Берзег, Ҳаџьы Кьарантыхә

Ҳаџьы Кьарантыхә Берзег
Ҳаџьы Кьарантыхә Берзег
Аира	1804 ш. ; Зыхәны
Аԥсра	1881 ш. ; Yeniköy
Аусура	военнослужащий
Адин	аислам

Ҳаџьы Кьарантыхә Берзег (убых: Барзагь Гьарандыхъва ХӀаджы; Адыга: Бэрзэдж Джэрандыкъо Хьаджэ; Османтәи: كيراندوك برزك پاشا) — Ачерқьесцәа Рконфедерациа аҳәынҭқарра ахада, аубых политик, ар рԥыза, ашьҭахьгьы Османтәи акомандаҟаҵаҩ. Иԥсҭазаара аиҳарак, иқәыԥшра ашықәсқәагьы налаҵаны, аурыс-черқьестә еибашьра афронтқәа рҿы ихигеит. Ачерқьесцәа ргеноцид ашьҭахь, Османтәи адгьылқәа рахь дхырҵәан. Черкесиа аурысцәа дырҿагыланы дахьаҿагылаз азы, асулҭан Абдулазиз "Паша" ҳәа ачын ииҭеит. Аҭырқәа-аурыс еибашьраан ачерқьесцәа злахәыз арратә хәҭа аԥҵаны Османтәи аҳәынҭқарра дазықәԥон.

Абиографиа

Инышәынҭраҿы иану адыррақәа рыла, иара диит 1802 ашықәсазы. Ачерқьесцәа рҭоурых рмыҩит, насгьы аинформациа зегьы аурыс хыҵхырҭақәа рҟынтәи иаауеит, убри аҟынтә Берзег раԥхьатәи иԥсҭазаара иазкны ирацәаны иаҳдыруам. Кьарантыхә Берзег диит Черқьесиа Шәача араион Муҭыхәасуа ақыҭан.^[1]^[2] Иабду Муҳаммед Берзег ихьӡуп, иаб Ҳатаџьуқ Берзег ихьӡуп, иаб иашьа Исмаил Берзег ихьӡуп.^[1]

Арратә кариера

Аурыс-черқьестә еибашьра

Раԥхьаӡатәи иарратә еихьӡара дуқәа иреиуоуп 1841 ашықәс азы Аҟәа иҟаз Саӡтәи атәылаҿацә аурысқәа рҟынтәи рымхра. Убри ашықәсан уи аинрал Анреп дииааит.^[1] 1846 шықәсазы Исмаил Берзег данԥсы ашьҭахь, Убыхтәи атәылаҿацә ахадас далырхит. 1846 шықәсазы маи 14 рзы Польшатәи Аҳәынҭқарра Ахада Адам Чарториски изиҩит:^[3]^[4]

«Ҳажәларқәа еиднакылоит ахақәиҭреи ахьыԥшымреи ргәазыҳәара, иара убас ирзеиԥшу аӷа иҟазаара. Урыстәылатәи арра иацәцаз аполякцәеи егьырҭ ауааи бзианы срыдыркылоит, ибзианы срызныҟәоит. Иара убас, артиллериатәи аинженертәи корпус амаиор Казимир Гордонгьы сара сицны Черқьесиа дсыдыркылоит, даараӡа ибзианы дсыхылаԥшуеит, ҳзеиԥш аӷа иҿагылараҿы ацхыраара ҳаҭаразы иаҭаххо зегьы изыҟасҵоит. Иабжьгарақәа ҳарзыӡырҩуеит, Польша апрезидент ицҳаражәҳәаҩ иеиԥш ҳаизыҟалоит.»

1854 ашықәс азы иреиҳау акампаниа мҩаԥызгаз Берзег аурыс ар иааннакылаз аҭыԥқәеи абаагәарақәеи рырхынҳәразы ддәықәлеит, насгьы уи ақәҿиарақәа рацәаны иоуит.^[2] 1857 ашықәс азы Исмаил Заиуши иареи еидкыланы Гагра ақалақь аҿы аурыс мчқәа ирыжәлеит. 1860 ашықәс азы Ачерқьесцәа Реизара ахадас далырхит.^[1] Апарламенттә ҳәынҭқарра Урыстәылатәи Аҳәынҭқар II ишьақәиргылеит 1861 шықәса асентябр мзазы. Аҭынчра ашьақәыргыларазы Алықьсандри иареи еиқәшәеит. Берзег аурыс ҳәынҭқар дигәра игарц иҽазишәеит:^[5]

Аха аҳ иҳәынҭқарра ачерқьесцәа Кавказ иалырцарц рҭахын, абсолютнтәи анапхгара аиуразы, Ачерқьесиа анексиа Урыстәыла амбициақәа рзы иазхомызт. Аҳ еснагь иаб Николаи I иполитика ицҵон, ачерқьесцәа аҭынчразы иҟарҵоз ажәалагалақәа мап рцәикуан. Апарламент аилатәара мҩаԥыргеит, Урыстәыла адҵақәа мап рыцәкразы аӡбара рыдыркылеит. Ассамблеиа иаарласны Османтәи Аимпериеи Еиду Аҳәынҭқарреи рахь аделегациақәа рышьҭит, аҩтәылак рҟынтәи адгылара аиуразы. Британиатәи аделегатцәа ажәа рырҭеит ихьыԥшым Черкесиа азхаҵара, иара убасгьы еидгыланы еидгыло ҳәынҭқарраны иҟалар Париж аҟынтәи азхаҵара шроуа. Османтәи аимпериаҿы ачерқьесцәа русқәа рзы иҷыдоу акомитет еиҿкаан, аҭыԥантәи аԥсылманцәа рҟынтәи ацхыраара роуит.[1] Апарламент ахыбра рбылит адесанттә гәыԥ 1862 шықәса ииуль мзазы. Уи ашьҭахь, Аизара ахантәаҩы Герандико Берзег иқалақь Мутиксва (уажәы ‘Пластунк’) арегион аҿы Аизара аизарақәа рымҩаԥгара иалагеит.^[1]

1864 азы аиааира ашьҭахь, Берзег аибашьра аанкылареи аҿагылара ацҵареи рыбжьара еиҟәыҭханы дыҟан. Аԥсылман ҵарауаа дрызҵааит, уимоу, Аԥснытәи аҭауад Михаил Чачбагьы диԥылеит ари азҵаара далацәажәарц.^[1] Иара дыҟамызт, 3 нызқьҩык рыла иҟаз иар аурысцәа рықәланы, зынӡа иқәырхеит. Раԥхьаӡа аҿагылара ацҵара шиӡбазгьы,^[1] Берзег изхоз асолдаҭцәа реизгара илымшеит 1864 шықәсазы март 24 азы Берзег ачерқьесцәа рырратә усура ааникылт ҳәа иҳәеит, убри аҟнытә Османтәи атәылақәа рахь дхырҵәан.^[1] Ахҵәара дцаанӡа аҵыхәтәантәи ажәахә ҟаиҵеит:

Ахҵәара

Берзег динхаҵарала дыԥсылманын,^[1] 1839, 1849, 1879 шықәсқәа рзы Ҳаџьра дцеит. Инышәынҭра иану адыррақәа рыла, уи ԥҳәысс диман Аишь Едыҷ Ҳаным.

Игәалашәара

Игәалашәаратә нышәынҭра

2021 ашықәс азы Ҳаџьи Берзег иҳаҭгәын аҭагылазаашьа ргәы ԥызжәаз ачерқьес активистцәа аҳаҭгәын аиҭашьақәыргыларазы акампаниа мҩаԥыргеит. 2022 шықәса амарҭь мзазы, Маниас араион ахада Кораи Челик араион аҿы иҟоу аԥсыжырҭақәа дырҭааит, Ҳаџьи Берзег иҳаҭгәын еилаҳаны иахьыҟаз даара иџьеишьеит, насгьы иҳәеит ачерқьестә ассоциациақәа рыҿцәажәарала аҳаҭгәын аиҭашьақәыргылара дшадгыло.^[3]^[4]^[6]Ҭырқәтәылатәи аҳәынҭқарреи ачерқьестә еиҿкаарақәеи русеицура иалагеит, насгьы амавзолеи аргылара хыркәшахеит 2022 шықәса аиун мзазы. Ацеремониа аартра ацеремониа рхы аладырхәит ачерқьесцәа рнапхгаҩцәа, Берзегцәа рҭаацәара ахаҭарнакцәа, апарламент адепутатцәа, егьырҭ акыр зҵазкуа ауаа. Ацеремониаҿы Фатиҳа лыбжьы рҳәеит, Берзег изы аныҳәарақәа ҟарҵеит. Адепутат Иавуз Субаши иажәахә аҿы иҳәеит: "Шәбызшәа шәыхьчар, уажәшьҭантәи иҟалараны иҟоу аԥхасҭа шәԥырхагахоит. Уахь адингьы алахәуп".^[7]^[8]

Ҳаџьы Берзег аҵыхәтәантәи иуасиаҭ иԥсыбаҩ ахәҭак иқалақь гәакьа Черқьесиа анышә дамардеит ҳәа акәын. Аха анышәынҭра аартны уи аҟәырҷахқәа рагара ԥсылманла иахәҭам ҳәа иахьыԥхьаӡаз азы, анышәынҭра ахьыҟаз Тепечиктәи араион аҟынтәи иаагаз символтә нышәынҭрак Берзег дахьиз адгьыл ахь ииагахеит, игәаԥхара анагӡаразы. Уи адагьы, Ҳаџьы Берзег ихылҵшьҭра иалҵыз Асым Берзег доуҳала аҵыхәтәантәи ауасиаҭ ҟаиҵеит, Черқьессиантәи иааргаз анышә анышәынҭра иқәыԥсаны.^[7]^[8]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 ^1,8 "Хаджи Догомуко Керендуко - последний "принц" убыхов". 21 Haziran 2018. Архивтәра аоригиналзы шықәсазы 13 Haziran 2023 ахь. Ириашоу 13 Haziran 2023 шықәсазы. {{cite web}}: Check date values in: |access-date=, |date=, and |archive-date= (ацхыраара)
↑ ^2,0 ^2,1 "Giranduko Berzeg". Архивтәра аоригиналзы шықәсазы 31 Temmuz 2019 ахь. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (ацхыраара)
↑ ^3,0 ^3,1 "Çerkez komutanın mezarı restore edilecek". Haberler (Türkçe бызшәала). 22 Mart 2022. Архивтәра аоригиналзы шықәсазы 22 Mart 2022 ахь. Ириашоу 24 Mart 2022 шықәсазы. {{cite web}}: Check date values in: |access-date=, |date=, and |archive-date= (ацхыраара)CS1 maint: unrecognized language (link)
↑ ^4,0 ^4,1 "Çerkez Komutanın Mezarı Restore Edilecek". Olay53.com (Türkçe бызшәала). 22 Mart 2022. Архивтәра аоригиналзы шықәсазы 12 Mart 2023 ахь. Ириашоу 24 Mart 2022 шықәсазы. {{cite web}}: Check date values in: |access-date=, |date=, and |archive-date= (ацхыраара)CS1 maint: unrecognized language (link)
↑ Ацитатаагара агха ыҟоуп: Неверный тег <ref>; для сносок :9 не указан текст
↑ "Çerkez komutanın mezarı restore edilecek - Balıkesir Haberleri". www.haberturk.com (Türkçe бызшәала). 22 Mart 2022. Архивтәра аоригиналзы шықәсазы 22 Mart 2022 ахь. Ириашоу 24 Mart 2022 шықәсазы. {{cite web}}: Check date values in: |access-date=, |date=, and |archive-date= (ацхыраара)CS1 maint: unrecognized language (link)
↑ ^7,0 ^7,1 "Manyas'ta Çerkes Osmanlı komutanının anıt mezarı yenilendi". Haberler (Türkçe бызшәала). 11 Haziran 2022. Архивтәра аоригиналзы шықәсазы 11 Haziran 2022 ахь. Ириашоу 11 Haziran 2022 шықәсазы. {{cite web}}: Check date values in: |access-date=, |date=, and |archive-date= (ацхыраара)CS1 maint: unrecognized language (link)
↑ ^8,0 ^8,1 "Manyas'ta Çerkes Osmanlı komutanının anıt mezarı yenilendi". Son Dakika (Türkçe бызшәала). 11 Haziran 2022. Архивтәра аоригиналзы шықәсазы 11 Haziran 2022 ахь. Ириашоу 11 Haziran 2022 шықәсазы. {{cite web}}: Check date values in: |access-date=, |date=, and |archive-date= (ацхыраара)CS1 maint: unrecognized language (link)

[:8-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 ^1,8 "Хаджи Догомуко Керендуко - последний "принц" убыхов". 21 Haziran 2018. Архивтәра аоригиналзы шықәсазы 13 Haziran 2023 ахь. Ириашоу 13 Haziran 2023 шықәсазы. {{cite web}}: Check date values in: |access-date=, |date=, and |archive-date= (ацхыраара)

[:0-2] 2,0 ^2,1 "Giranduko Berzeg". Архивтәра аоригиналзы шықәсазы 31 Temmuz 2019 ахь. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (ацхыраара)

[:6-3] 3,0 ^3,1 "Çerkez komutanın mezarı restore edilecek". Haberler (Türkçe бызшәала). 22 Mart 2022. Архивтәра аоригиналзы шықәсазы 22 Mart 2022 ахь. Ириашоу 24 Mart 2022 шықәсазы. {{cite web}}: Check date values in: |access-date=, |date=, and |archive-date= (ацхыраара)CS1 maint: unrecognized language (link)

[:7-4] 4,0 ^4,1 "Çerkez Komutanın Mezarı Restore Edilecek". Olay53.com (Türkçe бызшәала). 22 Mart 2022. Архивтәра аоригиналзы шықәсазы 12 Mart 2023 ахь. Ириашоу 24 Mart 2022 шықәсазы. {{cite web}}: Check date values in: |access-date=, |date=, and |archive-date= (ацхыраара)CS1 maint: unrecognized language (link)

[:9-5] Ацитатаагара агха ыҟоуп: Неверный тег <ref>; для сносок :9 не указан текст

[6] "Çerkez komutanın mezarı restore edilecek - Balıkesir Haberleri". www.haberturk.com (Türkçe бызшәала). 22 Mart 2022. Архивтәра аоригиналзы шықәсазы 22 Mart 2022 ахь. Ириашоу 24 Mart 2022 шықәсазы. {{cite web}}: Check date values in: |access-date=, |date=, and |archive-date= (ацхыраара)CS1 maint: unrecognized language (link)

[:2-7] 7,0 ^7,1 "Manyas'ta Çerkes Osmanlı komutanının anıt mezarı yenilendi". Haberler (Türkçe бызшәала). 11 Haziran 2022. Архивтәра аоригиналзы шықәсазы 11 Haziran 2022 ахь. Ириашоу 11 Haziran 2022 шықәсазы. {{cite web}}: Check date values in: |access-date=, |date=, and |archive-date= (ацхыраара)CS1 maint: unrecognized language (link)

[:3-8] 8,0 ^8,1 "Manyas'ta Çerkes Osmanlı komutanının anıt mezarı yenilendi". Son Dakika (Türkçe бызшәала). 11 Haziran 2022. Архивтәра аоригиналзы шықәсазы 11 Haziran 2022 ахь. Ириашоу 11 Haziran 2022 шықәсазы. {{cite web}}: Check date values in: |access-date=, |date=, and |archive-date= (ацхыраара)CS1 maint: unrecognized language (link)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]