Просмотр кода страницы Аԥсуаа

[[Афаил:Abkhaz-deputatklk.jpg|thumb|450x225px|Аԥсуа ақәгылаҩцәа Лыхны-Агәы аҿы.]]
'''Аԥсуаа''', '''Аԥсацәа'''([[абжьуаа рцәажәашьа]] аҟнытә), '''Аԥсуақәа'''(Ҭырқәтәылатәи аԥсуаа рцәажәашьа аҟнытә) ({{lang-abq|Апсуаква}} [аԥсуақәа], {{lang-ka|აფხაზები}}) — [[аԥсуа-адыга бызшәақәа]] ргәыԥ иаҵанкуа ауаажәлар амраҭашәаратә [[Кавказ]] аҿы. Аԥсны инхоит (50% раҟара атәыла ауааԥсыра) усгьы Ҭырқтәыла, Урыстәыла, Шьамтәылеи Иорданиеи [[Аԥсуа бызшәа|аԥсышәала]] ицәожәоит

== Ауааԥсыра ==
* {{Абираҟдырга|Ҭырқәтәыла}}: 250 000–600 000 
* {{Абираҟдырга|Аԥсны}}: ~127 000 (Ауааԥсыра Ашәҟәы Рыҵара Аԥсныҟны 2018)
* {{Абираҟдырга|Шьамтәыла}}: 10 000–30 000
* {{Абираҟдырга|Урыстәыла}}: 11 000
* {{Абираҟдырга|Қырҭтәыла}}: ~4 000

==Аетноним==
Раԥхьаӡа ақәны аԥсуа хылҵшьҭрақәа ирыдҳәалоу аетнонимқәа цәырҵуа иалагеит ҳиера ҟалаанӡа II-тәи азқьышықәса анҵәамҭазы. Ассириатәи аҳ Тиглатпаласар I-тәи иҟаиҵаз  анҵамҭаҿы (XI-тәи ашәышәықәса алагамҭа) далацәажәоит аетнонимқәа "абешла".  Аҵарауаа ишырыԥхьаӡо ала, аетнонимқәа "абешла", "аԥшьилаа", "аԥсилаа", "аԥсуаа" шьаҭас ауп ирымоу. Иара абри аҵыхәтантәи ауп аԥсуа иахьагьы рхазы хьӡыс - етноним ирымоу. Ҳәарада, аетноним "апсуаа"  урҭ жәларык иаҳасаб ала рышьақәгыла иадҳәалоуп.

Антикатәи аамҭазы авторцәа аӡәырҩы иахьатәи Аԥсны иахьаҵанакуаз иахгәарҭон абарҭ ахьӡқәа - аетнонимқәа: колхаа, гениохаа, аԥсилаа, абазгаа, мысымианаа, саныгаа.

Абжьаратәи ашәышықәсақәа рзы, аԥсуаа жәларык раҳасабала ианышьақәгыла, урҭ ргәылацәа рыҟнытә еидызкылоз ахьыӡқәагьы роуа иалагеит. Убас византиаа "абазгаа" ҳәа ирышьҭан, ақыртқәа - "аԥхази", аерманцәа - "аԥхази", аурысқәа - "обезы", "абазы", адыгаа - "азега", аублаақәа - "басхыг" ҳәа. Иахьанӡагьы аҭырқәцәа аԥсуаа хылҵшьҭрақәа "абаза" ҳәа ирышьҭоуп, арабқәа рыҟны зызбахә ҳамоу аетноним "абаза" аԥсуаа иреиуоу аӡәырҩы жәлас ишьҭыхны ирымоуп, иара убри алагьы ретникатә хдырра еиқәдырхәоит.

Ишаабо еиԥш, "абаза", "аԥхаз", "аԥсуа" зхылҿиааз етнонимк ауп, насгьы дара шьаҭас ирымоу "ԥс", "бз" роуп.

Шьоукы аҭҵааҩцәа ахьӡ „аԥсуа“ агәызҩаратә ажәа „аԥсы“  иалҵуеит ҳәа ирҳәоит. Егьырҭ  аҭҵааҩцәа "ԥсы" аелемент еиҿырԥшоит аӡыи аӡиасеи реиԥш, "аԥсуаа" урҭ етимологиала еиҭаргоит "аӡы иаԥну ауаа", мамзаргьы "аӡы (амшын) аԥшаҳәаҿы инхо ауаа" (Инал-иԥа, 1971. Даҟь.377). Излашьақәыргылоу ала, аԥсуа-адыга бызшәақәа рыҟны "ԥсы" иаанагон "аӡы" ҳәа ауп, "бзы" аубых бызшәалагь "аӡы" иаанагоит. Дара абарҭ ажәашьагәыҭқәа  рылоуп излашьақәгыло Амшын Еиҟәа аԥшаҳәааҟынтәи ирацәаӡаны иахьанӡагьы иаҳԥыло агидронимқәа - аӡиасқәа рыхьӡқәагьы. Аԥсны анҭыҵ - Акамԥсыс, Ариԥса, Дуабзу, Туаԥсе, Суԥса, насгьы Аԥсны иаҳԥыло: Гәымԥсы, Ааԥсы, Хыԥсы, Бзыԥ, Лашԥсы, Ҳашԥсы, ԥсоу уб. иҵ.
== Етнографиатә гәыԥқәа ==
[[Афаил:Sobranie cherkesskikh knyazey.PNG|thumb|450x225px|Аԥсуа [[аҭауадцәа]] реизара]]
Аԥсуаа жәытә-натә аахыс ишон быжь-гәыԥкны:
* [[Саӡуаа]] — иахьатәи аамҭазы инхоит Ҭырқтәылеи Аҿариеи. Амхаџьырра аԥхьа инхон Аԥсны амраҭашәарач, аӡиасқәа Шәаҽеи Гагреи рыбжьара.
* [[Бзыԥаа]] — Гагреи Шыҵқәареи аӡиасқәа рыбжьара инхоит.  Гәдоуҭа араион еиҳарак иуааԥсыроуп. Ирацәаны инхоит Ҭырқтәылагьы.
* [[Гәымаа]] — агәҭанҭәи Аԥсны ишьагәыҭу ауааԥсыра. Рыззегьы ирылырҵеит Ҭырқтәыла.
* [[Абжьыуаа]] — Ахәри Кәыдрыи рыбжьара инхоит. Очамчыра араион еиҳарак иуааԥсыроуп.
* [[Амырзаҟанаа]] — Самырзаҟан ишьагәыҭу ауааԥсыра.
* [[Далаа]]-[[Ҵабалаа]] — амхаџьырра аԥхьа инхон Кәыдры аханы.
* [[Ԥсҳәыуаа|Ԥсҳәаа]]- — амхаџьырра аԥхьа инхон ԥсоу Бзыԥеи рханқәа рыбжьара.*
* [[Аҳҷыԥсаа]]
* [[Аибӷа]]

== Еицардыруа аԥсуаа ==
<gallery>
Афаил:Abkhazia 10 apsar Ag 2008 Ardzinba b.jpg|[[Владислав Арӡынба]]
Афаил:RAUFORBAY.png|[[Рауф Орбаи]]
Афаил:Abkhazia 10 apsar Ag 2009 Gulia b.jpg|[[Дырмит Гәлиа]]
Афаил:Ali-bey.jpg|[[Али беи]]
Афаил:Abkhazia 10 apsar Ag 2009 Shinkuba b.jpg|[[Баграт Шьынқәба]]
Афаил:Lakoba Nestor.jpg|[[Нестор Лакоба]]
Афаил:Kheireddine Pacha high.JPG|[[Хареиддин Паша]]
</gallery>

[[Акатегориа:Амилаҭқәа]]
[[Акатегориа:Аԥсуаа| ]]