Антисемитизм

Аматериал Авикипедиа аҟынтә - зхы иақәиҭу аенциклопедиа

Антисемитизм ажәа иаанаго[аредакциазура | акод аредакциазура]

Антисемитизм иаанагоит ауриацәа адинхаҵаратә етностә гәыԥқәак раҳасаб ала ратәамбара. Уи ажәларқәа раҳаҭыр амбара аформақәа ируакуп. Антисемитизм хықәкыла ауриацәа ратәамбароуп иаанаго.

Атерминологиа Ажәа антисемитизм алеигалеит германиатәи апублицист Вильгельм Марр 1879 шықәсазы. Иара дызлахәыз агәыԥ «антисемисттә лига» ҳәа ахьӡитәит. Германиатәи аҭоурыхҭҵааҩ Михаель Владика иԥхьаӡоит ииашамкәа уи атермин раԥхьаӡа акәны Марр идырҳәалеит ҳәа. Атермин ахаҭа амилаҭеилыхра ауп иаанаго, европатәи ажәларқәеи ауриацәеи рыбжьара абиологиатә мааибра ҳәа иԥхьаӡоуп. Иҟалалоит антисемитизм асинонимс иудофобиа ажәа рхы ианадырхәо. Уи атермин авторс дамоуп Одессатәи аҳақьым Леон Пинскер, иара раԥхьаӡа акәны ажәа ихы иаирхәеит 1881 шықәсазы, амассатә еилаҩеиласрақәа рышьҭахь иҩыз апамфлет «Автоемансипациа аҿы». Иара ауриацәа ратәамбареи амилаҭеилыхреи ԥсихикатә чмазароуп ҳәа иԥхьаӡон. Даҽа ҭҵааҩык Соломон Крапвенски игәаанагарала, иудофобиа иаанагоит ауриацәа рыцәшәара. Геннади Костырченко иудофобиа абзазаратә антисемитизм иаҿирԥшуеит. Иаарту Израильтәи ауниверситет аматериалқәа рҿы акәзар, иудофобиа иаанагоит ҭоурыхла традициала арассатә антисемитизм цәырҵаанӡа ауриацәа ратәамбара.

Антисемитизм ахкқәа[аредакциазура | акод аредакциазура]

Антисемитизм иаҵанакуеит ауриацәа ратәамбара иадҳәалоу еиуеиԥшым ацәырҵрақәа. Ҭоурыхла антисемитизм ҿион антикатә иудофобиа аҟынтәи ҳаамҭазтәи иҿыцу антисемитизм аҟынӡа. Антикатәи антисемитизм ижәытәӡоу антисемитизм ахкқәа иреиуоп. Иара, аҭоурыхҭҵааҩцәа ргәаанагараала антикатәи апериод аан амырҭаҭцәа рганахьала ауриацәа ратәамбара шьаҭас иаман. Уи аидеа иадгылоз ауриацәа егьырҭ амилаҭқәа рцәымӷын ҳәа рыԥхьаӡон, амилаҭтә традициақәа ирҿагылон, аекономика иаԥырхаган, ииашам адыррақәа ауаа ирыладырҵәоит ҳәа агәаанагара рыман . Адинхаҵаратә антисемитизм даҽакала антииудаизм ахьӡуп. Иара ақьырсианраҿы аҩбатәи ашәышықәса аҩныҵҟа ицәырҵит ҳәа иԥхьаӡоуп. Ақьырсианратә антисемитизм ауриацәа аиудаизм иахьықәныҟәои, Иаса Қьырса мессиас дахьырыԥхьаӡои, иара убас иара ишьра рнапы ахьалакызи рцәымӷара аанагоит. Ус еиԥш иҟоу агәаанагара иԥшьоу аҩырақәа рҿы ишьақәырӷәӷәоуп. Уа ишаҳәо ала, Иаса Қьырса дынцәоуп, ауриацәа зегьы Анцәа дызшьыз ажәлар ҳәа ирыԥхьаӡоит. Уи аидеиа иадгылоу ауаа рдинхаҵара зеиԥшроу ала еиҩыршоит, убри аан рмилаҭ аҵакы амаӡам. Ус анакәха, ақьырсианра здызкылаз ауриацәа рықәыӷәӷәара аанрыжьуазар акәын. Аха аԥсҭазаараҿы даҽакала ианыҟалоз ыҟан, рдинхаҵара рыԥсахыргьы ауриацәа рҭаацәеи дареи еснагь иатәарбомызт. Уажәтәи аамҭазы адинхаҵаратә антисемитизм ақьырсианра аҿы еиԥш, амсылманра аҩныҵҟагьы ус еиԥш иҟоу ацәырҵрақәа уԥылоит . Арассатә антисемитизм. Ас еиԥш иҟаз антисемитизм ахкы 19-тәи ашәышықәсазы ицәырҵит, уи аклассикатә антисемитизм ҳәа иԥхьаӡоуп. Антисемитизм ахаҭа ацәырҵра арассатә еилыхра иадырҳәалоит. Арассатә антисемитизм иалҵшәахеит Холокост. Уи ацәырҵра иадгылаз ауриацәа иатәамбакәа, абиологиатә ҷыдарақәа змоу жәларны ирыхәаԥшует, иара убас ирҿагылоит змилаҭ зҵәахуа, егьырҭ амилаҭқәа ирылаҵәаз ауриацәа. Дара ауриацәа, ицқьоу амилаҭқәа аԥырхага рырҭоит ҳәа ирыԥхьаӡоит. Иҟоуп агәаанагара, уи амилаҭ иаҵанакуа амчра рнапаҿы иааргар рҭахуп ҳәа. Иҿыцу антисемитизм. 1990-тәи ашықәсқәа раан аҭоурыхҭҵааҩ Даниель Паипс иалаигалеит «иҿыцу антисемитизм» ҳәа аилкаара ҿыц. Уи ҵакыс иаман ауриацәа рцәымӷра, урҭ рхатә ҳәынҭқарра Израиль ашьақәыргылара ахьырҭаху азы.

Уи адагьы иҟоуп антисемитизм егьырҭ ахкқәагьы. Аҭоурыхҭҵааҩ аетнолог Виктор Шнирельман иԥхьаӡоит аетностә, адинхаҵаратә антисемитизм анаҩсгьы ишыҟоу асоциалтә модернизациа иаҿагылоу антисемитизм . Иара ауриацәа рхаҭақәа уи ацәырҵра иқәныҟәоит. Хаҭала иуҳәозар, уахь иаҵанакуеит акоммунистцәеи аконсерваторцәеи. Генади Костырченко антисеметизм ишоит асоциалтәи аполитикатә ҟазшьа змоуи рыла. Раԥхьатәи аӷәыԥ ахь иаҵанакуеит абзазаратәи аидеологиатәи антисемитизмқәа. Абзазаратә антисемитизм идеологианы ирыԥхьаӡаӡом, аха уи ауриацәа ратәамбара ауп иаанаго. Уи агәаанагара адҳәалоуп ауриацәа рыбзазашьа зеиԥшроу, дара рхаҭа амилаҭеилыхра ахьрымоу аҟнытә. Мраҭашәараҿы абзазаратә антисемитизм амилаҭтә антисемитизм ҳәа азырҳәоит. Аидеологиатә антисемитизм акәзар, аҳәынҭқарраҿы амч анапаҿы аагаразы ақәԥараҿы, аполитикатә ԥсҭазаара иахәҭакны иҟалоит. Абас аҳәынҭқарратә антисемитизм аполитика иахәҭакны иҟалеит афашисттә Германиа аҟны .

Антисемитизм атермин ацәырҵра амзызқәа[аредакциазура | акод аредакциазура]

Антисемитизм ацәырҵра амзызқәа ҭызҵаауа анаукатә усзуҩцәа ҩ-гәыԥкны рҽыршоит: асубстанционалистцәеи афункционалистцәеи рыла. Асубстанционалистцәа ирыԥхьаӡоит антисемитизм ацәырҵра ауриацәа рхаҭақәа ирхароуп ҳәа, афункционалистцәа – уи ацәырҵра аҭыԥантәи аконфликтқәеи аиҿагыларақәеи ирхароуп ҳәа. Уи азнеишьа шьақәиргылеит Ицхак Хаинеман. Антисемитизм ацәырҵра зыхҟьаз амзызқәа иара убас даҽа ҩ-гәыԥк рыла иршоит: анаукатәи афилософиатәи амзызқәа рыла. Анаукатә мзызқәа ҳарзааҭгылозар, ажәытәӡаны иудофобиа ацәырҵра, ауриацәа егьырҭ ажәларқәа рҟынтәи рҽалкаара иахҟьеит. Уи ауриацәа Анцәа иаликааз жәларуп ҳәа ирымаз агәаанагара иахылҿиааит. Ус уи аԥхьа ақьырсианцәа амырҭаҭра иадгылоз цәымӷырҭас иркуан, гәаҟрала ианҭадырхозгьы ыҟан. Аҭоурыхҭҵааҩ С. И. Лурие антисемитизм ацәырҵра анҭиҵаауаз игәеиҭеит, ауриацәа ажәытәӡаны аибашьрақәа рышьҭахь иаиааины аметрополиахь нхара ианыргозгьы рхатә культуреи рдинхаҵаратә принципқәеи шаанырмыжьуаз. Ауаажәларраҿы иагьа ақәыӷәӷәара роургьы уи иацәхьаҵӡомызт. Аха уи ус иҟаҵәҟьазу иҟамзу аҵарауаа иахьагьы еимаркуеит.

Афилософиатә мзызқәа[аредакциазура | акод аредакциазура]

Аурыс философ И.А. Бердиаев игәаанагарала, ақьырсианцәа ауриацәа рганахь ала антисемитцәан. Ауриацәа Иаса Қьырса иахьидымгылаз ишәииз рассоуп ҳәа ирыԥхьаӡон. Ақьырсианра аиудаизм иаҿагылоит . Аурысцәеи ауриацәеи реизыҟазаашьа ҭиҵаарц иҽазишәеит А. И. Солженицын, иҩымҭа «200 шықәса ҳаицнаҵы» аҿы. Иара антисемитизм ацәырҵра мзызк аҳа еиҳауп ҳәа иԥхьаӡон. Уи ауриацәа ахьынхоз ицәырҵуаз еиуеиԥшым апроблемақәа аҵкыс ирыхҟьон ҳәа азгәеиҭон. Аха Солженицын игәаанагара аҭоурыхҭҵааҩцәа лассы-лассы ианадымгылалоз ҟалон.

Иҟоуп афилософцәа, антисемитизм ацәырҵра аԥсихологиатә комплексқәа ирхароуп ҳәа изыԥхьаӡоз. Ус, Жан-Поль-Сартр антисемитизм ашәара ауп изыхҟьо ҳәа иԥхьаӡон. Антисемитизм иадгылаз ауриацәа ракәӡамызт изыцәшәоз, дара ирымаз ахақәиҭреи аҭакԥхықәреи ракәын. Н. А. Бердиаев иакәзар, антисемитизм ацәырҵра абаҩхатәрадара иадиҳәалон. «Фреиди Бергсони иауриацәоуп ҳәа ианраҽыԥнырҳәо иаанаго гәырҵҟәылдароуп, – иҩуан иара. – Ашьыцра ааныжьны ауриацәа анаукеи аҭҵаарақәеи рҿы шәыриааир шәҭахызар, шәхаҭақәа акыр зҵазкуа анаукатә усзуҩцәаны шәҟалароуп. Анаукаҿы дара риааиразы иаҭахуп арҿиара. Ахақәиҭра иаанагоит амчра. Ииашаӡам ауриацәа еиҳа ахақәиҭра рымоуп егьырҭ ажәларқәа раасҭа ҳәа агәаанагара» . Антисемитизм апроблема иаҿагылон аурыс шәҟәыҩҩцәа Чехови Достоевскии. Достоевски иҩымҭа «Преступление и наказание» аҿы автор дырзааҭгылеит антисемитизм ацәырҵра аекономикатә мзызқәа. Иара игәаанагарала, ауриацәа традициала аҵарадырра бзиа ахьрымоуи, аԥсҭазаараҿы еиҿкаау аекономика рхы иахьадырхәои ауп амалду рызҭо, убри аҟнытә ирыҵашьыцуа рацәаҩуп, ргәаӷ ркуеит. Ус ауриацәа ԥыҭҩык мчыла Венантәи иандәықәырҵа, иҭацәхеит зқьыла ауаҭахқәа, анаҩс дара анацистцәа ирыҭан. Аҵарадырреи, анаукеи, аспорти рҿы ауриацәа рлагала усҟак адыррақәеи алшарақәеи змамыз ауаа аршьыцуан, ус ҟазҵоз еиҳарак здыррақәа лаҟәыз ракәын.

Антисемитизм аҭоурых аҿы[аредакциазура | акод аредакциазура]

Уажәтәи аамҭазы антисемитизм адгылаҩцәа рхы иадырхәо аргументқәа реиҳарак антикатәи аамҭа аҟынтәи иаагоуп, еиҳарак Александриа аҟынтәи. Уи раԥхьатәи адгылаҩцәа дреиуоуп аныхаԥааҩ Манифон ҳәа ззырҳәоз ауаҩы. Иара дынхон 285–246 шш. ҳера ҟалаанӡа. Иҩымҭақәа рҿы иҳәон ауриацәа аҳәынҭқарра ишацәӷьычуаз, ауахәамақәагьы иакәымкәа ишрызныҟәоз, пату ақәырҵаӡомызт ҳәа. Усҟан аҳәынҭқарраҿы арра иахысуаз ауриацәа, атәыла аинтересқәа раасҭа, дара рыжәлар, рдинхаҵара рыцеиҩызшоз еиҳа ирыдгылон ҳәа иԥхьаӡан. 38 ш. ҳера аан Александриа ауриацәа рнырҵәаразы аиҿагыларақәа мҩаԥысит .

Антисемитизм XX ашәышықәсазы[аредакциазура | акод аредакциазура]

Урыстәыла 20-тәи ашәышықәса алагамҭазы, еиҳараӡак Аҳ иманифест анрыдыркыла ашьҭахь, ауриацәа рықәыӷәӷәаразы амассатә акциақәа ирыцҵан. 660 ҭыԥ ирылаҵәеит урҭ аиҿагыларақәа. 1911 шықәсазы Киев 12 шықәса зхыҵуаз аҷкәын ишьра ихарарҵеит азауад аусзуҩы М. Беилис. Уи аус атәы адунеи иалаҵәеит. 1913 ш. аӡбарҭаҿы иара ииашамкәа ахара шидырҵаз шьақәырӷәӷәан. Уи аамҭазы Урыстәыла ицәырҵит аҭоурыхтә фактқәа иаарҳәны иазырбо аматериалқәа реизга «Сионтәи адырҩцәа рыԥкаанҵақәа». Аҭоурыхҭҵааҩ В. Г. Костырченко игәаанагараала, Урыстәылатәи аимпериаҿы антисемитизм еиҳараӡак аҽарӷәӷәеит ареволиуциеи атәылауаҩратә еибашьреи раан. Гәаҟрыла ишьыз ауриацәа уи аамҭазы 100-нызқьҩык рҟынӡа инаӡоит.

Антисемитизм Германиа[аредакциазура | акод аредакциазура]

Арассатә антисемитизм Германиа х-цәырҵрак аман: аҳәынҭқарратә, асоциал-қьырсианратә, арасатә.

Аҳәынҭқарратә антисемитизм хазы уалацәажәозар, уи еиҳараӡак иадгылон аконсерваторцәеи амилаҭтә либералцәеи. Дара дыруаӡәкын Генрих фон Треичке. Дара ауриацәа ирыдҳәалоу апроблема иахәаԥшуан анемец ҳәынҭқарра ҿыц аргылара аганахь ала. Ус ауриацәа рҟынтәи ирҭахыз рмилаҭтә хдырра ааныжьны анемеццәа ҳәа рхы рыԥхьаӡарц азы. Аха уи аганахь ала ауриацәа иӷәӷәаны ирықәгәыӷуан ҳәа узҳәомызт.

Асоциалтә қьырсианра акәзар, еиҳа ааконсервативтә ҟазшьа аман, урҭ аусуҩцәа рыкласси ақьырсианреи рыхьчара хықәкыс ирымоушәа рхы аадырԥшуан. Дара реиҳабы А. Штекер аӡбарҭақәа, аҵараиурҭақәа рҿы ауриацәа рхыԥхьаӡара армаҷразы дықәԥон.

Аха еиҳа арадикалтә ҟазшьа змаз арассатә антисемитизм акәын. Уи иадгылоз акоммунизми асоциализми рыдагьы, алиберализмгьы иаҿагылон. Ари ацәырҵра ахатә форма аиуит 1880 -тәи ашықәсқәа рзы. Дара анемеццәа рраса хадоуп ҳәа ирыԥхьаӡон, аҳәынҭқарраҿы иҟоу ацәырҵрақәа реиҿагылара зыхҟьо германиатәи арасеи ауриацәеи рыбжьара иҟоу ақәԥароуп ҳәа. Аԥсабараҿы зегь ахьеиҟарам, арасақәагьы иааныркыло аҭыԥқәа еиԥшӡам ҳәа агәаанагара рыман арасатә антисемитизм адгылаҩцәа. Убри аҟнытә ауриацәа германиатәи араса иамаркуеит иааныркыло аҭыԥ ҳаракы. Иара убас дара ирыман аидеиа, Европа иқәынхо анемец бызшәала ицәажәо, милаҭла иаҵанакуа зегьы ҳәынҭқаррак аҳәааҿы реидкылара. Уи ала дара ирҭахын ауриацәа Австриаҟа рцаразы азин рымхра, аҳәынҭқарра аҩныҵҟагьы дара рганахь ала иҷыдоу азакәанқәа раԥҵара.

Арасизм ауаа рзинқәа рыларҟәразы иқәԥон, егьырҭ ажәларқәа рҿаԥхьа германиатәи амилаҭ иаҵанакуаз еиҳа аԥыжәара рырҭон. Ахԥатәи ареих аҿы арҭ аидеиақәа еиҳа адгылара роуит. Гитлергьы урҭ аидеиақәа идикылоит, арасатә антисемитизм аҳәынҭқарратә политиканы иҟаиҵоит. Ауриацәа жәларык раҳасаб ала индырҵәо иалагоит. Холокост ҳәа ахьӡ аиуеит уи аамҭа .

Антисемитизм Израиль[аредакциазура | акод аредакциазура]

Асовет ҳәынҭқарра анеилыбга ашьҭахь, уаҟа инхоз ауриацәа Израильҟа нхара ицеит. Аха дара ирыцны уахь идәықәлеит арепатриациатә процесс иаҵанакыз иауриацәамыз ауааԥсыра. Закәанла ауриацәа ирхылҵшьҭрақәаз Израильҟа ахынҳәразы азин рыман. Уи иахҟьаны Израиль ицәырҵуеит антисемитизм ахк ҿыц. Уи аамҭазы уаҟа ицәырҵуеит аурыс етностә еиҿкаарақәа, скинхед ҳәа изышьҭоу, ауриацәа зцәымӷу ацәырҵрақәа.

Антисемитизм XXI ашәышықәсазы[аредакциазура | акод аредакциазура]

Антисемитизм еиҳараӡак иҿиоит 2000-тәи ашықәсқәа рзы. Адокументалтә фильм «Антисемитизм 21-тәи ашәышықәсазы: аҿиара» автор Ендриу Голдберг иԥхьаӡон антисемитизм агәҭа аԥсылман культуреи арабцәеи рыбжьара иҟоуп ҳәа. Антисемитизм апроблема ҭызҵаауаз иазгәарҭон 2009 шықәсазы ишырацәахаз антисемисттә ҟазшьа змаз акциақәа. 2013 шықәсазы Еиду Америкатәи Аштатқәа рҿы аҳәынҭқарратә департамент иазнархиеит ауаҩ изинқәа ирызкыз ажәахә. Уаҟа 2012-тәи ашықәс азы антисемитизм аганахь ала зегь реиҳа иҭынчымыз ҳәынҭқаррақәаны иазгәарҭон Венгриа, Венесуела, Грециа, Украина. 2014 шықәсазы Антидиффамациатә лига антисемитизм аиндекс ркьыԥхьит. Дара рыҭҵаарақәа 102 ҳәынҭқарра рҿы имҩаԥыргеит, иара иалахәын 52-нызқьҩык ауааԥсыра. Дара хықәкыс ирыман адунеи аҿы антисемиттә тенденциақәа рдинамика аилкаара. Аҭҵаара излаҳәо ала, антисемитизм еиҳа иҳаракуп Ааигәатәи мрагылареи Аҩадатәи Африкеи. Аҩбатәи аҭыԥ аннакылоит Мрагыларатәи Европа, уаҟа антисемиттә идеиақәа ирыдгылоит 34% ауааԥсыра, убри аан Урыстәыла уи ахыԥхьаӡара 30% рҟынӡа инаӡоит, Украина – 38%. Зегь реиҳа антисемитизм адгылаҩцәа ахьмаҷу Австралиеи Океаниеи роуп. 2015 шықәса ажьырныҳәа мзазы раԥхьаӡа акәны антисемитизм атема иалацәажәеит Еиду Амилаҭқәа Реиҿкаара Ассамблеиа хада аҿы.

Антисемитизм аҿагылара[аредакциазура | акод аредакциазура]

Иахьатәи аамҭазы антисемитизм акритика ӷәӷәа азыруеит. Ус афилософ Фридрих Ницше иакәзар, антисемитизм ахы ажьароуп иаанаго ҳәа иԥхьаӡон. Ашәҟәыҩҩы Владимир Высоцкигьы иашәақәа рҿы уи ацәырҵра дахыччаны дахцәажәон. Жан-Поль Сартр антисемитизм гәаанагарак аҳасаб ала аҟазааразы азин амоуп ҳәа мап ацәикуан .

19-тәи ашәышықәсанӡа ауриацәа антисемитизм аганахь ала ирыман х-гәаанагарак:

  1. Ауаажәларратә елитахь иаҵанакыр, ауриацәа ақәыӷәӷәара роуӡом ҳәа;
  2. Ассимилиациа аҭахуп ҳәа – адинхаҵара аԥсахра;
  3. Аемиграциа – даҽа тәылак ахь нхара аиасра.

Аха арҭ зегьы хаҭала уриак ипроблемақәа ракәын иаӡбоз. Убри аан ауриацәа жәларык реиԥш рҭагылазаашьа шыҟаз иаанхон.

Уажәтәи аамҭазы антисемитизм аганахь ала аҭагылазаашьа зеиԥшроу аилкааразы иаԥҵоуп еиуеиԥшым аиҿкаарақәа. Уахь иаҵанакуеит Антидиффамациатә лига. Иара убас, апроблема аҭҵаараҿи амониторинги рнапы алакуп анаукатә еиҿкаарақәа, иаҳҳәап, Тель-Авивтәи ауниверситет иаҵанакуа Стефан Рот ихьӡ зху аинститути, антисемитизм аҭҵааразы Видал Сассун ихьӡ зху жәларбжьаратәи ацентри уҳә егьырҭ.

2005 шықәсазы Еиду Амилаҭқәа Реиҿкаара иаднакылеит антисемитизм аҿагыларазы арезолиуциа, Европатәи аидгылагьы еиуеиԥшым аусмҩаԥгатәқәа нанагӡеит уи ашықәсаз, антисемитизм аҿагыларазы.

Алитература[аредакциазура | акод аредакциазура]

  • К.Ю. Хдери. РОЛЬ ПАМЯТИ О ХОЛОКОСТЕ В ОТНОШЕНИЯХ ГЕРМАНИИ И ИЗРАИЛЯ. «Мировая политика». С. 138.
  • Костырченко Г. В. Введение // Тайная политика Сталина: власть и антисемитизм. — М.: Международные отношения, 2001. — С. 14—15. — 78
  • Антисемитизм в древнем мире. Лурье С.Е. 2009. С.18-19.
  • Крапивенский С. Э. Антисемитизм как феномен мировой культуры.
  • Тюменев А. И. Евреи в древности и в средние века. — 2-е изд. — М.: Крафт+, 2003. — С. 320.
  • В.В. Энгель, КУРС ЛЕКЦИЙ ПО ИСТОРИИ ЕВРЕЕВ В РОССИИ
  • Лурье С. Я. Антисемитизм в древнем мире. Попытки объяснения его в науке и его причины.
  • Бердяев Н. А. Христианство и антисемитизм. С. 28.
  • Солженицын А. Двести лет вместе. Часть II. «Время», 2015
  • Бердяев Н.А. Ақьырсианреи антисемитизми. Путь. 1938ш, май-июль.
  • Поляков Л. История антисемитизма. т. 1 Эпоха веры, т. 2 Эпоха знаний: Перевод с французского.
  • Лозинский С. Г. Социальные корни антисемитизма в Средние века и Новое время

Азхьарԥшқәа[аредакциазура | акод аредакциазура]