асцена дықәгылеит. Аԥарда аныларышьҭ ашьҭахь уи асценахь 200-нтә даарыԥхьеит.
  • 1964 ш. — Иури Григорович Атеатр Ду балетмеистер хадас дҟаҵан.
  • 1968ш. — Иу. Григорович иқәыргыламҭа А. Хачатуриан  ибалет «Спартак»  апремиера.
  • 1975ш. — ахыбра аиҭашьақәыргылара ахыркәшара.
  • 1976ш. — Атеатр Ду 200-шықәсахыҵразы аиубилеитә ныҳәа азгәаҭара. Ианашьоуп аҩбатәи Ленин иорден.
  • 1982ш. — Иу.Григорович иқәыргыламҭа Д.Шостакович ибалет «Ахьтәы шәышықәса» апремиера.
  • 1985ш. ԥхынҷкәын 4 — 90 шықәса зхыҵхьаз Марк Реизен  аопера «Евгени Онегин» аҿы Гремин ипартиа наигӡеит, иара убри алагьы  Гиннесс ирекордқәа рышәҟәы данылеит.
  • 2002ш. абҵара 29 — Атеатр Ду асцена Ҿыц аартра.
  • 2005ш. ԥхынҷкәын 2 — Атеатр Ду ахыбра аиҭашьақәыргыларазы аркра. .
  • 1 октября 2011ш. жьҭаара 1 — фышықәсеи хымзи рышьҭахь Атеатр Ду аусура иалагеит. .
  • 2011ш. жьҭаара 28 — аиҭашьақәыргылара ашьҭахь Атеатр Ду аартра иазку аныҳәамш. .
  • 2011ш. ԥхынҷкәын 1 — 1948 ш. азы иқәыргылаз аопера «Борис Годунов» аиҭарҿыцра.
  • 2013ш. лаҵара 14 — «Глаттер-Гиоц» афирма иатәу аорӷан ҿыц аартра иазкны аӡыргаратә концерт.
  • 2013ш. рашәара 8 — А.Бородин иопера «Аҭауад Игор» апремиера. Ақәыргылаҩ – Иу. Лиубимов.
  • 2015ш. — И.Демуцки ибалет «Ҳаамҭа афырхаҵа» адунеитә премиера.
  • 2016ш. жәабран 18 — Д. Шостакович иопера «Катерина Измаилова» апремиера (адирижиор-ақәыргылаҩ Ҭуӷан Сохьиев, арежиссиор-ақәыргылаҩ Римас Туминас).
  • 2016ш. ԥхынҷкәын 22 — Г.Берлиоз идраматә легенда « Фауст иқәыӡбара»  апремиера (адирижиор-ақәыргылаҩ Ҭуӷан Сохьиев, арежиссиор-ақәыргылаҩ Петер Штаин).

Аорӷан[аредакциазура | акод аредакциазура]

1913 шықәсазы Атеатр Ду аҿы иқәыргылан анемецтә фирма «Еберхард Фридрих Валькер», Opus 1738, 26/II/P иҭнажьыз аорӷан. Аха уи еиқәымхаӡеит. 2013 шықәса рзы иқәыргылан анемецтә аорӷанргыларатә фирма «Глаттер-Гиоц» иҭнажьыз аорӷан ҿыц. Аинструмент аибыҭара жьырныҳәазы ихыркәшан, аха раԥхьаӡа акәны аорӷан ҿыц абжьыатеатр иҩныҩит лаҵара 14 рзы, Урыстәылатәи аорӷан арҳәаҩцәеи Атеатр Ду амузыкарҳәаҩцәеи алархәны, ҷыдала имҩаԥгаз агала-ӡыргараҿы..

Москватәи аԥсыԥтә орӷанқәа рыбжьара ари аинструмент арегистрқәа рхыԥхьаӡарала, абжьбатәи аҭыԥ ааннакылоит. Уи шьақәыргылоуп армарахьала асцена апортал ашьҭахь, 10 метрак иҳаракны иҟоу агалереиа ҷыда аҟны. Атрубақәа зегьы амҿтәы корпус аҿы иҵәахуп, хазы амануал атрубақәа́ ажалиузи-ашвеллерқәа рыла иҭаҵәахны иҟаҵоуп. Еиҭаҵуа аорӷантә пульт афымца регистртәи ахәмарратә трактурақәа рыла аорӷан иадҳәалоуп, уи азы аоркестр аҭыԥ аҿы, мамзаргьы асценаҿы иҟазар ауеит.

Арепертуар[аредакциазура | акод аредакциазура]

Атеатр аус ауеижьҭеи аханатә инаркны араҟа иқәыргылан 800 инареиҳаны аԥҵамҭақәа. Атеатр атруппа раԥхьаӡа акәны иқәдыргылеит Д.Зорин иопера «Аиҭаира»(1777). Иахаану изларгәалашәо ала, ахәаԥшцәа рҿы ақәҿиара ду аиуит М.Соколовски иопера «Аӡлагарахьча – ауды(аҟәыдырԥаҩ), амцҳәаҩ, ақьаӷьариа» (1779). Уи аамҭа ҟәша аан атеатр арепертуар акырӡа еилыӷраан: аурыси италиатәи акомпозиторцәа роперақәа,аурыс жәлар рыбзазара иалху акәашарақәа, абалетқәа-адивертисментқәа, амифологиатә сиужетқәа ирылхыз аспектакльқәа.

XIX ашәышықәса[аредакциазура | акод аредакциазура]

1840-тәи ашықәсқәа рзы акомпозитор А.Верстовски ихадаратә усура иабзоураны, атеатр аҿы рҽышьақәдырӷәӷәоит аџьынџьтә опера-водевильқәеи зформа дуу аромантикатә операқәеи. А.Верстовски еиуеиԥшым аамҭақәа рзы амузыкатә хылаԥшыҩс, арпертуар ахылаԥшҩыс, иара убас Москватәи атеатртә усҳәарҭа еиҳабыс аус иуан.

Атеатртә ԥсҭазаараҿы акрызҵазкуа хҭысны иҟалеит А.Глинка иопера «Аҳ изы аԥсҭазаара» (1842), «Руслани Лиудмилеи» (1845), А.Адан ибалет «Жизель» (1843) атеатр асценаҿы рықәыргылара. Уи аамҭазы атеатр хырхарҭас ишьҭнахуеит ииашаҵәҟьоу аурыс репертуар, еиҳарак амузыкатә епос аԥҵара.

XIX-тәи ашәышықәса аҩбатәи азбжазы абалет аҿы иалкаахеит еицырдыруа ахореограф М.Петипа иусура. Уи Москва иқәиргылеит акымкәа-ҩбамкәа акрызҵазкуа аспектакльқәа, урҭ рахьтә ихҭыс дуны иҟалеит Л.Минкус ирҿиамҭа «Дон Кихот Ламанчтәи» (1869); Уи аамҭазы атеатр арепертуар беиахоит П.Чаиковски иҩымҭақәа рыла: «Ар раԥхьагыла» (1869), «Амшынҟызқәа рӡиа» (1877, абалетмеистер – Вацлав Реизенгер) – аопераҿгьы абалет аҿгьы автор идебиутқәа ракәын; «Евгени Онегин» (1881), «Мазепа» (1884). П.Чаиковски иопера «Черевички» 1887 шықәсазы автор идирижиортә дебиутны иҟалоит. Асцена ашҟа ицәырҵуеит «Амч ду змоу агәыԥ хәыҷ» ҳәа изышьҭаз ахеидкыла иалаз акомпозиторцәа еицырдыруа роперақәа: М.Мусоргски «Борис Годунов» (1888); Н.Римски-Корсаков «Ас-ҭыпҳа» (1893), «Қьырса ауха» (1898); А.Бородин «Аҭауад Игор» (1898).

Иара убри аамҭазгьы Большои театр аҿы иқәдыргылоит Џь.Верди, Ш.Гуно, Ж.Бизе, Р.Вагнер уҳәа иара убас егьырҭ аҳәаанырцәтәи акомпозиторцәа рырҿиамҭақәа.

XIX ашә. анҵәамҭеи — XX ашә. алагамҭеи[аредакциазура | акод аредакциазура]

XIX  XX  ашәышықәсақәа рҳәаа - атеатр ашәҭыкакаҷра иаамҭахеит. Петербургтәи артистцәа аӡәырҩы рҽазыршәоит Атеатр Ду аспектакльқәа рылахәхаразы алшара аиура. Адунеи зегь инарҭбааны иалаҵәоит Ф.Шалиапин, Л.Собинов, А.Нежданова рыхьӡқәа.

1912 шықәсазы Атеатр Ду аҿы Ф.Шалиапин иқәиргылоит М.Мусоргски иопера «Хованщина». Арепертуар иалалоит Римски-Корсаков иоперақәа: «Пан Ар раԥхьагыла», «Моцарти Салиери», «Аҳ изҳәаны итәоу», А.Руденштеин иопера «Демон («Ақаҷаа»), Р.Вагнер - «Анибелунг имацәаз», Леонкавалло, Масканьи, Пуччини роперақәа.

Уи аамҭазы С.Рахманинови атеатри активла аусеицура иалагоит. С.Рахманинов икомпозиторра иаҷыдангьы, абаҩхатәра ду злоу оператә дирижиорк иаҳасабала ихы ааирԥшуеит. Уи зҿлымҳарала дазнеиуеит инаигӡо арҿиамҭа астиль аҷыдарақәа, аопера анагӡараҿы илшоит атемпераменттә ҳәааи аоркестртә ҩычареи уамашәа иссирны реилагӡара.

Рахманинов адирижиор иусура аиҿкаара акыр ирманшәалоит – убас, иара ибзоураны, уаанӡа аоркестр ашьҭахь, ахәаԥшцәа рҿаԥхьа иҟаз адирижиортә пульт ырхынҳәны, иара аамҭа иашьашәалоу аҭыԥ ахь инаган.

Сахьаҭыхратә қәыргылаҩцәақәак раҳасабала, аспектакльқәа раԥҵара рнап алакуп еицырдыруа асахьаҭыхҩцәа, «Аҟазара адунеи» алахәцәа Коровин, Поленов, Бакст, Бенуа, Головин.

Асоветтә аамҭа[аредакциазура | акод аредакциазура]

1917 шықәсазтәи ареволиуциа ашьҭахь раԥхьатәи ашықәсқәа рзы, раԥхьа иргыланы, Атеатр Ду ахаҭа аиқәырхареи, анаҩс арепертуар ахьтә иҳәаақәҵоу хәҭак аиқәырхареи рзы иҟаҵаз аҽазышәарақәа рыла иазгәаҭоуп. Убас, аидеологиа аганахьала, акритика рзыруан аоперақәа «Ас-ҭыԥҳа», «Аида», «Травиата», инеизакны Верди ирҿиамҭақәа. Џьоукгьы «абуржуазиатә аамҭа иацәынхоуп» ҳәа иԥхьаӡаны, абалет зынӡа иқәгатәуп ҳәа рыԥхьаӡон. [источник не указан 1036 дней] .

Аха егьа иуадаҩзаргьы, Атеатр Ду аҿы аопера еиԥш, абалетгьы аҿиара иаҿын.

Ақәыргыламҭа ҿыцқәа аԥырҵоит ахореограф А.А.Горски, абалеттә дирижиор Иу.Ф.Фаиер – 1919 шықәсазы Москва раԥхьаӡа акәны иқәдыргылоит П.Чаиковски ирҿиамҭа еицырдыруа «Щелкунчик», 1920 шықәсазы ицәырҵуеит «Амшынҟызқәа рӡиа» ақәыргыламҭа ҿыц.

Ахореографцәа аҟазараҿы аамҭа иашьашәалоу аформа ҿыцқәа рыԥшаара иашьҭоуп. К.И.Голеизовски иқәиргылеит С.Н.Василенко ибалет «Иосиф Хазына» (1925), Л.А.Лашьчилини В.Д.Тихомирови – Р.М.Глиер ирҿиамҭа иалхны аспектакль «Абларкыга (мак) ҟаԥшь» (1927). Уи ақәҿиара ду аман ахәаԥшцәа рҿы. В.И.Ваинонен иқәиргылоит Б.В.Асафиев ирҿиамҭа иалхны абалет «Парижтәи амцабз» (1933).

Аопераҿы еиҳа аԥыжәара рымоуп М.И.Глинка, А.С.Даргомыжски, П.И.Чаиковски, А.П.Бородин, Н.А.Римски-Корсаков, М.П.Мусоргски рырҿиамҭақәа. 1927 шықәсазы арежиссиор В.А. Лосски ибзоурала, ицәырҵуеит «Борис Годунов» аредақциа ҿыц. Убасгьы атеатр аҿы иқәдыргылоит асоветтә композиторцәа роперақәа: - А.И.Иурасовски «Трильби» (1924), С.С.Прокофиев « Х-патырқалк рышҟа абзиабара» (1927).

Атеатр Ду. 1956 шықәса

Иара убас 20-тәи ашықәсқәа раан ахәаԥшцәа идырбан иреиӷьыз аҳәаанырцәтәи акомпозиторцәа роперақәа: Р.Штраус «Саломеиа» (1925), В.-А.Моцарт «Фигаро ичара» (1926), Џь.Пуччини «Чио-чио-сан (Мадам Баттерфлиаи)» (1925), «Тоска» (1930). («Тоска» ақәыргылараҿы «ареволиуциатә цәаҳәа» инаҵшьны ишазгәаҭазгьы, аспектакль қәҿиарадахеит, ахәаԥшцәа ирыдрымкылаӡеит).

Маиа Плисецкаиа  абалет «Ромеои Џьульеттеи» аҿы, 1961 шықәса

1950-1960-тәи ашықәсқәа рзы ицәырҵуеит аоператә қәыргыламҭа ҿыцқәа: Верди («Аида», 1951, «Фальстаф» 1962); Д.Обер («Фра-Диавало», 1955); Бетховен («Фиделио», 1955); атеатр аусура активла иаднаԥхьалоит аҳәаанырцәтәи артистцәеи, амузыкарҳәаҩцәеи, асахьаҭыхҩцәеи, арежиссиорцәеи - Италиантәи, Чехославакиантәи, Болгариантәи, иара убас Германиатәи Адеомократиатә республика аҟынтәи. Икариера алагамҭазы аамҭа кьаҿк Большои театр атруппа далахәылан Николаи Гиауров.

Большои театр аҿы аусура далагоит ахореограф Иу.Н.Григорович. Москватәи асцена ашҟа ииагахоит уи уаанӡа Ленинград иқәиргылаз абалетқәа - С.С.Прокофиев ирҿиамҭа «Ахаҳә шәҭы» (1959), иара убас А.Д.Меликов ирҿиамҭа «Абзиабара иазку алегенда» (1965). 1964 шықәсазы Григорович Большои театр абалет дахагылоит. Уи П. Чаиковски имузыка иалхны иқәыргылаз абалетқәа ҩба - «Щелкунчик» (1966), «Амшынҟызқәа рӡиа»(1969) рредақциа ҿыц ҟаиҵоит, иара убас 1968 шықәсазы иқәиргылоит А.И.Хачатуриан ирҿиамҭа «Спартак».

Асахьаҭыхҩы Симон Вирсалаӡеи адирижиор Геннади Рождественскии, артистцәа Владимир Василиеви, Марис Лиепеи, Михаил Лавровскии ралархәрала иаԥҵаз ари аспектакль ахәаԥшцәа аршанхартә еиԥш, ақәҿиара ду аиуит. 1970 шықәсазы уи ианашьан Ленин ипремиа.

Атеатр аԥсҭазаараҿы акрызҵазкуа хҭысны иҟалеит Ж.Бизеи Р.К.Шьчедрини рмузыка иалхны кубатәи абалетмеистер А.Алонсо ҷыдала абалерина М.М.Плисецкаиа лзы 1967 шықәсазы иаԥиҵаз ақәыргыламҭа «Кармен-сиуита».

1970-1980-тәи ашықәсқәа рзы М.Плисецкаиеи В.Василиеви цәырҵуеит хореографцәак раҳасабала. М.Плисецкаиа иқәлыргылоит Р.К. Шьчедрин ибалетқәа - «Анна Каренина» (1972), «Аҷныш» (1980), «Аласба зцу аԥҳәыс» (1985), Василиев – абалетқәа С.М.Слонимски «Икар»(1976), К.В.Молчанов «Макбет»(1980), В.А.Гаврилин «Аниута» (1986).

Большои театр атруппа лассы-лассы қәҿиара дула инанагӡоит Италиа, Британиа Ду, Еиду Америкатәи аштатқәа уҳәа убас ирацәаны егьырҭ атәылақәа рҿы агастрольқәа.

Ҳазҭагылоу аамҭазы[аредакциазура | акод аредакциазура]

Ҳазҭагылоу аамҭазы Большои театр аҿы иҟоуп ирацәаны аклассикатә операқәеи абалетқәеи рықәыргыламҭақәа, аха убри аамҭазгьы атеатр иҿыцу аеқспериментқәа рыҟаҵара иашьҭоуп. Абалет аганахьала иаԥырҵеит Д.Шоставкович ирҿиамҭақәа ирылхны аспектакльқәа: «Илашоу акәара» (2003), Абруԥагәа» (2005).

Аопера аус адуларазы иаарыԥхьоит еицырдыруа адраматә режиссиорцәеи акинорежиссиорцәеи. Урҭ рхыԥхьаӡараҿы иҟоуп – А.Сокуров, Ҭ.Чхьеиӡе, Е.Ниакрошиус уҳәа егьырҭгьы.

Уи аамҭазы имҩаԥыргоит аоригиналтә оператә партитурақәа икьасаны иҟаҵаз арҿеирақәеи, аԥсахрақәеи рҟнытә «ррыцқьара» иадҳәалоу аусурақәа, урҭ автортә редақциақәа ирыздырхынҳәуеит. Убасала иҿыцны иқәыргылаз иреиуоуп Модест Мусоргски иопера «Борис Годунов»(2007), Михаил Глинка иаԥҵамҭа «Руслани Лиудмилеи» (2011). Иҟан иҿыцны Большои театр иқәнаргылаз рҟнытә ахәаԥшцәеи аԥышәа змаз, аҟазара зҽаԥсазтәыз артистцәеи ирыдрымкылоз, иргәамыԥхоз аспектакльқәа. Убас, ахҟьа-ԥҟьа ахылҿиааит Леонид Десиатников иопера «Розенталь ихәыҷқәа» ақәыргыламҭа (2005), уи еиҳаракгьы изыдҳәалаз алибретто зҩыз ашәҟәыҩҩы Владимир Сорокин ирепутациа ауп. Аспектакль ҿыц «Евгени Онегин» зынӡаск илыдлымкылеит еицырдыруа ашәаҳәаҩ Галина Вишневскаиа, Уи дақәыӡбаны, протестк аҳасабала мап ацәылкит лиубилеи ас еиԥш иҟоу аспектакльқәа ахьықәдыргыло Большои театр асценаҿы амҩаԥгара. Аха убри аамҭазы хыхь зыӡбахә ҳҳәаз аспектакльқәагьы згәаԥхоз рхатәы хәаԥшҩцәа рыман.

2010 шықәсазы Большои театр ахеидкыла «Веl Air Media» ацхыраарала иалагеит адунеитә кинотеатрқәа рҿы аспектакльқәа дырбара. 2012 шықәса хәажәкыра 11 рзы ахеидкыла «Google Russia» адгыларала, Большои театр ихацнаркит ахатәы YouTube канал аҿы Урыстәыла адгьылҵакыра аҿы аспектакльқәа ртранслиациа. .

2019 шықәса хәажәкыра азы Академиатә Большои театр 243 шықәсаахыстәи аҭоурых аҿы раԥхьаӡа акәны уи асцена Ҿыц аҟны иқәыргылан А.Дворжак еицырдыруа иопера «Аӡызлан» (ареж.Тимофеи Кулиабин).

2018 шықәсазы Россини иопера «Реимсҟа аныҟәара» (арежиссиор – Дамиано Микьиелетто, адирижиор – Ҭуӷан Сохьиев) «Ашықәсан иреиӷьу аспектакль» аноминациаҿы Урыстәылатәи аоператә премиа Casta Diva» иалауретхеит. .

2019 шықәсазы атеатртә премиа «Золотая маска» аҿы абалет «Нуреев» иреиӷьӡоу ҳәа иалкаан, уи ықәзыргылаз абалетмеистер Иури Посохов аноминациа «Абалет-Ҳаамҭазтәи акәашара/ абалетмеистер-ахореограф» аҿы алауреатра иаҭәашьан.

Атруппа[аредакциазура | акод аредакциазура]

Атетар аҿы иҟоуп аоператәии абалеттәии атруппақәа, Большои театр аоркестри Асценатә-ԥсыԥтә оркестри. Атеатр аԥҵара ааамҭазы уи атруппаҿы иҟаз жәахаҩык амузыкарҳәаҩцәеи ҩажәижәабаҩык инарзынаԥшуа артистцәеи аркәын. Иара убри аамҭазгьы раԥхьа атруппа аҿы аспециализациа ыҟаӡамызт: адраматә актиорцәа аоператә спектакльқәа ирылахәын, ашәаҳәаҩцәеи акәашаҩцәеи адраматә спектакльқәа рҿы ихәмаруан. Убас, еиуеиԥшым аамҭақәа рзы атруппа иалан Керубини, Верстовски уҳәа егьырҭ акомпозиторцәа роперақәа рҿы ашәа зҳәоз Михаил Шьчепкини Павел Мочалови.

Аимператортә театрқәа рартистцәа ҳәа ахьӡ рымоуп: актиорцәа, атруппақәа рнапхгаҩцәа, арежиссиорцәа, акапельмеистерцәа, абалетмеистерцәа, аоркестрқәа рдирижиорцәа, акәашаҩцәа, амузыкарҳәаҩцәа, адекораторцәа,амашьына аус азыруеи, алашара ахылаԥшцәеи, урҭ рыцхырааҩцәеи, аҿыханҵацәеи, акостиумер хада, асуфлиорцәа, агардеробмеистерцәа, афехмеистерцәа, атеатрмеистерцәа, аскульпторцәа, анотатә усҳәарҭа ахылаԥшҩы, афигурантцәа, анотанҵаҩцәа, аԥсалымҳәацәа, апарикмахерцәа: арҭ ауаа зегьы аҳәынҭқаррартә маҵзураҿы аус зуа ҳәа иԥхьаӡоуп, урҭ зегьы рбаҩхатәреи, ирымоу амплуеи, иныркыло амаҵзуратә ҭыԥи иахәаԥшны х-гәыԥкны ишоуп..

1785 шықәса рзы атруппа 80-ҩык рҟынӡа иазҳаит, уи нахысгьы есааира иацлон, ХХ-тәи ашәышықәса алагамҭазы 500-ҩык ыҟан, 1990 шықәсазы – 900-ҩык иреиҳахеит.

Большои театр аҭоурых зегь аҿы уи артистцәа, асахьаҭыхҩцәа, арежиссиорцәа, адирижиорцәа, ахәаԥшцәа рыбзиабареи, рҳаҭырқәҵареи инарҷыдангьы, аҳәынҭқарра аганахьала изныкымкәа иалкаахахьан, еиуеиԥшым аџьшьарақәа рыҭан. Асоветтә аамҭазы 8-ҩык инареиҳаны СССР Жәлар рартист ҳәа ахьӡ ҳаракы ранашьан, 4-ҩык ирыҭан СССР Жәлар рсахьаҭыхҩы ҳәа ахьӡ (академик Фиодор Федоровски, академик Симон Вирсалаӡе, академик Вадим Рындин, академик Валери Левенталь), 60-ҩык инареиҳаны Сталин ипремиа ранашьан, 12-ҩык – Ленин ипремиа (Елена Образцова, Евгени Нестеренко, Ирина Архипова, Иури Григорович, Марис Лиепа, Михаил Лавровски, Наталиа Бессмертнова, Галина Уланова, Маиа Плисецкаиа, Борис Покровски, Симон Вирсалаӡе, Владимир Василиев), ааҩык аҟазацәа иранашьан Асоциалисттә Џьа афырхаҵа ҳәа ахьӡ (Ирина Архипова, Иури Григорович, Елена Образцова, Иван Козловски, Евгени Нестеренко, Маиа Плисецкаиа, Марина Семионова, Галина Уланова – ҩынтәны афырхаҵа). 1991 шықәса раахыс ирацәаҩны ироухьеит Урыстәыла Жәлар рартист ҳәа ахьӡ, имаҷҩым Урыстәылатәи Афедерациа Аҳәынҭқарратә премиа иалауреатцәахахьоу.

Аоператә труппа[аредакциазура | акод аредакциазура]

Ҵаҟа иаагоуп Большои театр аоператә труппа асолистцәа рсиа.

Асопрано

  • Анна Аглатова (Урыстәылатәи афедерациа апрезидент ипремиа алауреат)
  • Динара Алиева (Азербаиџьан зҽаԥсазтәыз артистка)
  • Мариа Гаврилова (Урыстәыла жәлар рартистка)
  • Оқсана Горчаковскаиа
  • Елена Зеленскаиа (Урыстәыла жәлар рартистка)
  • Маҟәала Касрашьвили (СССР жәлар рартистка)
  • Марина Лапина (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка)
  • Мариа Лобанова
  • Екатерина Морозова
  • Анна Нечаева
  • Ирина Рубцова (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка)
  • Ольга Селиверстова
  • Екатерина Шьчербаченко

Амеццо-сопрано

  • Анна Бондаревскаиа
  • Ирина Долженко (Урыстәыла жәлар рартистка)
  • Александра Дурсенева (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка)
  • Агунда Кулаева (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка)
  • ИУлиа Мазурова[it]
  • Елена Манистина (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка)
  • Елена Новак
  • Евгениа Сегениук
  • Светлана Шилова (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистка)

Атенорцәа

  • Павел Валужин
  • Богдан Волков
  • Марат Гали
  • Олег Долгов
  • Иван Максимеико
  • Станислав Мостовои
  • Роман Муравицки (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист)
  • Мақсим Пастер
  • Вадим Тихонов (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист)
  • Игор Цуркан

Абаритонцәа

  • Ельчин Азизов (Азербаиџьан жәлар рартист)
  • Игор Головатенко (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист)
  • Андреи Григориев (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист)
  • Андреи Жилиховски
  • Иури Сыров
  • Рауф Тимергазин
  • Алуда Ҭодуа
  • Алеқсандр Уткин
  • Константин Шушаков

Абасцәа

  • Валери Гильманов
  • Годерӡи Џьанелиӡе
  • Михаил Казаков (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист)
  • Николаи Казански
  • Владимир Комович
  • Владимир Маторин (Урыстәыла жәлар рартист)
  • Алеқсандр Науменко (Урыстәыла жәлар рартист)
  • Виачеслав Почапски (Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист)

Абалеттә труппа[править | править код]

Астатиа Хада:  Большои театр Абалеттә труппа

Абалеттә труппа асахьаркыратә напхгаҩы — Махар Вазиев, Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист

Ҵаҟа иаагоуп абалеттә труппа асолистцәа рсиа .

Урыстәыла жәлар рартистцәа

  • Светлана Захарова, Урыстәыла Аҳәынҭқарратә премиа алауреат (2003ш. инаркны)
  • Николаи Цискариӡе, Урыстәыла Аҳәынҭқарратә премиа алауреат (1992ш. инаркны)
  • Екатерина Шипулина ( 1998ш. инаркны )

Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистцәа

  • Андреи Болотин (1996ш. инаркны)
  • Алеқсандр Волчков (1997ш. инаркны)
  • Руслан Скворцов (1998ш. инаркны)
  • Анастасиа Гориачева (1998 ш. инаркны)
  • Денис Савин (2003 ш. инаркны)
  • Евгениа Образцова (2011ш. инаркны)
  • Екатерина Крысанова
  • Анна Никулина (2003 ш. инаркны)
  • Михаил Лобухин
  • Владислав Лантратов

Абалетмеистерцәа[править | править код]

Абалетмеистер Хада — Юрии Григорович, Асоциалисттә Џьа афырхаҵа, СССР жәлар рартист.

Ҵаҟа иаагоуп Большои театр абалетмеистерцәа-арепетиторцәа рсиа:

СССР жәлар рартистцәа

  • Светлана Адырхаева
  • Михаил Лавровски, Ленин ипремиеи СССР Аҳәынҭқарратә премиеи рлауреат
  • Николаи Фадеечев
  • Борис Акимов, СССР Аҳәынҭқарратә премиа алауреат
  • Марина Кондратиева
  • Юрии Владимиров
  • Лиудмила Семениака, СССР Аҳәынҭқарратә премиа алауреат
  • Надежда Павлова

Урыстәыла жәлар рартистцәа

  • Алеқсандр Ветров
  • Надежда Грачиова
  • Владимир Никонов
  • Нина Семизорова
  • Ольга Ченчикова, Урыстәыла Аҳәынҭқарратә премиа алауреат

Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артистцәа

  • Алеқсандр Петухов
  • Валери Лагунов
  • Виктор Барыкин
  • Иан Годовски
  • Иулиана Малхасианц

Адирижиорцәа [править | править код]

Адирижиор Хада, амузыкатә напхгаҩы — Туӷан Сохьиев, Нхыҵ Уаԥстәыла –Аланиа ареспублика Жәлар рартист.

  • Владимир Андропов, Урыстәыла Жәлар рартист
  • Алексеи Богорад
  • Павел Клиничев
  • Павел Сорокин, Урыстәыла зҽаԥсазтәыз артист

Ахылаԥшҩцәа[аредакциазура | акод аредакциазура]

Большои театр ахылаԥшратә совет анагӡаратә комитет Ахада Александр Будберг: «Ҭоурыхла уахәаԥшуазар, Большои – аурыс аҳратәратә театрқәа ирҭынхоуп. Ас еиԥш зымҽхак ҭбааз, ари аҩыза амегапроект анагӡарагьы зылшоз аҳәынҭқарра акәын. Иусуповаа роума, Шереметиеваа роума, иара убасгьы актәи аурыс капитализм аамҭа иаҵанакуаз амагнатцәа дарбанзаалак ас еиԥш иҟоу ак аҟаҵара рылшомызт. ХХI-тәи ашәышықәсазы аҭагылазаашьа аҽаԥсахит: гәыԥҩык амеценатцәа рҽеидыркылеит Большои ацхыраара азыҟаҵаразы. Иара убасалагьы 2001 шықәса рзы ицәырҵит Большои театр Ахылаԥшратә совет».

2006 шықәса лаҵара инаркны 2018 шықәса ԥхынҷкәын аҟынӡа ахылаԥшратә совет хантәаҩыс дыҟан Урыстәылатәи афедерациа Аҳәынҭқарратә Дума Ахантәаҩы актәи ихаҭыԥуаҩ Алеқсандр Жуков, уи ихаҭыԥуаҩыс – иахьа жәларбжьаратәи акультуратә усеицзура аганахьала Урыстәылатәи афедерациа апрезидент ихаҭарнакс иҟоу – Михаил Швыдкои. Ахылаԥшҩцәа рсовет ацхыраара ҟанаҵеит атеатр апроектқәа ирацәаны ралыршаразы. Урҭ рхыԥхьаӡараҿы иҟоуп Большои театр аҭоурыхтә хыбра ареставрациа азура, аопера «Руслани Лиудмилеи», абалет «Ицәоу аԥшӡа», аопера «Ахәлыԥҵыс», абалет «Париж амцабз», аопера «Ас-ҭыԥҳа», абалет «Тарантелла», абалет «Золушка», абалет «Ромеои Џьулеттеи» рықәыргылара. Иара убас ахылаԥшратә совет хәҭакала афинанстә цхыраара ҟанаҵеит Большои театр агастрольқәа Париж рымҩаԥгараҿы, Бетховен изал аҿы «Акамертә хәылԥазқәеи» асимфониатә концертқәеи рциклқәа рымҩаԥгараҿы, Маиа Плисецкаиа илызку афестиваль амҩаԥгараҿы.

2018 шықәса инаркны ахылаԥшратә совет хантәаҩыс дыҟоуп  Андреи Костин.

Ихаарҭәаау афактқәа[аредакциазура | акод аредакциазура]

  • Астилизациа зызу атеатр ахыбра асахьа - Москватәи акондитертә фабрика «Красный Октиабрь» иҭнажьуа аконфеҭ «Вдохновение» ацәаҿы; П.А.Бабаев ихьӡ зху Москватәи акондитертә фабрика иҭнажьуа адесерттә шоколад «Вдохновение» ацәаҿы.
  • Атеатр шьақәыргылоижьҭеи 240 шықәса аҵра иазкны Google иаԥнаҵеит логотип-дудл.
  • Большои театр асахьа анырҵеит Москва асахьа зынҵаны 1995 шықәса раахыс «Урыстәылатәи ақалақьқәа» рсериаҿы иҭыҵуа аурыс банкнота: аденоминациа ҟалаанӡа уи – 100 000 мааҭ иҟаз банкнотан, уи ашьҭахь – 100 мааҭк. Иара убри аамҭазы 100 мааҭк ицо абанкнота аҭыжьраан ианҵоу Аполлон иквадрига асахьеи иреалтәу аскульптуреи рыбжьара аграфикатә еиқәымшәарақәа ҟаҵан.
  • Большои театр асахьа рнуп СССР-и Урыстәылеи рпочҭатә маркақәа акыр

Алитература[аредакциазура | акод аредакциазура]

  • Большой театр Союза ССР. Опера. Балет. — М., 1958.
  • Волков С. Большой театр. Культура и политика. Новая история. — М., 2018.
  • Государственный ордена Ленина академический Большой театр Союза ССР. — М., 1947.
  • Грошева Е. А. Большой театр СССР в прошлом и настоящем. — М., 1962.
  • Дмитриев Н. Оперная сцена Московского императорского театра. — М., 1897.
  • Зарубин В. И. Большой театр. — М.: Московский рабочий, 1990. — 65, [16] с. — (Биография московского дома). — 60 000 экз. — ISBN 5-239-00764-0.
  • Зверев Вячеслав. Московская антреприза Михаила Меддокса // Промышленные ведомости : газета. — 2006. — Февраль (№ 1—2).
  • Зодчие Москвы времени эклектики, модерна и неоклассицизма (1830-е — 1917 годы): илл. биогр. словарь. — Гос. науч.-исслед. музей архитектуры им. А. В. Щусева и др.. — М.: КРАБиК, 1998. — С. 77. — 320 с. — ISBN 5-900395-17-0.
  • Ларичев Егор. Империя получила Большой // Московское наследие : журнал. — М.: Департамент культурного наследия города Москвы, 2011. — № 16. — С. 3—5.
  • Либсон В. Я., Кузнецова А. И. Большой театр СССР: История сооружения и реконструкции здания. — М.: Стройиздат, 1982. — 136 с.
  • Либсон В. Я., Домшлак М. И., Аренкова Ю. И. и др. Кремль. Китай-город. Центральные площади // Памятники архитектуры Москвы. — М.: Искусство, 1983. — С. 483—484. — 504 с. — 25 000 экз.
  • Привалов Александр. Об акустике Большого театра // Эксперт. — № 37 (918). — 2012. — 17 сентября.
  • Тайны и легенды большого театра: Очерки. — М.: Спецкнига, 2011. — 592 с. — ISBN 978-5-91891-078-8.
  • Уманский, А. М. Большой Петровский театр // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  • Хрипунов Ю. Д. Архитектура Большого театра / Науч. ред. В. Е. Быков. — М.: Госстройиздат, 1955. — 248 с.
  • Чулаки М. Я был директором Большого театра. — М: Музыка, 1994. — 135 с. — ISBN 5-7140-0469-8.
  • Шавердян А. Большой театр СССР. — М., 1954.
  • Янковский М. Ф. И. Шаляпин. — М.;Л.: Музгиз, 1951. — 128 с.
  • Янковский М. Шаляпин и русская оперная культура. — М., 1947.

Азхьарԥшқәа[аредакциазура | акод аредакциазура]