Островски, Александр Николаи-иԥа

Александр Николаи-иԥа Островски (даурысуп: Александр Николаи-иԥа Островски; мшаԥымза 12 [О.С. хәажәкырамза 31 ] 1823 – лаҵарамза 14 [О.С. 2 лаҵара] 1886) аурыс реалисттә аамҭа ахаҭарнак ду ҳәа ирыԥхьаӡоз аурыс драматургын. Аоригиналтә пиесақәа 47 дравторуп. Уи «шамахамзар ихала мацара иаԥиҵеит аурыс милаҭтә репертуар». Уи идрамақәа Урыстәыла зегь реиҳа изыԥхьо, иара убасгьы зегь реиҳа лассы-лассы атеатрқәа рҿы иқәдыргыло, ирыхәмаруа асценатә рҿиамҭақәа ирхыԥхьаӡалоуп.

ИБИОГРАФИА

Алеқсандр Николаи-иԥа Островски диит 1823 шықәса мшаԥымза 12 Москва аӡнырцә, Москва араион иахьаҵанакуаз, адинхаҵаратә ҵара зауз азинҭҵааҩы Николаи Фиодор-иԥа Островски иҭаацәараҿы. Николаи иабацәа хылҵшьҭрала Костроматәи агуберниа иатәыз Нерехттәи араион аҿы иҟаз ақыҭа Остров аҟынтәиқәан. Уи аҟнытә ауп иахьынтәаауа рыжәла Островскигьы. Анаҩс, Николаи Островски аҭыԥ ҳаракы аанызкылоз ҳәынҭқарратә чынуаҩны дҟалеит, 1839 шықәсазы аҭауадтә титул ианашьан, уи иашьашәалаз апривилегиақәагьы ацҵаны. Уи раԥхьатәи иԥҳәыс, Алеқсандр иан, Лиубов Иван-иԥҳа Саввина адинмаҵзуҩы иҭаацәара датәын. Аамҭақәак урҭ рҭаацәа Замоскворечие ауада аанкыланы инхон. Нас Николаи Фиодор-иԥа Монетчиков ҳәа иахьашьҭаз адгьыл аахәаны аҩны иргылеит. 1826 шықәса алагамҭазы аҭаацәа ухь нхара ииасит. Островски аҵара ахьиҵоз Актәи москватәи агимназиа. Алеқсандр иман хҩык аишьцәеи аиаҳәшьеи – иаҳәшьа Наталиа, иашьцәа Михаили Сергеии. Иаҳәшьа уи ихәыҷра шықәсқәа зегьы дызцыз лакәын, хаҭала уи лҩызцәеи лареи роуп Алеқсандр изҿиҵааз аҷкәын зынӡаск иаҭәам аусқәа – аӡахреи аԥареи. Ианаӡӡеи Авдотиа Кутузовагьы акрызҵазкуаз ароль налыгӡеит уи иааӡараҿы. Островски зегьы агәра диргон хаҭала уи изеиҭалҳәоз алакәқәа шракәу анаҩсан уи зегь реиҳа ирылаҵәан иҟаз ипиеса «Аҵаа ҭыԥҳа» аԥҵаразы агәаҳәара изҭаз. 1831 шықәсазы Островски иан лыԥсҭазаара далҵит. 1834 шықәсазы Николаи Фиодор-иԥа Монетчиковы рҿы иҟаз иҩны ҭины, ҿыц ҩ-ҩнык ааихәеит Житнаиа амҩаду аҿы. Ҩышықәса рышьҭахь уи даҽа знык ԥҳәыс дигеит, уи диԥҳәысхеит аурыс-швед хылҵшьҭра иеиуаз, абаронесса Емилиа Андреи-иԥҳа фон Тессин.[примечание 1] . Лара Замоскворечие рыҩны иҟаз апатриархалтә еиҿкаашьа лыԥсахит, уи еиҳа европатәи ахазҩны дуқәа иреиԥшны иҟалҵеит. Уи илылшоз зегьы ҟалҵеит лԥаԥсацәа зхаҭабзиара ҳараку аҵара рыманы иҟаларц азы. Емилиа Андреи-иԥҳа илыман ԥшьҩык лхатәы хәыҷқәагьы, урҭ руаӡәк Пиотр Островски анаҩс Алеқсандр диҩыза гәакьаны дҟалеит. Уи акымкәа-ҩбамкәа европатәи абызшәақәа лдыруан, афортепиано аҿы дыхәмаруан, Алеқсандргьы анотақәа рыԥхьашьа илырҵеит. 1840 шықәсазы Островски Москватәи Актәи агимназиа далганы, Москватәи ауниверситет дҭалеит азинҭҵаара аҵара далагеит. Уи уаҟа рҵаҩцәас иман усҟантәи аамҭазы еицырдыруаз, апрофессорцәа: Пиотр Редкин, Тимофеи Грановски, Михаил Погодин иеиԥш иҟаз аҵарауаа. Иаарласны аҭаацәа нхара ҳәа ииасит Иауза аӡхықәаҿ игылаз, ианԥса лашьа Иван Тессин иитәыз аҩнахьы. Хаҭала убасҟаноуп Островски ажәеинраалақәеи, аскьетчқәеи, зны-зынлагьы апиесақәеи (урҭ апиесақәа рахьтә акгьы еиқәымхаӡеит) рыҩра даналагаз. Аҩбатәи акурс анхиркәшоз аамҭазы Алеқсандр театртә бзиабаҩхахьан, уи ихәылԥазқәа зегьы ихигон Москватәи Пиотр итеатр аҿы. 1843 шықәса лаҵарамзазы Островски Римтәи азинҭҵаара ала аԥышәара изымҭиӡеит, иара убасҟангьы ауниверситет ааныжьны клеркс аусура далагеит Москватәи аӡбарҭаҿы. 1845 шықәсазы уи диаргоит Акоммерциатә усӡбарҭа ашҟа. Ари аусӡбарҭаҿы хаз ҷыдала аҵарҭышагареи акоррупциеи ирыдҳәалаз аусқәа ракәын еилдыргоз. «Ус еиԥш иҽеимыз ахҭыс ыҟамызҭгьы, «Ахашәалахәы зцу аҭыԥ» еиԥш иҟоу апиесагьы ҟалаӡомызт», - иазгәеиҭон анаҩс Островски. 1851 шықәсазы Островски иӡбеит ишынеибакәу алитературеи атеатри ихы рзикырц.

Алитературатә кариера

1840-тәи ашықәсқәа раан Островски, Замоскворечиатәи ауаҷарцәа реилазаара инаҭаз агәышьҭыхра иабзоураны, хыԥхьаӡара рацәала асценақәеи аинырслақәеи иҩит. Убасҟан ипиеса «Банкрот» аинырслагьы ҟаиҵеит. Уи адраматургиаҿы зхы ԥызшәоз актиор Дмитри Гореви иареи русеицурала ииҩыз акомедиа ацыԥҵәаха (акомедиа «Банкрот» аҟнытә асценақәа) кьыԥхьын 1847 шықәсазы «Москватәи ақалақьтә бӷьыц» (Москватәи ақалақьтә газеҭ) №7 аҿы )[примечание 2] Иара убас уи «Абӷьыц» аҿы ицәырҵит (автор ихьӡ аҵаҩӡамкәа) «Москватәи аԥсҭазаара аҟнытә сахьақәак», «Аҭаацәаратә насыԥ аҟнытә сахьақәак», анаҩс «Современник» (1856, №4) аҿы икьыԥхьыз «Аҭаацәаратә сценақәа» зыхьӡыз асценақәа реизга. Островски ихаҭа ишиԥхьаӡоз ала, уи иара амҩа дықәызҵаз, инапы иҵыҵыз раԥхьатәи иоригиналтә пиесан .[12] 1847 шықәса жәабран 14 рзы Островски раԥхьаӡа акәны ауаа рҿаԥхьа дықәгылеит ауниверситет апрофессор, алитературатә критик Степан Шевыриов иҩны. Араҟа уи «Асахьақәа» рҟнытә ацыԥҵәахақәа дрыԥхьон. Уи иқәгылара иазыӡырҩуаз Алексеи Хомиаков дназлаз гәыԥҩык «Абӷьыцқәа» русзуҩцәа иргәаԥханы ирыдыркылеит. Шевыриови Хомиакови аурыс литератураҿы абаҩхатәра ҿыц ду шцәырҵыз атәы иалацәажәон[13][14]. В 1851 шықәса нанҳәа 27 рзы икьыԥхьын «Аҭаацәаратә насыԥ асахьақәа» (адырраҭарақәа ишырҳәо ала, уи ибзианы дахцәажәеит Николаи Гоголь[15].) Аимператортәи атетр аҿы ақәыргылара мап ацәкын. «Арҭ асценақәа рҿы ишарбо ала, москватәи ауаҷарцәа, рыҳәсақәа атәым хацәа ианрыцныҟәо аамҭазы, дара ааҟәымҵӡакәа аахәаҩцәа ржьареи аҩыжәреи роуп изҿу», - ҳәа иҩуан ацензор М.Гедеонов. [16][17] 1849 шықәса ԥхынҷкәын азы Островски «Абанкрот» ҩны далгеит. Раԥхьаӡа уи иазыӡырҩыз иуниверситет аҟнытәи иҩыза Алексеи Писемски иоуп. Уи даара игәаԥхеит аспектакль. Акомедиа «аартыроуп» ҳәа азызҳәаз актиор Пров Садовски уи ацыԥҵәахақәа ауаа рҿаԥхьа рынагӡара далагеит, еиҳаракгьы уи дахьаԥхьоз аҳкәажә Растопчина лсалон аҿы ауп. Уи лсалон лассы-лассы иаҭаауаз иреиуан Борис Алмазов, Николаи Берг, Лев Меи,  Евгени Едельсон уҳәа реиԥш иҟаз авторцәа ҿарацәа, иара убас ауниверситеттә шықәсқәа рҟынтәи Островски иҩызцәа. Иаарласны урҭ рызегьы Михаил Погодин иааԥхьара рыдкыланы, Москвитианин иацлеит, уаҟа «аҿарацәа рфрақциа» аиҿкаара хықәкыс ирыманы. Ари акоманда иформалтәым хадас иамаз Аполлон Григориев, ихадоу мчуп ҳәа иара ииԥхьаӡоз, «иҿыцу ииашоу аурыс литература» ԥхьаҟа агара зылшо аӡәы иаҳасабала, Островски иҳаракра далагеит.[12] «Островски икружок» ҳәа изышьҭаз аҿарацәа реиҿкаара еиднакылеит ирацәаҩны алитература хаҭала иаҿымыз аиҩызцәа, урҭ рыбжьара иҟан актиор Пров Садовски, амузыкарҳәаҩы, афольклорҭҵааҩы Терти Филиппов, ауаҷар Иван Шанин, ашьаҵаӡахҩы Сергеи Волков, арҵаҩы Диакови Уралтәи аказақ Иосиф Железнови. Урҭ зегьы еидызкылоз аурыс милаҭтә еиҭарҿиара (ажәлартәра) аидеиа акәын. Иара убасҟан ауп хаҭала Островскигьы, аханатә «имраҭашәаратәыз» - аславианофилра ашҟа еиҳа дхьаԥшуа даналага. Растопчина лсалон аҿы уи раԥхьаӡа акәны диқәшәеит усҟан иқәыԥшыз Иван Тургенев, иара убас аурыс масонра аветеран Иури Бартенев. Уи аамҭазы Островски раԥхьатәи играждантә ԥҳәыс Агафиа Иванова длыцынхон. Раԥхьаӡа акәны урҭ еибабеит, иагьеизааигәахеит 1840-тәи ашықәсқәа рынҵәамҭазы. .[18] 1850–1853 [редактировать] Константин Рыбаков (Большова ироль аҿы), Владимир Макшеев (Рисположенски ироль аҿы) Островски "Аҭаацәаратә ус".  Малыи театр, 1892 ш. Аҵыхәтәаны ацензура ақәшаҳаҭны, «Абанкрот» цәырҵит «Москвитианин» хәажәкыратәи аномер аҿы «Ари ҭаацәара усуп – ҳара ҳхала аҭыԥ иқәаҳҵоит» («Еибатәу ауаа – ҳаибабап») ҳәа ахьӡҵаны. Зеилкаара маҷу, имҽыӷу, зхашәа хы зымбо москватәи ауаҷарцәа аазырԥшуаз апиеса шәымҭакала Островски ақалақь аҿы зегьы деицырдыруа дҟанаҵеит. Уи Аимператортә театрқәа рҿы ақәыргылара иаразнак ала мап ацәкын (уи ақәиҭымтәра аԥыхын жәашықәса рышьҭахь) уимоу Островски маӡалатәи аполициа ихылаԥшразы ишьҭаҵан[7]. Уи аамҭазы Островски иҽазикит Шеқспир иеиҭагара, аха иҟаиҵаз «Ахамаԥагьа ԥҳәыс лыбжьара» (урысшәала – «Аԥҳәыс цәгьа лыбжьара») иара убасгьы мап ацәкын. Ацензор Нордстром уи аҿы иԥшааит шәкы инареиҳаны ажәа «хжәақәеи ацәаҳәақәеи», убри аҟнытә «аиҭага аоригинал еиԥшҵәҟьа иҟоуп, зынӡаск ирԥхашьагоуп, аурыс театр азы зынӡаск ихәарҭам» , - ҳәа алкаа ҟаиҵеит. Островски ихы-игәы иханаршҭуан «Московитианин» аҿы аусура, уи уаҟа критикк иаҳасабала далагеит ихԥышәара Алеқсеи Писемски ирҿиамҭа «Муфта» ибзианы ақәҿытрала.[18] Островски аҩбатәи ипиеса «Ауаҩ ҿа ишьыжь» (1850) - актк иҟан. Уи, хәҭакахьала, заа ииҩхьаз ипиеса «Аӡбаратә ус» ашьаҭала иҟаҵан. Уи иацыз, Альфред де Миуссе истиль ала иҟаҵаз, «Асиурприз зцу ахҭыс» (Иаалырҟьаны иҟалаз ахҭыс) зыхьӡу апсихологиатә рҿиамҭа. Уи цәырҵит альманах «Комета» аҿы. Михаил Погодин игәамыԥхаӡеит, «Современник» аҿы иҟаз Иван Панаев аҭак ҟаиҵеит ҵәылаҵарала иҭәыз рецензиала, иара итәала, игәырҿыӷьгаз, уамак зҵазымкуаз адиалогқәа апародиа рзыҟаҵо[18] . Аҩбатәи зметраж наӡоу Островски ипиеса «Иҳәаны итәоу аҭыԥҳа рыцҳа» цәырҵит «Московитианин» аҿы 1852 шықәса, №4 аҿы[19] . Ацензорцәа шақәшаҳаҭу ала азин ҟарҵеит фымз рышьҭахь, аха атекст убас еиԥш еицаркит, Островски уи ахь зынӡаск азҿлымҳара ицәыӡыртә еиԥш. Иара иазкны Малыи театр аинспектор ишҟа ииҩыз ашәҟәы аҿы иҳәоит уи апиеса наҟ ирхадыршҭырц, иазыԥшырц усҟан зыҩра даҿыз апиеса ҿыц аҭыҵра.[18] Амелодраматә ҟазшьа змоу ирҿиамҭа «Уџьанах аҿы уҟаз» ( «Иутәым уџьанах уҭамтәан», 1852) (аԥс. «Уџьам злам умҳаҵә алоумҵан») – гәаӷьрала «Аҭаацәатә ус» аҟара иҟамыз, амбициалагьы «Иҳәаны итәоу аҭыԥҳа рыцҳа» аҟынӡа имнаӡоз – акьыԥхь абеит «Москвитианин» аҿы. Уи апиеса ауп Островски ирҿиамҭақәа зегьы рҟнытә раԥхьаӡа Малыи театр асцена ашҟа инанагаз. Апремиера мҩаԥысит 1853 шықәсазы, ақәҿиара дугьы аиуит. Васили Боткин[12] иеиԥш Островски дызҭахымызгьы гәахәара дула ирыдыркылеит Лиубов Никулина-Косицкаиа ароль хада ахьыналыгӡоз ари аспектакль - раԥхьатәи шьаҿаны иҟалеит, анаҩс «адрамеи актиорцәеи реидгылара иаша аазырԥшуа Островски итеатр» ҳәа ззырҳәаз атеатр аираҿы. Раԥхьатәи асезон азы ари аспектакль жәаҩантә иқәыргылан Малыи театр аҿы, иара убриаҟарагьы идырбан Большои театр асценаҿы. [18] 1853 шықәса жәабран алагамҭазы Островски раԥхьаӡа акәны Петербургҟа дцеит, уаҟа уи даара иԥханы дидикылеит Аимператортә театрқәа рдиреқтор Алеқсандр Гедеонов. 1853 шықәса жәабран 12 рзы Санкт-Петербургтәи атеатр-ацирк аҿы имҩаԥысит «Ауаҩ ҿа ишьыжь» апремиера, жәабран 19 рзы «Уџьанах аҿы уаанкыл» раԥхьаӡа акәны иқәыргылан Алеқсандриатәи атеатр аҿы. Аҳ Николаи 1 днеит аспектакль ахәаԥшразы, даарагьы анырра бзиа инаҭеит, еиҳаракгьы уи алабжьаратә финал. Уи апиеса шеиликааз ала, ахәыҷқәа рҭаацәа ирзыӡырҩлароуп, ахшара изхылҵыз ирабжьырго иқәныҟәароуп, мамзар зегьы «нарҳәы-аарҳәны» иҟалоит. Аспектакль анынҵәа, Гедеонови егьырҭи рахь ихы нарханы: «Абриаҟара агәахәара сызҭаз апиесақәа усҟакгьы ирацәам», - иҳәеит. Нас францыз бызшәалагьы инациҵеит: "Се n'est pas une piece, c'est une lecon" (Ари пиесаӡам, ари – ҵатәхәуп). Адырҩаҽны аҳ иҭаацәа иманы дааит аспекаткль ахәаԥшразы. Аха Островски апремиера ҟалаанӡа ирласны Москваҟа ахынҳәра иқәшәеит, иаб ӷәӷәала дшычмазаҩхаз ала адырра иоуны. Аха дихьымӡаӡеит, иара Москва днеиаанӡа иаб, Николаи Фиодор-иԥа иԥсҭазаара далҵит. .[18] 1863 шықәса нанҳәа мзазы Малыи театр аҿы қәҿиарала иқәыргылан «Иҳәаны итәоу аҭыԥҳа рыцҳа». Мариа Андреи-иԥҳа лроль налыгӡон Екатерина Василиева. Иара убри амзазы Островски даҽа пиесак аус адулара далагеит – «Аӷарра – граӡам». Уи ҩымз рылагьы иҩны далгеит, Малыи театр аҿы Пров Садовски ибенефис иақәыршәаны ақәыргыларазы. Уи уаҟа «зыԥсы цқьоу аҩыжәҩы» Лиубим Торцов ироль дыхәмарит. Ижәытәӡатәу аурыс жәлартә хәмарра «Свиатки» атмосфера аазырԥшуа «Аӷарра – граӡам» «Абанкрот» аҿы иҟоу асоциалтә хдырра шамамгьы, уи ицәырнагоит аславианофилцәеи амраҭашәартәқәеи ирыбжьоу аконфликт. Мраҭәашәаратәиқәа автор дырхыччаны иааирԥшуеит. Ари апиеса Москва даара аларҵәара аиуит, Аполлон Григориев деигәырӷьаны иақәҿиҭит, «Унаскьа, абар даауеит Лиубим Торцов» зыхьӡыз астатиа ала. Аха Санкт-Петербург «Отечественные записки» (уаҟоуп Лиубим «аҩыжәҩы шьапҟьаҟьа» ҳәа ахьизырҳәаз) аҿы Краевскии, иара убас «Современник» аҿы анонимтә хҳәааҟаҵаҩи (анаҩс еилкаахеит уи Николаи Чернышевски ҿа шиакәыз) уи аспектакль акритика ӷәӷәала иазыруит. Урыстәыла арҭ ақалақь дуқәа аҩбагьы рҿы (Петербурги Москвеи) Островски ихьӡ-иԥша ирласны иҳаракхеит, аха уи дызҭахымызгьы рхыԥхьаӡара рацәан, иҿагылоз иреиуан ҷыдала Михаил Шьчепкин, Дмитри Ленски, Сергеи Шумски, Иван Самарин уҳәа москватәи актиорцәа дуқәа назлаз ауаа хатәрақәа. Даҽаӡәы, Островски дыздызымкылоз рахьтә анырра ду змаз дыруаӡәкын апоет Николаи Шьчербин. «Изакәытә персонажцәоузеи, изакәытә бызшәоузеи… Акабаққәеи ипатудоу аҩынқәеи рҿы ауп ауаа ус иахьцәажәо, рхы ахьымҩаԥырго. Џьоукы, ас еиԥш иҟоу ареалтә ԥсҭазаараҿгьы имҩаԥысуеит ҳәа, агәра ҳдыргарц иалагоит. Аха ҳара ҳакәша-мыкәша еиуеиԥшым ахҭысқәа аабоит, урҭ зегьы асцена ашҟа рықәгалара ҟалом. Егьаумҳәан, ари театруп, ус баша аџьармыкьаҿы имҩаԥырго қәгыларам, мамзаргьы агәам-сам ахькарыжьуа ҭыԥны иҟам», - ҳәа дашшуан Ленски иҩыза иахь ииҩыз асалам шәҟәаҿы. Аха ус егьы иҟазаргьы, Островски изы Малыи театр аҩбатәи ҩынны иҟалеит, уажәшьҭа уи иаамҭа аиҳарак уа акәын иахьихигоз, зны-зынлагьы уа ԥхьара ҳәа даангылон. .[18] 1854–1856[редактировать] 1854 шықәсазы Урыстәыла Ҟрымтәи аибашьра иагәылахаланы иаҿын. Аиҳабыра рганахьала адгылара зманы иҟаз, усҟан зхы цәырызгаз «абыкьтә патриотра» ҳәа ззырҳәоз ацәқәырԥа хәынгазшьоз Островски аҩны иҽыҩнакны ихы аус адиулон, иҽазишәон ихатәы «милаҭтә шьаҭақәа» рыҭҵаара. Ибиограф Лакшин ишиҩуаз ала, «амариара акульт иара изы маниак иаҩызаны иҟалеит». Уи аславианфилтә доктрина еиҳагьы дазааигәахеит Москва 18-тәи ашәышықәсазы инарҭбааны иазгәарҭоз, амырҭаҭратә жәлартә ныҳәа Масленица аазырԥшуа, анаҩстәи ипиеса «Угәы ишахәо еиԥш, унымхан» («Унымхан ишыуҭаху», 1854) зыхьӡу ипиесаҿы. Пиотр ироль Корнели Полтавцев иахьынаигӡоз ари аспектакль апремиера мҩаԥысит Малыи театр аҿы 1854 шықәса ԥхынҷкәын мзазы. Ахәаԥшцәа уи даара иԥханы ирыдыркылеит. Џьоукгьы уи - иахьынӡахәҭоу агәаӷьра аҵам ҳәа ирыԥхьаӡон, даҽа џьоукы – инамыцхәны иаартцәоуп ҳәа. «Даара сазыԥшын Островски ипиеса ҿыц ахәаԥшцәа рыгәқәа ӷәӷәала иархыҭ-хыҭып ҳәа, аха уи иалшаз акритикцәа рыбжьара анегатив ацәыргара мацароуп. Рыцҳарас иҟалаз, урҭ уажәазы ииашоуп. Улахь еиқәнаҵоит, Островски иеиԥш абаҩхатәра ду злоу ауаҩы ихатә гәаҳәарақәа мацара дрықәныҟәаны, икәша-мыкәша аҳәынҵәа ахьалаирҵәо. Уи soap зегь иреиҳау ӷас ианышьҭих нахыс иарбан бжьгаразаалак аӡәы иҟнытә идикылаӡом, избанзар иарбан критиказаалак иҟарҵ, уи «имариара» иазырхоу ааханы иԥхьаӡоит. Автор изы еицәоу акгьы ыҟам, уи дынцәаны дзыԥхьаӡо ауаа мацара рыгәҭа данаанха», - ҳәа лыҩуан ашәҟәыҩҩы Софиа Енгельгардт Алеқсандр Дружинин ишҟа. Лев Толстои уи апиеса згәаԥхаз маҷҩык рхыԥхьаӡараҿы дыҟан. .[18] Апиеса зынӡаск ԥшьынтә роуп Москва ианыддырбаз, Петербург Александринка аҿы хынтә имҩаԥысит, анаҩс аҩ-театрк рҿы арепертуар иалхын. .[18] Уи аамҭазы Островски иҽыззишәоз «амариара» иҿкны иҟалеит. Урыстәылатәи авторцәа «Уџьанах аҿы уаанкыл» иаиуз ақәҿиара ду рхы иархәаны, зегьы «ԥсабаратәны» аҟаҵара аамҭа ааит ҳәа ирыԥхьаӡеит. Аха рыцҳарас иҟалаз урҭ рыԥсабаратәра зегьы иахьазы ҳтеатрқәа рсценақәа ҭзырҭәааз - «апальто зшәу ачоуҳа џьаџьа» иазку ацәажәарақәа изырхысуам», - ҳәа дашшуан Верстовски 1854 шықәса ԥхынҷкәын азы Гедеонов иахь ииҩыз исалам шәҟәы аҿы. Иҟалап, уи раԥхьаӡа акәзар Островски иҩымҭақәа рзы ажәа «сермиага (аҩны ису ачоуҳа џьаџьа)» ахархәара анаиуз, анаҩс уи клише ҳасабла иԥсҭазаара зегьы иацын .[18] 1855 шықәса жәабран азы аҳ Николаи 1 иԥсҭазаара далҵит. Убасҟан Фиодор Тиутчев раԥхьаӡа акәны аполитикатә ҵакы аҭаны ихы иаирхәаз ажәа «аԥсасиира» аурыс культуратә елита алеқсикон иалалеит. Аларҵәара бзианы ироуа иалагеит Николаи Некрасов и-«Современник», насгьы А.И.Герцен и- «Колокол». Островски, уи ианакәзаалак арадикалра дшацәшәозгьы, ари ахҭыс аизҳашьа ибжьы ақәмыргара илымшеит. 1855 шықәса ԥхынҷкәын азы уи ихиркәшеит ипиеса ҿыц «Атәым чараҿы аҽаршьра». Уаҟа фырхаҵа хадак иаҳасабала дцәыригеит иаамысҭашәоу арҵаҩы Иванов, иара убас аҭаацәаратә диктатор, ауаҩы хжәа Тит Тит-иԥа. Уи изы Островски иԥшааит иаразнак алаҵәара зауз атермин «ахаԥыза». «Островски изы «ахаԥыза», Тургенев изы ажәа «нигилист», мамзаргьы Гончаров изы «обломовра» еиԥш иҟалеит», - ҳәа азгәеиҭоит абиограф Лакшин. Апиеса апремиера мҩаԥысит Москва 1856 шықәса жьырныҳәа 9 рзы. Тит Тит-иԥа ироль дыхәмаруан Пров Садовски, аспектакль ақәҿиара ду аиуит[18] . 1855-и 1856-и шықәсқәа рзы еицырдыруаз Островски икружок еилыбгеит: Терти Филиппов апрославианофилцәа иҭрыжьуаз «Русскаиа беседа» ашҟа диасит, Аполлон Григориев Франциаҟа дцеит. .[18] Современник ашықәсқәа[редактировать] 1856 шықәса жәабран 15 рзы «Современник» авторцәа фҩык (Некрасов даламҵакәа, уи аҽны уи игәы бзиамызт) афотоҭыхҩы Сергеи Левицки истудиа иаҭааит афотосессиа амҩаԥгаразы. Островски - арӷьарахь ала актәи. Николаи Некрасов икоманда акырҵуан иалацәажәоижьҭеи Островски «Москвитианин» аҟынтәи «Современник» ахь ииагаразы лшарақәас иҟоу. Аҵыхәтәаны, 1855 шықәса анҵәамҭазы Лев Толстоии иареи аиҩызара анрыбжьарҵа, Островски Санкт-Петербургҟа дцеит иаамҭа аиҳарак уи ажурнал авторцәа ирыцеихыигарц азы. Некрасов Островски дазааигеит ԥшьышықәсатәи аконтракт инапаҵаҩра. Иара убасгьы икьыԥхьит уи раԥхьатәи ипиеса «Аҭаацәаратә насыԥ асахьақәа» - «Аҭаацәаратә сахьа» ҳәа ахьӡ ҿыц аҭаны. Уи нахысгьы ари апиеса уи ахьӡ алоуп ишеицырдыруа.. .[18] 1856 шықәсазы аҭауад ду Константин гәыԥҩык аурыс шәҟәыҩҩцәа ирыдигалеит Урыстәыла еиуеиԥшым арегионқәа рахь ицаны,  уаҟа ааглыхра иаҷыдангьы, аҭыԥуаа есымшатәи рыԥсҭазаара иазку, игәрагоу аҳасабырба ҟарҵарц. Уи раԥхьа хықәкыс иамаз Урыстәылатәи аибашьра-мшынтә флот аиқәыршәара асистема ареформа азуразы иаҭахыз базатә дыррақәак реизгара акәын. Островски (уи ааҩык аволонтиорцәа рсиа данырҵарц ҷыдала азин алхразы аҳәара ҟаиҵар акәхеит) дахысит Волга ахыҵхырҭа инаркны Нижни Новгород аҟынӡа. Иаҭахыз аинформациа иаҷыдангьы, уи еиқәиршәеит анавигациеи, аӷбаргылареи, аԥсыӡкреи ирызкыз аҭыԥантәи атерминқәа ржәар. [7][18] . Иԥсҭазаараҿы раԥхьаӡа акәны уи драцәажәон аурыс провинциатә интеллигенциа рхаҭарнакцәа, ареалтә ԥсҭазаара бзианы издыруаз, уи азы зхатәы гәаанагара змаз ауаа. Уаанӡа аҭуџьарцәеи аҳәынҭқарратә чынуааи, аамсҭцәеи рыԥсҭазаара мацара ибзианы издыруаз автор иӷарыз, лассы-лассгьы иҭарцәыз араионқәа рҿы инеира анырра ӷәӷәа инаҭеит. [18] Усҟантәи иныҟәара аан ҩ-хҭыск илахь еиқәырҵеит. Ԥыхьа авторс ицҟаз Горев иҟаиҵаз ақәыӡбарала, уи ақалақь дуқәа аҩбагьы рҿы аплагиат аҵыхәала аус даман. Убри азы 1856 шықәса лаҵарамзазы Островски «Аҭаацәаратә ус» аҭоурых иазкны ихатә ҳасабырба аҟаҵара иқәшәеит аҭыжьымҭақәа «Москватәи вестник»-и «Современник»-и рзы. Некрасов уи дицхраауан, аха уи адагьы, аурыс пресса Горев иахь ирымаз азҿлымҳара нҿыцәаа ицеит, уи «Отечественные записки» аҿы ихатә пиеса «Араҟеи уаҟеи» аникьыԥхь ашьҭахь. Уи иаиуз ахҟьа-ԥҟьақәа бааԥсхеит. Анаҩс, Калиазин ақалақь аҿы дшыҟаз, Островски икарета ааҳәит. Уи ҩымз ишьапы ԥҵәаны аиарҭа дылан, уи ашьҭахьгьы аҽыхәшәтәразы аҩныҟа дгьежьыр акәхеит. Иван Панаев аҩра далагарц азы дышиҳәозгьы, Островски 1857 шықәса ааԥынразы Хыхьтәи Волгаҟа дхынҳәны иныҟәара иациҵеит. Аԥхын дырҭааит Рыбинск, Углич, Нижни Новгород. [18] Аҵыхәтәаны, «Морскои сборник» аҿы иркьыԥхьыз Островски иаҳасабырбақәа рҟнытә акызаҵәык ауп. Ари ажурнал афактқәеи арыцхәқәеи ирхаргаланы иахьыҟаз иахҟьаны, акрызҵазкуаз ахәҭақәа гәарҭомызт, урҭ мыцхәы исахьаркны иҟаҵоуп ҳәа иԥхьаӡаны. Убри азы автор иӡбеит ари апроект зынӡаск мап ацәикырц. Хаҭала иара убри аныҟәара аан ауп Островски ихаҿы ианааиз «Волгаҿтәи аҵхқәа» зыхьӡыз ипиесақәа рсериа аҩра. Уи апроект усгьы инагӡамкәа иаанхеит, аха Островски усҟантәи иныҟәарақәа раан еизигаз ареалтә ԥсҭазаара аҟынтәи хыԥхьаӡара рацәала аҭоурыхқәа ихы иаирхәеит анаҩс иаԥиҵаз ипиесақәа рҿы, хәҭакахьала иаҳҳәозар, «Афырҭын» аҿы. Иара убас уи аматериал шьаҭас ирыман уи 1860 шықәсқәа рзы ииҩыз иҭоурыхтә драмақәа «Козьма Захар-иԥа Минин-Сухорук», «Амцдмитрии Васили Шуискии», «Василиса Мелентиева», иара убас икомедиа «Воевода». Волгатәи иныҟәарақәа рышьҭахь Островски зынӡаск аинтерес ицәыӡит «Аславианофилцәеи» ма «Мраҭашәаратәқәеи» ҳәа иҟаз адилемма. Уи инарҵауланы еиликаауа далагеит аурыс жәлари, иааизакны Урыстәылеи. [18] . 1857 шықәсазы иҭыҵит Лев Толстои зыхә ҳаракӡаны ишьаз, Островски ишәҟәы «Ахашәалахәы змоу аусурҭа» (Ахашәалахә ҭыԥ) «Аҵаулареи, амчи, актуалтәреи рганахьала, ари идуӡӡоу рҿиамҭоуп, ари ҽԥныҳәак зузыҟамҵо иаарԥшу Иусов - иреалтәу персонажуп., - ҳәа иҩуан Л.Толстои исалам шәҟәқәак рҿы. [20] . Ари апиеса «Современник» иаланарҵәоз арадикалтә идеиақәа џьара акала ирзыҟамызт, аха уи аамҭазы, Лакшин ишиҳәаз еиԥш, Островски иҟазара даҽакала азнеишьа ихәыцит: «Иаԥсоума аҵарҭышагаҩцәа ирҿагыланы аибашьра, акоррупциа ахаҭа имаӡоу механизымны иахьыҟоу аԥсҭазаара иахәҭакзар? Еиӷьми, еиҳагьы азҿлымҳара аҵами урҭ ауаа рцәа-ржьы уалаланы, урҭ рмораль аус шауа, рхы ариашаразы ирыцхраауа иҷыдоу рхәыцшьа, ихазу рлогика аилкаара, адырра уҽазукыр?» Островски адидактизм зынӡаск мап ацәикуан. "Аиаша ашьақәырӷәӷәара ииашаны аеффект амазарц, ауаа арҟәышырц азы, уи зхаҭабзиара ҳаракӡоу аԥсы, арҿиаҩы игәы-ихы икылхны, ираӡаны иҟаҵатәуп», - ҳәа агәра ганы ишьақәирӷәӷәон ашәҟәыҩҩы. [18] 1857 шықәса ԥхынҷкәын 20 рзы иазԥхьагәаҭаз «Ахашәалахә ҭыԥ» апремиера аԥыхын жәеиза сааҭ шагыз, избанзар ацензорцәа уи «аҳәынҭқарратә чынуаа ирхыччо опуск иаҩызаны ирыԥхьаӡеит». Даҽа ганкахьала, Островски аполициа ишьҭыҵит. Уи атәы ашәҟәыҩҩы хаҭала иҩны днеины иеиҳәеит аҭыԥантәи аполициа аиҳабы. Абҵарамзазы ( аспектакль ақәыргылара ҩынтәны мап анацәкыз бжьымз рышьҭахь) аҵыхәтәан «Аҭаацәаратә сахьақәа» Императортәи атеатрқәа рҿы ақәыргылара иаԥсоуп ҳәа иԥхьаӡан. Иара убас 1857 шықәсазы иҭыҵит Бальзаминов изку атрилогиа актәи ахәҭа – «Уаххьа аԥхьа аныҳәатә ԥхыӡ» (Аныҳәатә ԥхыӡ – шәыбжьхьанӡа). Аҩбатәии ахԥатәии ахәҭақәа – «Ҩ-лак еибафоит – ахԥатәи унаскьа», иара убас «Шәзышьҭазаалак – шәыԥшаауеит» ҭыжьын уи ашьҭахь, 1861 шықәсазы. 1858–1867[аредакциа азура] Островски ипортреҭ  Сергеи Левицки иҭыхымҭа, 1856 1858 шықәсазы иаԥҵан Островски ипиеса «Еиқәымшәеит ҟазшьала». «Москватәи аԥсҭазаара асахьақәа» зыхьӡыз уи ахеиҵахы аҿы иаарԥшуп иӷархаз, аҭуџьар ҭыԥҳа беиа ԥҳәысс дызго, аха уи лкаҷбеира зызхымго аамсҭа иҭоурых. Аиашазы уи Островски иҩымҭақәа ирылукааша акакәны иҟамызт. Аха уи ашьҭахь иаԥиҵаз ироман «Протеже» («Ааӡамҭа») – даараӡа акрызҵазкуа рҿиамҭаны иҟалеит. 1858 шықәсазы уи хымчыбжьа Санкт-Петербург иҟазаара иалагӡаны ииҩыз ари арҿиамҭаҿгьы Островски иациҵоит «ҭауади-аамсҭеи рыччиахара» атема. Алеқсандр Тимашиов уи ақәыргылара мап ацәикит ацензор иаҳасабырбаҿы: «Ииашаҵәҟьаны, ҳара аҭыԥ аҳҭароума аурыс помешьчикцәа иахьеи-уахеи рыԥсҭазаараҿы абас еиԥш иҟоу ацәыхацәыфара, аламысдара аазырԥшуа апиеса?», ҳәа азҵаара анықәиргыла ашьҭахь. "[18] 1859 шықәсазы аграф Григори Кушелиов-Безбородко икьыԥхьит ҩ-томкны иҟаз А.Н.Островски «Ирҿиамҭақәа» раԥхьатәи рҭыжьымҭа. Уи аҭыжьымҭа Николаи Добролиубов инаҭеит агәаҳәара еицырдыруа истатиақәа ҩба рыҩразы. Уаҟа иара Островски дихцәажәо, «Илашьцоу аҳҭынраҿы ишәахәа лашоу» ҳәа изиҳәоит. 1859 шықәса абҵаразы Н.А.Островски Добролиубов диҭааит, уи хаҭала ҭабуп ҳәа иеиҳәарц, иара ишиҳәаз ала, аҭоурых аҿы раԥхьаӡа акәны ирҿиара ишахәҭаз анализ ахьазиуз азыҳәан. «Ҳашьҭахьҟа ҳанхьаԥшуа, игәаҳамҭар залшом арҭ аҩ-статиак (Добролиубов итәқәа) ирымоу аполемикатә ҟазшьа.. Островски дсатирикымызт, уи моу дагьиумористымызт. Уи ииҭахыз, дзышьҭаз аԥсҭазаара аобиективтәла аарԥшра акәын… уи зегь реиҳа иҿаасҭаз акаҿгьы ԥшӡарак аԥшаара илшон», - ҳәа иҩуан акритик П.Морозов шәышықәсабжа анҵы ашьҭахь. Островски ихаҭа иакәзар, иуалԥшьаны иԥхьаӡон аурыс уаҩы дшибоз еиԥшҵәҟьа мацара иаарԥшра. «Ауаа рыгхақәа рыриашара азин аиуразы, хымԥада иаҭахуп урҭ ауаа ирымоу рыбзиарақәагьы еилыкка рбара», - ҳәа агәра ганы ишьақәирӷәӷәон А.Островски. .[12][18] 1860 шықәсазы иҭыҵит Островски Волга иныҟәарақәа раан агәаҳәара иоуз иалҵшәаны ииҩыз даҽа пиесак – «Афырҭын» («Адыд-мацәыс»). Насыԥдарыла хаҵа ицаз Катерина лтрагедиатә  ҭоурых аҿы аԥыжәара амоуп еиҳа-еиҳа иааигәахо, аха инагӡаны изымааиуа афырҭын амотив. Уи Добролиубов иазиуз аинтрепретациа ала, аурыс уаажәларра ззыгәаҳәуа асоциалтә еиҭакрақәа ирметафораны иҟоуп. Ацензура даиааины, апиеса амҩа арҭарц азы Островски аҳҭны қалақь ахь дцеит, иҽазишәон ацензор Нордстрем изеиҭеиҳәарц апиесаҿы зхаҿсахьа аарԥшу Кабаниха (Катерина ланхәа ҿаасҭа) изаҟаразаалак акала зыԥсҭазаара иалҵхьоу аҳ Николаи 1-тәи изку карикатураны ишыҟам ала. Ауаажәларратә зхаҵара ду зауз «Афырҭын» апремиера мҩаԥысит 1859 шықәса абҵара 16 рзы актиор Сергеи Василиев ибенефис аҿы. .[требуется цитирование .[18] Островски даара игәы канажьуан актиорцәа рҿы иреицәаз аҟазшьақәа раарԥшра иацхраауаз, аимператортә театрқәа аҩбагьы рҿы иҟаз ацәаҩашәатә ҳауа (хәҭакахьала, аҳҭынра азааигәара ибжьнахны иҟаз Александринкаҿы). Аха ирацәамзаргьы, иҟан актиорцәа, Островски даара ҳаҭыр зқәиҵоз, зыхә ҳаракны ишьоз. Урҭ дыруаӡәкын збаҩхатәра Островски дамҵахырхәоз еицырдыруаз актиор ду Александр Мартынов. 1860 шықәсазы Мартынов хәшәы змамыз арыԥҳа чымазара ихьны, дычмазаҩханы Одессаҟа ацара игәаӷьит. Островски дақәшаҳаҭхеит уи дицны амҩа ақәлара. Амҩан, Харков инеихьаны, актиор иԥсҭазаара далҵит. «Мартынов даныԥсы нахыс сара исцәыӡит петербургтәи атеатр аҿы зны исымаз иарбанзаалак зегьы », -   хәа иҩуан Островски Панаев иахь ииҩыз исалам шәҟәаҿы.[18] 1861 шықәсазы Островски иҩны далгеит «Шәзышьҭазаалакгьы – ишәыԥшаауеит» (Шәзышьҭалаз, шәыԥшаауеит) – Бальзаминов изку атрилогиа хзыркәшоз ахәҭа (Достоевски игәаԥхаӡаны дзыхцәажәоз ахәҭа). Иара убас уи ашықәсан адраматург ихиркәшеит фышықәса аус здиулоз жәеинраалала иҩу аҭоурыхтә драма «Козма Захарич Минин-Сухорук». 1862 шықәсазы аурыс аҳ ашәҟәыҩҩы ишҟа имаз аҳаҭырқәҵара аарԥшуа, ҳамҭас ахьтәы мацәаз ииҭеит. Уи маҷк аҟара ибжьнахит Островски игәалаҟара, избанзар уи аҳамҭа иазыԥсахуамызт адраматург шықәсы рацәала ацензура иахҟьаны ихигаз амыҟәмабарақәа. Шықәсык ашьҭахь Минин мап ацәкын, мзызс иамаз ҳәа акгьы мҳәакәа. Иҟаз ауҳәан-сҳәанқәа рыла, мзызс иҟалаз Польшатәи жьырныҳәатәи аҿагылара акәын. Амчқәа уи апиеса «ажәлар арбыжкыр» ауеит ҳәа иацәшәон, ма аполиакцәа ирҿанаргылар, мамзаргьы ирыднаргылар ҳәа ишәон.[18] 1862 шықәса ааԥынразы Островски дыҟан Германиеи, Австриеи, Франциеи, иара убас Англиеи. Уи аҳәаанырцәынтәи дхынҳәит Россиеи Европеи рконтраст инаҭаз, урҭ зынӡаск акала иеиԥшым ақәыԥшыларақәа рҿы ишынхоз азы ацәанырра ҵары дамҽханакны[примечание 3]. Островски Лондон даныҟаз, уа усҟан инхоз Алеқсандр Герцен диҭааит, аха уи афакт акыр шықәса рышьҭахь ауп ирдыруа ианыҟалаз, Островски икомпанион, ихатәы маӡаныҟәгаҩ Иван Горбунов иҟнытә. 1862 шықәса нанҳәа мзазы Островски Урыстәылаҟа дхынҳәит аидеиа ҿыцқәа рыла дыҭәны, ашықәс анҵәамҭазгьы иҩны далгеит «Агәнаҳеи агәырҩеи зегьы ирзеиԥшуп» зыхьӡыз ирҿиамҭа. Аишьцәа Достоевскиаа ржурнал «Время» аҿы икьыԥхьыз ари адрама автор иҩыза ауаҷар изеиҭеиҳәаз иреалтәыз аҭоурых шьаҭас иаман, уи аҿы иаарԥшын зхаҭара ӷәӷәаз афырхацәа рхаҿсахьақәа. 1863 шықәса ҭагалан азы Островски иҩны далгеит амдырра аҳра ахьауа, еиҵахаӡаны иҟоу аурыс провинциақәа рҭоурых еиҭазҳәо «Арыжәтә иашьу» иацу – «Амш уадаҩқәа» (Ихьанҭоу амшқәа). Уи иашьҭарххны ицәырҵит «Алафҳәаҩцәа» (Алафҳәаҩцәа, 1864), иара убасгьы «Атымитыша» (Аҵадара, 1865), аҵыхәтәантәи ихнаркәшеит «Замосковоречие» ацикл. Еиҭаганы аурыс ԥхьаҩы идгалаз Виктор Диуканж иҩымҭа «Ҩажәижәаба шықәса» амотивқәа рыла иаԥҵаз, аеқсперимент ҟазшьа змаз Островски ирҿиамҭақәа руак (апиеса аасҭа ароман ҳәа еиҳа иазуҳәар ҟалоит) ацензура ааха ду анаҭеит, асценаҿгьы қәҿиара дук амамызт.[18]. 1865 шықәсазы Островски Иван Горбунов дицны даҽазныкгьы Волга аԥшаҳәала аныҟәаракәа мҩаԥигеит .[7]

Островски ацензура иадҳәаланы имаз апроблемақәа[редактировать] 1860-тәи ашықәсқәа рыгәҭазы Островски Урыстәыла иԥхьагылоу драматургк иаҳасабала ихьӡ ҩашьарак амамкәа иҟалеит. Ипиесақәа ҩба – «Афырҭыни» «Агәнаҳеи агәырҩеи» рзы уи ианашьахеит даара ахьӡ ҳаракы змаз Уваров ипремиа. Аха ус егьы иҟазаргьы, уи итеатртәыз аӡә иаҳасабала, игәы даара иканажьуан ипиесақәа акымкәа-ҩбамкәа атеатр аҿы ақәыргыларазы мап ахьырцәыркуаз. Уи иҩуан: - Урыстәыла ашәҟәыҩҩы даараӡа иҷыдоу аҭагылазаашьа имоуп. Апиеса ҩны дшаалгалакь, уи днатәаны, абыржәыҵәҟьа арзаҳал аҩра дналагоит: «Сара сзы ихьӡны исыԥхьаӡоит абригь-абригь апиеса арежиссиорцәа рыдгалара, схырхәангьы аҳәара ҟасҵоит уи рыдыркыларц ҳәа» убас иҵегьы. Анаҩс, ацензура иахысыз апиеса, Алитературатә- театртә комитет ашҟа инанагоит. Ас еиԥш иҟоу аҭагылазаашьа ухаҿы иузаагару аҳәаанырцә џьара? Зегьынџьара, иарбан театрзаалак аҿы гәахәарыла ирыдыркылон зыҩаӡара бзиоу апиеса. Адраматургьы апетициақәа рыҩра ацынхәрас, ихаҭа аҳәарақәа иоулон иусумҭа ақәыргылара зҭаху, уи амҩа азаартра иашьҭоу арежиссиорцәа рҟынҭәи. Араҟа, Урыстәыла, апиеса аҩра – уи ус бжоуп, ихадоу – уи апиеса иазыԥшу амыҟәмабарақәа зегьы рылгара ауп. .[18] Шьчелыково иҟаз Островски иҩны, ҳаамҭазы – имузеиуп. Аҳ Алеқсандр Аҩбатәи атеатр мыцхәы бзиа избоз иакәын, аха уи еиӷьишьон абалети афранцызтә водевили. «Островски – абаҩхатәра злоу уаҩуп, аха уи ипиесақәа сара исзычҳауам. Сара атеатр ашҟа снеиуеит сусура хьанҭа ашьҭахь сыԥсы сшьарц, уаҟа сгәы дырлах-ҿыхып ҳәа, аха Островски ипиесақәа адепрессиа сзыруеит, агәҭынчымра сызцәырыргоит», - ҳәа дашшуана аҳ, Фиодор Бурдин иажәақәа рыла. Ацензура акыр еицанакыз «Минин» Аимператортәи атеатр асцена ашҟа ианыхынҳә ашьҭахь, Островски иқәиргылеит аҭоурыхтә драмақәа даҽа ԥыҭк: «Воевода» (1866), «Амцдмитрии Васили Шуискии» (1866), иара убас «Тушино» (1867). 1867 шықәсазы Степан Гедеонов Аимператортәи атеатрқәа директорс дроуит. Ари ачынуаҩы зны Островски и- «Џьанах» ақәыргылараҿы дицхраауан. Гедеонов директорс даныҟарҵа ашьҭахь, Островски уи исценари ала, фымчыбжьа ирылагӡаны иҩит ипиеса «Василиса Мелентиева». Аха а-3-тәи аҟәша ари апиеса ҵшәааратә уск иазкуп ҳәа гәҩарас иркит, Гедеонов иакәзар, афинанстә цхыраара изамҭеит, апиесагьы қәҿиарак амоуит, ихыбгалеит. [18] Зны, 1846-1847 шықәсқәа рзы Островски иаб иааихәеит анхарҭа ҭыԥқәа ԥшьба. Урҭ рахьтә зегь иреиҳаз акакәын Костроматәи агуберниаҿы иҟаз, акапитан Михаил Кутузов 18-тәи ашәышықәсазы иргылаз ахазы Ҩны ду Шьчелыково[21].  Николаи Островски иԥсҭазаара даналҵ ашьҭахь, Александр иашьеи иареи уи анхарта ҭыԥ ранԥса лҟны иаархәеит 1867 шықәсазы. «Аҵыхәтәаны, сара сыԥсҭазаараҿы иреиӷьу ашықәсқәа зыхәлабгаз, ухы-уԥсы зегьы ҭызхуа атеатртә тәра уажәшьҭа сҽампыҵысжәар сылшоит», - ҳәа иҩуан А.Н.Островски исалам шәҟәқәа руак аҿы. Уи уаҟа иргылеит ахәшатә зауад, абаҳча ҟаиҵеит. Лассы-лассы араҟа идикылон асасцәа, ари аҭыԥ инаҭон ипиеса ҿыцқәа рыҩразы уамашәа агәаҳәара, ара зҩыдарала иаамҭа ихигон. Ас еиԥш аԥсҭазаашьа уи дшамырбеиоз иаарласны ишеилкаахазгьы, Островски араҟа ихигеит иреиӷьыз, насыԥла иҭәыз имшқәа. Уи Шьчелыково - «Костроматәи Швеицариа» ҳәа азиҳәон, зегь агәра диргон ас еиԥш иҟоу аԥшӡара Италиагьы ишимбацыз ала.[7] 1867–1874[редактировать] Константин Станиславскии  Васили Качалови   "Дарбан ҟәышзаалак изхаша агаӡара имоуп» ақәыргылара аан, МХАТ 1910ш. 1867 шықәсазы Островски адепрессиа иман, уи акгьы даԥсамшәа, дзаҵәны ихы ибон. Ажурнал жәпақәа зегьы зкьыԥхьра мап ацәыркыз иҩымҭа «Тушино» акьыԥхьра алыршахеит иӡыргамыз ажурнал хәыҷы «Всемирным трудом» аҿы. Аурыс револиуционер Дмитри Каракозов ишьразы иҟаҵаз аҽазышәара ашьҭахь Островски иҩызцәа аӡәырҩы рмаҵуратә ҭыԥ ҳаракқәа рҟнытә рхы иақәиҭыртәит. Ихы аныҟәгаразы уи аиҭагара уси алибретто аҩреи инапы рылаикит. Аха аҭагылазаашьа иаразнак аҽаԥсахит Некрасов «Отечественные записки» данахагыла. Островски даара иԥханы дрыдыркылеит, 1868 шықәса абҵара мзазы уи араҟа раԥхьаӡа акәны қәҿиарала ирҿиамҭа икьыԥхьит. («Дарбан ҟәышзаалак изхаша агаӡара имоуп»). .[18] Петербург снапаҿы иааганы, Островски ипиесақәа атеатрқәа ррепертуарқәа рҿы наҟ сырнахоит ҳәа Франциатәи иааз «аӷа цәгьа» изку авторс дызмаз аоперетта ҿырԥшыс иҟаҵаны, уи иҩит аирониатә лакә «Аҳ иԥа – Иван». Уи аҿы аурыс фольклортә сиужет иалаӡҩаны иҟаиҵеит иаамҭазтәи апародиеи афарси. Аԥара ахьизымхоз иахҟьаны, уи апроект аԥыхра иқәшәеит, аха уи апроект иаарласны аиҭарҿиара аиуит «Дарбан ҟәышзаалак изхаша агаӡара имоуп» аҿы. Ҳаамҭазтәи абызшәала иҩу ари арҿиамҭа аҟны ахҭысқәа ажәытәтәи Москва имҩаԥысуеит[18]. Уи ашьҭахь иаԥҵан «Амцабз иаҩызоу агәы» (Агәы цаҳә-цаҳә, 1869) – хәҭакахьала идетективу, ганкахьалагьы игәызиану алакә, даҽа хәҭакахьалагьы, хыԥхьаӡара рацәала ҭауади-аамсҭеи рыдгьылқәа еизакны иаазхәо москватәи ахәҳахәҭцәа ирзырхоу ҳаамҭазтәи памфлетк аҳасабала иҟаҵоу аҩымҭа. Апиеса афырхаҵа хада Хлынов даараӡа диеиԥшын иџьашьахәу ипроектқәеи ирхәмаррақәеи рыла зегьы еицырдыруаз москватәи ахәҳахәҭҩы- амиллионер М.А.Хлудов. «Ицаҳә-цаҳәу агәы» апремиера ыҟан Малыи театр асценаҿы Курослепов ироль назыгӡаз Пров Садовски ибенефис азы – 1869 шықәса жьырныҳәа 15 рзы. Уи уаҩы иимбац ақәҿиара ду аманы имҩаԥысит. [18] Иара убас 1869 шықәсазы иҭыҵит «Ихагахаз аԥарақәа» (Иаапку аԥарақәа). Уи аҿы иумбар залшом автор усҟан ҿыц ашьақәгылара иаҿыз акапиталисттә наплакыҩцәа (Урыстәыла урҭ усҟан «Иманшәалоу, аԥышәа змоу ауаа» ҳәа ирышьҭан) рышҟа имоу азҿлымҳареи агәҽанызаареи. Иара Островски ихаҭа иакәзар, урҭ дырхыуԥхьаӡалартә дыҟамызт, ихаҭа ус дыҟоушәа аҽыҟаҵара шигәаԥхозгьы. «Ашәҟәҭыжьыҩцәа – мыцҳәаҩцәоуп, урҭ сара сшьа зегьы ржәит», - ҳәа аҳәара бзиа ибон уи. «Некрасов сара иаартны дысхыччон,  уальтруиступ ҳәа сеиҳәон. «Дарбанзаалак даҽа литераторк уара уеиԥш иусумҭа хәмариала иҭиӡом» ҳәа сеиҳәеит, - ҳәа дашшуан уи исалам шәҟәқәа руак аҿы. Островски иқәгыларак азы 200 мааҭ изызшәоз Некрасов (усҟан уи ԥара бзиан), изныкымкәа иҽазишәахьан уи иҭыжьырҭатә бизнес аҿы ацхыраара иитарц. «Аха убас еиԥш иалҵуан, уи (Островски) еснагь аԥара ицәыӡуан… еснагь абанкротра аҳәааҿы дгылан», - ҳәа иҩуан Лакшин. Ипиеса ҿыцқәа зегьы рыцԥхьаӡа аамҭакала ирышьҭуан Малыи театр ахь еиԥш, «Отечественные записки» ашҟагьы. Зны-зынла апубликациа апремиера аԥхьагьы ицәырҵуан: ус иҟан «Абна» аангьы («Абна, 1871). «Абна» - ари апиесаҿы иаарԥшуп Вологда аҟнытә Керчҟа ныҟәара амҩа иқәу актиорцәа рҭоурых. Уи усҟантәи аамҭазы аурыс провинциаҿы иҟаз аиҵахарақәа раҿарԥҽра хықәкыс иаман.[18] М. Садовский и Н. Рыбаков «Абна» аҿы. 1872 Островски уажәшьҭа Петербург лассы-лассы даҭаауан, уи бзиа ибаны иҽрылаирхәуан Некрасов и-«Современник» аҿы аус зуаз рзы еиҿикаауаз ахәылԥазқәа. Аха уи уаҟа Глеб Успенски, Николаи Михаиловски уҳәа реиԥш иҟоу ауаа дахьырԥылоз иабзоураны, ацәанырра бзиақәа шиоуазгьы, зегь дара роуп аҳҭны қалақь уиаҟара даманшәаламкәа ихы ибон. Москва ақәҿиара ду зманы иқәыргылаз ипиесақәа руак, хаҭала «Ицаҳә-цаҳәу агәы» Петербург ихыбгалеит, ақәыргыларатә ҩаӡара ахьылаҟәыз иахҟьаны. 1872 шықәса жьырныҳәазы Алеқсандр 2-тәи иаалырҟьаны Алеқсандринка даҭааит, Островски ипиеса иалхыз аспектакль «Ари амасленница мацара акәӡам ацгәы иатәу» («Масленница мацараӡам ацгәы азы иҟоу»). Аха иибаз уиаҟара агәышьҭыхра инамҭеит. Островски илитературатә рҿиара 25 шықәсхыҵратә иубилеи инадҳәаланы уи аперсоналтә премиа ирҭарц азы Гедеонов иҟаиҵаз аҽазышәарақәа лҵшәа ҳәа акгьы рмоуит. Апиеса «Амцдмитрии Васили Шуискии» (уи раԥхьаӡа акәны икьыԥхьын 1866 шықәсазы) Мариинтәи атеатр аҿы 1872 шықәса жәабран 17 рзы ишазыԥшыз еиԥш ақәҿиара амоуит. «Ицәаблагәны иҟаҵаз акостиумқәа ахәаԥшцәа иргәамԥхеит, адекорациақәа ишиашаз Берг икьанџьатә театр аҟынтәи иааргазшәа акәын ишыҟаз, асценаҿы иҟаз зегьы ирныԥшуан аурыс театри аурыс баҩхатәрақәеи рышҟа агәхьаа мкыкәа, ишабалак ҳәа азнеишьа, - ҳәа иҩуан «Гражданин» арецензент. Асцена ашьҭахь имҩаԥысуаз ацеремониа акала иузалкаауамызт, имаҷҩын уи иалахәыз – атеатртә актиорцәеи арежиссиор Алеқсандр Иаблочкини рымацара ракәын. Островски даараӡа игәы каҳаны Москваҟа дхынҳәит – зегь бзиа дахьырбоз, драматургк- ветеранк, аурыс драматургцәа реилазаара хантәаҩык иаҳасабала ҳаҭыр ахьиқәырҵоз ақалақь ашҟа. Араҟа аиубилеитә ныҳәа акырымш, инарҭбааны, ишахәҭаз еиԥш имҩаԥыргеит. «Москва азыҳәан Островски Папа Рим азы дшыҟоу еиԥш дҟалеит», - ҳәа иҩуан Иван Гончаров. .[18] 1872 шықәсазы иҭыҵит аурыс театр 200 шықәса ахыҵра иазкыз - «Жәибыжьтәи ашәышықәсазтәи акомик». Апиеса иаарласны ирхашҭит, аха ажәашықәсақәа рышьҭахь Марина Цветаева уи рҽхәаны дахцәажәон «иҿырԥшыгоу абызшәазы». 1873 шықәсазы икьыԥхьын Берендеево аҳреи, уи аҳ аамысҭашәеи, апоети, асахьаҭыхҩи ирызку амиф шьаҭас измоу, Островски ипиесақәа рҟнытә зегь реиҳа ибжьааԥнытәым – «Ас ҭыԥҳа». Ари аеқсперимент рбаны иқәгыломызт Некрасови Лев Толстоии рҩыџьегьы (убри азы уи кьыԥхьын «Вестник Европы» аҿы), москватәи апремиерагьы хьшәашәаны ирыдыркылеит. Аха амузыкатә еилазаара агәацԥыҳәара ду аадырԥшит. Пиотр Чаиковски хымчыбжьа рыла асценатә қәыргыларазы амузыка иҩит. Ашьҭахь Римски-Корсаков иаԥиҵеит уи ахьӡ зыхьӡу аопера, аоригиналтә текст аиҳаракгьы алибретто аҿы еиқәырханы.[18] 1874–1880[редактировать] 1870-тәи ашықәсқәа рзы Островски ипиесақәа еиҳа аеқсперимент ҟазшьа аархәо иалагеит. Урҭ асценаҿы қәҿиара дук рыманы иҟамызт, акритикцәа рахьынтәи изгәаԥхоз шыҟазгьы, изгәамыԥхозгьы маҷҩымызт. Уи азеиԥштә гәалаҟазаара уамашәа иаанарԥшуан «Арҿиаратә хәыцра амчдара» зыхьӡыз, ажурнал «Дело» аҿы икьыԥхьыз Николаи Шелгунов истатиа. Ԥыхьатәи аамҭақәа рзы Островски ипиесақәа инамыцхәу аепикатәреи, убасгьы аформа имаҷны дахьазхьаԥшуаз ази, «Ихьшәоу абзиабара» (1873), «Абгақәеи ауасақәеи» (1875) - реиҿартәышьала инамыцхәны ифранцызтәқәоуп ҳәа ирыԥхьаӡон, урҭ уамашәа инагӡаны иҟаҵоу рыҩныҵҟатәи рыҿиашьеи ртехникатә ссири рзы. «Исҳәара-изура сақәшәом, сара анахьгьы-арахьгьы лахь сырҭоит гәык-ԥсыкала ицқьаны иҟасҵаз сусуразы», - ҳәа дашшуан Островски 1874 шықәса хәажәкыра 8 рзы Некрасов иахь ииҩыз асалам шәҟәы аҿы . .[18] Островски ипиеса хьшәақәа зегьы шьаҭас ирымоуп иреалтәу аԥсҭазааратә ҭоурыхқәа «Сара ссиужетқәа зегьы аԥсҭазаара ахаҭоуп изхәыцыз. Адраматург аҭоурыхқәа ихы иҭиҳәааӡом, уи аԥсҭазаараҿы иҟалаз, мамзаргьы иҟалараны иҟоу ахҭысқәа ирызкны ауп ишиҩуа», - ҳәа иеиҳәон Островски адраматург Аверкиев. «Абгақәеи ауасақәеи» аҿы еиҭаҳәоуп 1874 шықәса жьҭаарамзазы анапхыцәгьаразы иззашны аус иарҭаз аигуменԥҳәыс Митрофаниа (ареалтә ԥсҭазаараҿы абаронесса Прасковиа Розен) лықәӡбара аус иадҳәалоу иреалтәу аусӡбара. Островски ари аԥҳәыс, хаҭала иара «аиԥка зшәу Тартиуф» ҳәа дзышьҭаз[18] (апиеса аҿы уи Мурзавецкаиа ҳәа даарԥшуп), лҭоурых дахәаԥшуеит иеқстраординартәу ахатәы амбициақәеи, адинхаҵаратә гьангьашреи ибжьааԥнытәым реилаӡҩара иаҩызаны. «Аҵыхәтәантәи ахақәҵара» (1877) аҿы еиҭаҳәоуп актриса Иулиа Линскаиа агәрагара зҵоу лҭоурых. Уи актриса асцена нлыжьит ахаҵа беиа диццарц азы, данеибаха, лыбзиабаҩ қәыԥш ихарала, капеикгьы лымамкәа даанхеит, дӷарны дшыҟаз лыԥсҭазаара далҵит. .[22] «Анабзыҭ зцым» («Инабзыҭдоу», 1878) шьаҭас иаман Кинешемтәи аӡбарҭаҿы имҩаԥысуаз, ахыбаара иахҟьаз ашьаус ӡбара. Ари аӡбарҭаҿы Островски ихаҭа зны аус иуан, уи аахысгьы лассы-лассы даҭаалон. Алеқсандринкатәи атеатр актриса қәыԥш Мариа Савина лзы ҷыдала иҩыз ари апиеса ақәҿиара ду Москва аасҭа еиҳа Петербург иаиуит. Автор иԥсҭазаара даналҵ ашьҭахь Вера Комиссаржевскаиа лыбзоурала еиҭарҿиаз ари апиеса, Лакшин иажәақәа рыла, «ақәҿиара аҩ-ганк – асахьаркыратәи ауаажәларратәи ирыбжьоу атыша заҟа иҵаулоу азы наунагӡатәи гәаларшәагас иҟазаауеит» .[18] 1877 шықәса ҭагалан азы Островски Николо-Воробино игылаз ижәытә ҩны ааныжьны, Пречистинка амҩаду ала игылаз, зегь рыла иманшәаланы, ибеианы иҟаҵаз аҩны ду ашҟа диасит. Островски аҵыхәтәантәи аамҭақәа рзы акритикцәа уамак бзиа дшырымбозгьы, уи авторитет ду змаз, атеатртә патриархк иаҳасабла ҳаҭыр иқәырҵон, лассы-лассы иҭаауан арҿиаҩцәа ҿарацәа, зҿлымҳарыла ирыдыркылон иабжьгарақәеи иҟаиҵоз ахәшьарақәеи.Уи ихазы иааиртит ԥыҭҩык адраматурцәа ҿыцқәа. Урҭ рыбжьара дыҟан абаҩхатәра злаз адраматург, абер Николаи Соловиов. Уи Островски дизырдырыз ицавторхаз Константин Леонтиев иоуп. Урҭ еицырҩит «Белугин иԥҳәысҳәара» («Иазыԥшыдаз уи?» зыхьӡыз Соловиов ишәҟәы иалхны иҟаҵан. Иара убас еицырҩит даҽа ҩ-пиесакгьы. [18] . Уажәшьҭа Островски иаамҭа еиҳарак иуадаҿы, ашәҟәыҩҩрала ихигон.Уи есааира иқәыӷәӷәон есааира изцылоз иҭаацәа рфинанстә ҭахрақәа.»Аусуреи ахәыцрақәеи рҟнытә схы сақәиҭны ҩымз-хымз сымазар, даара исыхәон. Аха уи ҟалашьа змам усуп, сара Ԥсра зқәым Ауриа иеиԥш ԥхьаҟа сцалароуп, сцалароуп, сцалароуп…» ҳәа иҩуан уи 1879 шықәсакзы. Аҵыхәтәантәи ишықәсқәа рзы Москва иҭааны дызбоз иҩызцәа зегьы гәалсрала иазгәарҭон, заҟа дааԥса-караха дыҟаз Островски. [18] Островскии аурыс театр ареформеи [редактировать] 1874 шықәсазы Островски аурыс драматә ҟазареи аоператә композиторцәеи Реилазаара аицаԥҵаҩыс дҟалеит. Ари аилазаара хадаратәла азинтә зҵаарақәа ракәын изҿыз, иара убасгьы атеатр азы иҩуаз авторцәа афинанстә цхыраара рзыҟарҵон. Аилазаара иркьыԥхьуан апиесақәа, еиҿыркаауан аспектакльқәа, иара убасгьы аурыс театр аизҳараҿы анырра ӷәӷәа ҟарҵон. Уаанӡа, 1865 шықәсазы Островски ихациркит асахьаҭыхҩцәа ркружок, аклуб, иара убас иформалтәым атеатртә школа. 1870-тәи ашықәсқәа рзы аурыс театр зҭагылаз акризис ҵаула игәы ӷәӷәала инархьны, Островски уи радикалтә ҳасабла ареформа азура азԥхьагәаҭаны, аплан аус адиулеит. 1881 шықәсазы уи Петербург днеит ажәахәқәа ҩба иманы: «Урыстәыла ҳаамҭазтәи адраматә ҟазара иазкны», убасгьы «Аимператортәи атеатр аҭахрақәа». Анаҩс аминистр И.И.Воронцов-Дашков Островски дааиԥхьеит асоциалтә напхгаратә комитет алахәыларазы. Уи ари акомитет аҿы иҟаиҵаз ажәалагалақәа реиҳарак иазхьамыԥшит, аха ианеиҵаха, идеиак – Москва раԥхьатәи ихьыԥшым атеатр аԥҵара – аҳ игәаԥхеит. Уи Москватәи апроект акгьы шалымҵызгьы, иаарласны Урыстәыла зегьы иаадыртуа иалагеит ахатәы театрқәа. [18] 1885 шықәса ԥхынҷкәын азы Островски Аимператортә театр аҿы арепертуар аганахьала директорс дҟарҵеит. Мызқәак уи ақәыргыламҭақәа ргәаҭареи, аиҿцәажәарақәеи дырҿын, шықәсыла дзызхәыцуаз ареформақәа раларҵәаразы «Атеатр ихәыцуа ауаҩы иҩны акәны» аҟаҵара аидеиа дханагаланы, Островски арепертуар аус адыруларц азы ааԥхьара риҭеит ауниверситет аҟнытәи апрофессорцәа Николаи Стороженкеи Николаи Тихонравови, иара убас адраматург Николаи Чаеви. Уи авторцәа ҿыцқәа дрыцхраауан, абаҩданцәа русура иамихуан, ишилшоз ала даҿагылон зехьынџьара еиҳа-еиҳа иалаҵәоз акоррупциа[18] . Ибиограф Анна Журавлиова лажәақәа рыла, Островски иԥсҭазаара аҵыхәтәантәи ашықәсқәа рзы ииҩуаз аҳәара азин иман. Уи иҩуан: «Егьырҭ аҟазарақәа рҿы иҟоуп ашколқәа, академиақәа, аҭыԥ ҳаракқәа змоу абжьгаҩцәа… Аурыс драма иамоу сара мацара соуп. Иара азы сара соуп зегьы: сышколуп, сакадемиоуп, сыспонсоруп, сыхьчаҩуп. [23] Аҵыхәтәантәи ашықәсқәа[редактировать] Островски 1885 1885 шықәса ҭагалан Островски Кавказ даҭааит. Қырҭтәыла уи здаҟам ҳаҭырқәҵарала иԥылеит. Адраматург уи игәы арԥшааит, иԥсгьы акыр иҭанаҵеит. Уи гәыӷра шәкыла игәы шьҭнахны аҩныҟа даныхынҳә ашьҭахь иаарласны иҩны далгеит еицырдыруа иҟалаз ипиеса «Харада ахара зду». Аха аҩныҟа даныгьежь уи дырҩегьых иҿыцны иаԥхьа иаагылеит афинанстә уадаҩрақәа. «Сара аҳәааҿы снеины сыҟоуп, алҵшьа ҳәагьы мҩа сбом: Мариа Васили-иԥҳа дычмазаҩуп, арҭ агәынгарақәа зегьы зынӡа сымчқәа зегь сылырхит, сгәы уажәы-уажәы иҭыԥсаауеит, лассы-лассгьы сыԥсы сылышәшәоит. Иарбан Атеатрқәа иарбанзаалак ак аҿы акгьы сзыршәаӡом, ауал рацәаны исықәуп», - ҳәа иҩуан уи Фиодор Бурдин ишҟа [18] Аҵыхәтәаны, 1884 шықәса алагамҭазы Аусӡбарҭала, Островски жәохә шықәса раԥхьа дзыҳәахьаз, аха мап ззицәыркхьаз аперсоналтә пенсиа ирҭеит. Урыстәылатәи аимпериа Аҳәынҭқарратә совет иалахәыз, Алеқсандр иминистрцәа ируаӡәкны иҟаз Михаил Островски аҳ илымҳа аҟынӡа инеигеит иашьа дызҭагылоу афинанстә уадаҩрақәа ртәы, иара убриалагьы апроблема минуҭқәак рыла иӡбан. Аха Островски ицәаныррақәа еиуеиԥшымызт: шықәсык 3 нызықь мааҭ - ԥара думызт, иара уигьы иҭара шыҟалаз, хымԥада маҷк иаҳаҭыр ланарҟәуан. Иара убри ашықәсан, 1884 шықәса хәажәкыра 5 рзы Островски аҳҭынраҿы днеит Алеқсандр 3-тәи ибаразы, уи дидикылеит, 15 минуҭ еицәажәон. Аҳ дҵааит, избан асутениор изкны уи ииҩыз апиеса «Иԥшӡоу ахаҵа» (Ахаҵа - ԥшӡа) азы ас еиԥш иҟоу афырхаҵа дзалихыз. «Ус еиԥш ауп ишыҟоу ҳаамҭа адоуҳа», - иаармарианы аҭак ҟаиҵеит Островски.[18] 1886 шықәса лаҵара 28 рзы Островски игәы даара иҽеимкәа ишибозгьы, дцоит Шьчелыковоҟа. Асасааирҭаҿы дшыҟаз астма ахьаа ӷәӷәала изцәырҵуеит. Уи иҭагылазаашьа ирласны еицәахо иалагоит; аҵыхәтәантәи амшқәа ахьаа цәгьа шимаз ихигеит, уи дзымҵысуа аҟынӡа имч-илша зегьы илӡааны дыҟан. Рашәара 2 рзы Островски иԥсҭазаара далҵит астенокардиа иахҟьаны, иусуратә стол дахатәаны, Шеқспир итрагедиа «Антонии Клеопатреи» аиҭагара данаҿыз аамҭазы.[25] Алеқсандр Островски анышә дамадоуп Николо-Бережок аҭыԥантәи аԥсыжырҭаҿы. Уи даныржуаз аҽны иҟан иҭынхацәа гәакьацәеи, аӡәык-ҩыџьак ажәытәтәи иҩызцәеи, адраматург Николаи Кропачиови, Аполлон Маиков иашьа иԥа, атеатртә цех аҟынтәи Островски иҩыза А.А.Маикови. Ацеремониа аҩцамызт. Инагӡамкәа иаанхеит Михаил Островски иашьа иԥсыбаҩ Москваҟа, Новодевичиетәи аԥсыжырҭаҟа аиагаразы имаз апланқәагьы. «Островски иԥсҭазаара уадаҩын, уи қәԥаралеи, ҩныҵҟалатәи гәырҩалеи иҭәны, усура хьанҭала ауп ишымҩасыз. Аха уи дынхон ихаҭа ишиҩуаз еиԥш, зеилкаара мариоу аидеалқәа аҵыхәтәанынӡа рыгәрагара иманы: адгьыл гәакьеи, ацәанырра цқьақәеи, ауаа рыҳалалреи иара изы анасыԥ иахыҵхырҭоу цәаныррақәаны иҟан, уи ишахыҵхырҭаз еиԥш - иԥсҭазаараҿы зегь реиҳа игәырҩаны имаз – атеатргьы, - ҳәа иҩуан Лакшин. [18] Ихатәы ԥсҭазаара [редактировать] 1847 шықәсазы еибадырит Островскии 24 шықәса зхыҵуаз, Иауза араион аҿы инхоз, шьҭрала абжьаратәи акласс иеиуаз аԥҳәызба Агафиа Иван-иԥҳаи. Урҭ иаарласны еизааигәахеит. Уи илызку адыррақәа иахьа уажәраанӡагьы даара имаҷуп, акызаҵәык, лаҳәшьа гәакьа Наталиа Иван-иԥҳа Беленкова лыхьӡын (аха уи аҩбатәи лыжәла лхаҵа итәызар ҟалоит). Лакшин иажәақәа рыла, иҟалоит уи лҭаацәа анкьа ахәура иҭаз уаазар, усҟан уи лыжәла Иванова ҳәа иҟазаауан. Иаб ахәы-аҿы дшықәимыргылозгьы, 1849 шықәса азыбжазы, иҭаацәа сасра џьара ицаны ианыҟаз, Островски Агафиа иҩныҟа дааигеит играждантә ҩызак (партниорк) лаҳасабала.[26] . Реибагара алацәажәарагьы ҟаломызт азы Гаша (ус акәын Агафиа аҩны ишларҳәоз) ахаангьы уи азҵаара дҵаны иҿаԥхьа иқәлыргыломызт Иубаратәы иҟоуп, Островски аханатә урҭ реицыҟазаара акыраамҭа ицоит ҳәа игәы ишаанамгоз, аха убас еиԥш иҟалеит, Гаша лыԥсҭазаара аҵыхәтәанынӡа, 1867 шықәса аҟынӡа уи дицҟан. Аҵара маҷны измаз, аха абаҩхатәра злаз аԥҳәыс ҟәыш инарҵауланы илдыруан ҵаҟатәи акласс иаҵанакуа ауаа хархьқәа рыԥсҭазаара, ҳәарада, адраматург ирҿиара аҿгьы ныррақәак ҟалҵеит. [27] 1859 шықәса ҭагалан азы, «Афырҭын» аус анадиулоз, Островски аамҭақәак ихигеит Москва амҵан актиорцәа еизарҭас иахьрымоу ҩ-ҭыԥк рҿы – Давыдковои Иваньковои. Хаҭала убраҟоуп уи актриса Лиубов Никулинеи иареи рромантикатә еизыҟазаашьақәа рхы ахьыркыз. Иубартә иҟоуп уи Катерина лхаҿсахьаҿы иибоз лара шлакәыз. Косицки ишҟа ииҩуаз асалам шәҟәқәа рыла, иумбарц залшом уи ихы ихашҭыртә еиԥшҵәҟьа бзиа дшибаз, исалам шәҟәқәа рҿы ажәҩан аҟынӡа дышхаигало ала агәрагара лиҭон, аха лара аҽыҵгақәа лыԥшаауан, лыбзиабаҩ играждантә ԥҳәыс лҿаԥхьа аҭакԥхықәра шимо атәы игәаларшәо. Ас еиԥш еилкаамкәа иҟаз аизыҟазаашьақәа ҩышықәса анырхыҵ ашьҭахь Островски уи ажәа лниҵеит ԥҳәысс диццарц азы, аха лара мап ицәылкит. Уи аамҭазы лара бзиа дылбон аҭуџьар иԥа ԥшӡа, лҵаҩы-лышьҭрақәла Соколов. Уи раԥхьа иара иԥарақәа зегьы нихит, нас лара лԥарақәа рныхра далагеит. Арҭ ахҭысқәа зегьы Островски изы ахьаа рацәа зцыз, аха ихшыҩырҵагаз ԥышәаны иҟалеит. [18] 1860 шықәса алагамҭазы еибадырит Островскии Малыи театр актриса Мариа Васили-иԥҳа Василиевеи, урҭ 1864 шықәсазы еизааигәахеит. Ашықәс Ҿыц аламҭалазы Мариа Васили-иԥҳа длыхшеит рыԥҳа Мариа. 1869 шықәса жәабран 12 рзы Островскии Василиевеи официалла иеибагеит. .[7][18] Амузыкатә адаптациа[редактировать] Островски ипиесақәа ԥыҭк аоперақәа рылхын.  Апиеса «Афырҭын» («Адыд-мацәыс») «Када Кабанова» зыхьӡыз Леош Ианачек иопера аԥҵаразы агәаҳәара изҭоз хыҵхырҭахеит. Островски ипиеса иалхны иҟаҵаз зегь реиҳа еицырдыруа оператә рҿиамҭаны иҟалеит Николаи Римски-Корсаков иопера «Ас-ҭыԥҳа». Чаиковскигьы ари апиеса азы иҩхьан иепизодтәу амузыка. Урысшәала иахьцәажәо атәылақәа рҳәаа нахыс Островски зегь реиҳа дызлеицырдыруа хадаратәла абарҭ арҿиамҭақәа аҩбагьы рылоуп. 1854 шықәсазы иҩыз уи икомедиа «Угәы ишаҭаху унымхан» иалхны иаԥҵан Алеқсандр Серов итрагедиатә опера «Ақаҷаа имч» (уи апремиера мҩаԥысит 1871 шықәсазы). Аҭоурыхтә драма «Воевода» (Волгаҿтәи аԥхыӡ») иалхны иаԥҵан аоперақәа ҩба: акы – Пиотр Чаиковски итәы, анаҩс, аҩбатәи - Антон Аренски иаԥиҵаз аопера «Волгаҿтәи аԥхыӡ». Ашьҭахь Чаиковски иҩит апиеса асценақәа руак азы аепизодтә музыка. Аҭынха[редактировать] Николаи Андреев авторс дызмоу, Малыи театр аԥхьа игылоу Островски иҳаҭәара. Островски 2023 шықәсатәи Урыстәыла апочтатә марка аҟны.

Островски - 19-тәи ашәышықәса иаҵанакуа аурыс драматургцәа рҟнытә еиҳа акрызҵазкуа дыруаӡәкуп. Уи адраматә реализм аурыс сцена иазназгаз рҿиаҩуп ҳәа дыԥхьаӡоуп. Иаамҭа иаҵанакуаз, ҿыц ашьақәгылара иалагаз ауаҷарра аморали аҟазшьеи азҿлымҳара ҷыда аҭо, аурыс уаажәларра рыбзазаашьа инарҭбааны иаазырԥшуаз еицырдыруа уи ипиесақәа уамашәа аларҵәара рыман адраматург ихаан, урҭ иахьагьы аурыс репертуар иузаҟәымҭхо иахәҭакны иаанхоит. Урҭ рыхә ҳаракны иршьоит ҟазарыла иҟаҵоу аҟазшьарбагақәеи адиалект ахархәареи рзы.[28]

Островски авторс дрымоуп 47 аоригиналтә пиеса. Островски идунеи здаҟамала еиуеиԥшым: уи иҩуан адрамақәа, аҭоурыхтә хроникақәа, москватәи аԥсҭазаара аҟынтәи асценақәа, ааԥынтәи алакәи, адраматә етиуди... Уи иҭынха зегьы удукылар ҟалоит Урыстәыла хышә шықәса рыҩныҵҟала имҩаԥысуаз, сцена заҵәык аҟны ицо, ҵыхәаԥҵәара змам пиесак иеиԥшны», - ҳәа иҩуан акритик Иу. Холодов. [8] . Уи иусумҭақәа еиҟәыршеит акритикцәа. Аполлон Григориев урҭ роригиналтәра данаргәырӷьоз, Николаи Добролиубов иакәзар, ирыҵоу асоциалтә иашара анирҽхәоз аамҭазы, егьырҭ (иаҳҳәозар, Николаи Чернышевски) акритика азиуан, иара игәаанагарала, Островски дзызхьаауаз апатриархалтә шьцыларақәеи анхашьеи. Аха аполитика аганахьала инеитралтәыз акритикцәа, еиҳаракгьы атеатртә еилазаара бзиа ирбон Островски иусумҭақәа, Пров Садовски, С.Василиев, Степанов, Косицкаиа, Бороздина уҳәа реиԥш, аурыс сценаҿы иреиӷьыз аиеҵәахәқәа ҳәа ирыԥхьаӡоз ишынеибакәу иара идгылон. [12] Аҵарауаа ԥыҭҩык агәыҩбара рыман, ииашаҵәҟьаны иҟоуп ҳәа уи ақьаад бӷьыц ԥжәаха хәыҷы, Гоголь адраматург ҿа изкны арҽхәаратә ажәақәа ахьаниҵаз, аха акыршықәса анҵы, урҭ реиҳараҩык, ииасыз ашықәсқәа рышьҭа ихыԥшыло, ус еиԥш иҟа-иҟам, иақәшаҳаҭхеит Гоголь иреалисттәи, игәыҳалалратәи традициақәеи, уи ажәлар ркультуреи рбызшәеи рзааигәареи ишиашоу ҭынхас ироуз Островски шиакәыз ала. Островски изы итәымын апастельтә ԥшшәқәа, атонбжақәа, ахыркрақәа иара иҟазшьамызт. Акритикцәа уи исценақәа Павел Федотов иҭыхымҭақәа ирыҿдырԥшуан. Островски ирҿиамҭақәа рҿы иалыркаауан аԥсабаратәра, адраматәра, аемоциа ӷәӷәақәа, аиумор шаша, иара убас хашҭра зқәымыз, меигӡарахда ԥштәы еилаԥсала ишәу аперсонажцәа, [29] . Островски абызшәа аҟаза ду ҳәа дыԥхьаӡан. 1859 шықәсазы Николаи Добролиубов ииҩыз аессе «Алашьцара аҳра» аҿы ишазгәеиҭоз ала, Островски ирҿиамҭақәа рҿы иихәыцыз афразақәа акыр ауаа гәаҳәарыла ирыдыркылон, урҭ ажәлар рҿы ижәаԥҟақәаны (ижәаԥҵақәаны) , ауаа хархьқәа рцәажәара иахәҭакны иҟалон. «Островски иҟны унеиаанӡа дарбанзаалак даҽаӡәы иҿы иуԥылом ас еиԥш иҟаимаҭу, иссиру, гьамала иалԥшаау, еилыкка иҟоу аурыс бызшәа», - ҳәа иҩуан И.С.Тургенев. .[29] Ареалисттә драма аҟазацәа Островски ддырҽхәон аурыс жәлар рыԥсихологиа бзианы иахьеиликаауаз азы. Уи зхаҿсахьа уамашәа ибзианы иҭихуаз иперсонажцәа ирыбзоураны, ахәаԥшцәеи аӡәырҩы аурыс актиорцәеи иналкааны бзиа ирбон. Иӷәӷәоу аидиоматикатә диалогқәа реиҭагара иацу ауадаҩрақәа ирыхҟьаны, Островски ибаҩхатәра адунеижәларбжьаратә зхаҵара акыр ишыԥкызгьы, ҳаамҭазтәи аурыс драматургиа аҿиара аус аҿы уи илагала хадаратәны иаанхоит.[28] Островски ахаангьы амшынҵақәа ныҟәигомызт, исалам шәҟәқәа рҿы дызлацәажәоз ипрактикатә усқәа ракәын, урҭ еиқәырхатәуп ҳәа ахаангьы дазымхәыцызт. 1879 шықәсазы «Русская старина» иаиҭоз аинтервиу аҿы уи иазгәеиҭеит: «Сара акыраамҭа сахӡыӡаауа исыман мышкымзар зны сгәалашәарақәа ирызкны ашәҟәы аҩра алагаразы сгәыӷра. Сгәыӷуан уи иснаҭо агәаҳәара маҷк иадамзаргьы, сыԥсы еиҩнагап ҳәа. Аха уажәшьҭа сымҩашьо издыруеит уи гәыӷра мацараны ишаанхо ала. Сгәалашәарақәа аҭыԥ рықәҵаразы, сара исҭахуп зда ԥсыхәа ыҟам, исымам, ахаангьы исмоуа – аҭынчра». Островски исалам шәҟәқәа реиҳарак ыӡит. Шьчелыково иҟаз хыԥхьаӡара рацәала уи идокументқәа аӡәгьы хьаас иахьимамыз иахҟьаны, рхы-рҵыхәа ахьыҟоу уаҩы изымдыруа иқәхын. Островски изкны раԥхьатәи академиатә усумҭақәа цәырҵуа ианалагаз асоветтә аамҭазы ауп, аҵарауаа Н.Кашин, Н.Долгов, А.Ревиакин, А.Лотман, Е.Холодов, В.Лакшин рыбзоурала. Аҵыхтәтәантәи иажәақәа рыла, аурыс драматург ду ибиографиаҿы ирацәоуп иҭҵаам, ишьақәырӷәӷәам арыцхәқәеи афактқәеи. .[34] Островски аамҭак ицаныз Толстоии, Достоевскии, Тургеневи рырҿиамҭақәа ирҷыданы, уи иҩымҭақәа имаҷны ирдыруеит аурыс бызшәа ахьаларҵәам аҳәаанхыҵтәи атәылақәа рҿы. Мраҭашәара ибзианы ирдыруа ирҿиамҭақәа аҩбагьы –злардыруа, хадаратәла урҭ ирылхны иҟарҵаз аоперақәа рыла ауп: «Катиа Кабановеи» («Адыд-мацәыс» амотивқәа рыла), Римски-Корсаков иопера «Ас-ҭыԥҳаи».[36] Островски ирҿиамҭақәа хадаратәла изызкыз иконсервативтәыз, ажәытәтәи Урыстәылеи, итрадициатәыз аурыс уаажәларреи ракәын. Уи иааирԥшуан ахәҳахәҭцәеи ақалақьуаа ӷарцәеи абжьааԥнытәи рыԥсҭазаара – Мраҭашәаратәи ауаа зҿлымҳара ҷыдак рызцәырзымго ҳәа угәы иаанагоз атемақәа ирызкыз арҿиамҭақәа[35]. Островски ихьӡ зху аинститут еиҿкаан 1945 шықәсазы Узбекистан аҳҭны қалақь Ташкент, уи ҳаамҭазы аҟазареи акультуреи рзы Узбекистантәи аҳәынҭқарратә институт ахьӡуп. Островски ихьӡ зху Ленинградтәи атеатртә институт аԥҵан Ленинград, 1961 шықәсазы уи иадҵан Ленинградтәи аҭоурыхи аҟазареи ринститут. Иахьазы уи – еицырдыруа Санкт-Петербургтәи атеатри, амузыкеи, акинематографиеи ринститут ауп[37] Александр Островски ҽнак зны иҳәахьан: «Сара соуп аурыс театр» ҳәа. Уи ихырҟьацәангьы иҳәамызт: Островски атеатр азы 47 пиеса – репертуар нагӡак – иҩит! Аха уи мацарагьы акәӡам – уи атеатр ахы инаркны аҵыхәанӡа идыруан: атеатр анапхгара шаҭатәу, арепертуар шеиқәыршәатәу, актиорцәа шазыҟаҵатәу, илшон апиеса асценаҿы аус адулара, арепетициақәа рымҩаԥгара, актиорцәа рџьабаа ахә ишахәҭоу иршәарц дазықәԥон, идыруан иара убасгьы зықәрахь инеиз, мамзаргьы рыцҳарак иақәшәаз атеатр аусзуҩцәа ишрыцхраатәу.

Алеқсандр Островски ипиесақәа хронологиала: 1847 - «Аҭаацәаратә сахьақәа» 1849- «Еибатәу ҳауп - ҳаибабап» 1850- «Узқәымгәыӷуа ахҭыс» 1850 - « Ауаҩ қәыԥш ишьыжь» 1851- « Иҳәаны итәоу аӷар » 1852- «Уџьам злам умҳаҵә алоумҵан» 1853- «Аӷарра граӡам» 1854 - «Ишуҭахыу унымхан» 1856 - «Атәым чараҿы аҽаршьра» 1856 - «Ахашәалахә ҭыԥ» 1857 - «Шьыбжьхьанӡатәи аныҳәатә ԥхыӡ» 1858 - «Ҟазшьала еиқәымшәеит» 1858 - «Ааӡамҭа ҭыԥҳа» 1859- «Адыд мацәыс» 1860 - «Ажәытә ҩыза аҿыцқәа ҩыџьа дреиӷьуп» 1861 - « Еибатәу алақәа еибафоит, атәым урыламлан!» 1861 - «Бальзаминов иԥҳәысҳәара» 1861 - «Козьма Захарич Минин-Сухоруков» 1863 - «Иуадаҩу амшқәа» 1863 - « Агәнаҳеи арыцҳареи зҿы инымхо дарбану» 1864 - «Воевода» 1864 - «Алафҳәаҩцәа» 1865 - «Аҭыԥ ҿыха аҟны» 1866 - «Аҵаулара» 1866 - « Ахьӡмцыркы Дмитрии Васили Шуискии» 1866- «Тушино» 1867-«Василиса Мелентиева» 1868- «Дарбан ҟәышзаалак иазхаша агаӡара илоуп» 1869- «Агәы цаҳә-цаҳә» 1870- «Иаапкыз аԥарақәа» 1870- «Абна» 1871- «Ацгәы азы еснагь масленица ыҟам» 1872- «Ҟәрышькгьы змамыз, иаалырҟьаны -х-капеик иоуит» 1873- «Ажәибжьтәи ашәышықәса акомик» 1873- «Ас-ҭыԥҳа» 1874- «Ихьшәоу абзиабара» 1874- «Аџьатә ча» 1875- «Абгақәеи ауасақәеи» 1876- «Иҳәаны итәоу аҭыԥҳацәа беиақәа» 1877- «Аиаша бзиоуп, аха анасыԥ еиӷьуп» 1877- « Белугин иԥҳәысҳәара» 1878- «Аҵыхәтәаны ирҿаҵахәхаз» 1878- «Анабзыҭ змам» 1880- «Агәы хаҳәӡам» 1881- «Атәы ҳәсақәа» 1882- «Абаҩхатәрақәеи урҭ иреихырхәои» 1883- «Харада ахара зду» 1883- «Ахаҵа ԥшӡа» 1885- «Ари адунеи иатәым» Еицаԥҵоу апиесақәа Ақаҷкра (Апиеса ициҩит П. М. Невежин) Василиса Мелентиева (Апиеса ициҩит С. А. Гедеонов) Абнауаҩ ԥҳәыс (Апиеса ициҩит Н. И. Соловиов ) Белугин иԥҳәысаагара ( Апиеса ициҩит Н. И. Соловиов) Иԥхоит, аха иарԥхаӡом (Апиеса ициҩит Н. И. Соловиов ) Ажәытә ҿыцла (Апиеса ициҩит П. М. Невежин) Насыԥла иҭәу амш (Апиеса ициҩит П.М.Невежин)

Зегь реиҳа еицырдыруа Островски ипиесақәа жәаба.

Алеқсандр Островски – XIX- тәи ашәышықәсазы иреиӷьу аурыс драматургуп. Зегь реиҳа еицырдыруа Островски ирҿиамҭақәа иахьагьы аларҵәара ду рымоуп ахәаԥшцәа рҿы - атеатри, акинои, ателехәаԥшреи рҟны. Урҭ иреиӷьу арежиссиорцәа иқәдыргылоит, қәҿиаралагьы инарыгӡоит ҳаамҭазы иналукааша актиорцәа.

1. «Анабзыҭ змам» .Ари арҿиамҭа Островски ԥшьышықәса аус адиулон. Раԥхьатәи аспектакль мҩаԥысит XIX-тәи ашәышықәса 70-тәи ашықәсқәа рзы, аха усҟан уи ахәаԥшцәагьы ирыдрымкылеит, акритикцәагьы ӷәӷәала иаҿагылеит. «Анабзыҭ змам» ақәҿиара иаша аиуит автор иԥсҭазаара даналҵ ашьҭахь. Усҟан Островски Костроматәи ауезд аҿы ӡбаҩыс аус иуан, уаҟа ипиесақәа рзы асиужетқәа иԥшаауан аҭыԥантәи акриминалтә хроника аҟынтәи. Ари апиеса асиужетгьы иреалтәу ахҭысқәа шьаҭас иамоуп. Раԥхьаӡа акәны Лариса Огудалова лроль налыгӡеит Вера Комиссаржевскаиа. Еицырдыруеит ари апиеса иалхны иҟаҵоу аурыс фильмқәа. Акино аҿы Лариса лроль нарыгӡеит: Пашеннаиа, Алисова, Гузеева.

2. «Адыд мацәыс» «Адыд мацәыс» - зегь реиҳа еицырдыруа Островски ипиесақәа ируакуп. Уи акьыԥхь ашҟа ицәырҵит Урыстәыла ахәура анаԥыхыз аламҭалазы, XIX-тәи ашәышықәса 50-тәи ашықәсқәа рзы. «Адыд-мацәыс» аҿы Катерина лыпрототипс дыҟан Островски данқәыԥшыз бзиа иибоз актриса Лиубов Косицкаиа.

Иаарласны имҩаԥысит апиеса апремиерагьы. Иахьазы шәышықәса ирықәуп «Адыд-мацәыс» иазкны атеатртә критикцәа рыбжьара иџьбароу аимак-аиҿакқәа мҩаԥысуеижьҭеи. «Адыд-мацәыси» Катеринеи ирыхцәажәоз, еимазкуаз иреиуоуп: Писарев, Добролиубов, Григориев, Лобанов, Лакшин.

Островски ари ипиеса изныкымкәа аекран ашҟа ииаргахьеит, уи иалхны аопера ықәдыргылахьеит (италиатәи акомпозитор Рокк итәгьы уахь иналаҵаны). «Адыд-мацәыс» иахьа уажәраанӡагьы азҿлымҳара ду амоуп арҿиара знапы алаку, атеатр бзиа избо ауаа зегьы рҿы.

3. «Еибатәу ҳауп – ҳаибабап». Островски икомедиа «Еибатәу ҳауп – ҳаибабап» акьыԥхь ашҟа ицәырҵит XIX-тәи ашәышықәса 40-тәи ашықәсқәа рынҵәамҭазы.Раԥхьа уи хьӡыс иаман «Иалаҟам ауалҳәаҩы». Уи атекст автор зназы апублика рҿаԥхьа даԥхьеит. Иаартыз уи аԥхьара далахәын Николаи Гоголь.

Арҿиамҭа ақәҿиара ду аман атеатртә уаа рыҩныҵҟа. Еицырдыруа ашәҟәыҩҩы Гончаров даараӡа иԥханы дрыхцәажәеит апиесаҿы иисирны игәылҩаау аурысцәа рҟазшьа, иара убас апиеса злаҩу аурыс бызшәа ҟаимаҭ. Уи ҷыдала иазгәеиҭеит рҿиамҭак аҿы уамашәа аинтерес аҵаҵаны ишеиларсу акомедиеи атрагедиеи. Толстои Островски дгениуп ҳәа изиҳәеит, аха Николаи 1-тәи «Еибатәу ҳауп- ҳаибабап» асценаҿы ахәмарра азин римҭаӡеит. Уи иҿыцны азин аиуит 10 шықәса рышьҭахь, аха иркьаҿны.

Уаҩ дзызҿлымҳахаша фактуп, ари апиеса аҳ изин шамамызгьы, ҩынтә ишықәдыргылахьаз – ақалақьқәа Воронежи Иркутски рҿы, ашьҭахь ирацәаны атеатрқәа изаҟаразаалак купиурак азымукәа иқәдыргылон. XXI-тәи ашәышықәса алагамҭазы апиеса аекран ашҟа ииаган «Абанкрот» ҳәа ахьӡҵаны.

4. «Ас-ҭыԥҳа» Ари арҿиамҭа Александ Островски иҩит XIX-тәи ашәышықәса 70-тәи ашықәсқәа рзы, иара убасҟанҵәҟьа икьыԥхьын «Вестник Европы» аҿы. Раԥхьаӡа акәны иқәыргылан Большои театр асценаҿы. Ари апиесала амузыка иҩит Пиотр Чаиковски.

«Ас-ҭыԥҳа» ҩын жәеинраарала, избан акәзар аимператортә Комиссиа ирҭахын амузыкеи, абалети зцыз, ижәеинрааланы иҟаҵаз аспектакль-феериа. Островски ари апиеса аԥиҵеит Ас-ҭыԥҳа илызку ажәлар рлакә амотивқәа рыла.

Иҟалап, «Ааԥынтәи алакә» инамыцхәу ҿыцԥшьгараны иҟазар, убри азы ирацәаҩуп усҟан иззеилымкааз акритикцәеи ахәаԥшҩцәеи. Островски – еицырдыруа реалистын, скептикын, араҟа акәзар – уаҩ дызқәымгәыӷуа афантастикатә қәгылара!

5. «Аӷарра – граӡам».

Ари акомедиа А.Островски иҩит иагьикьыԥхьит XIX-тәи ашәышықәса 50-тәи ашықәсқәа рыгәҭаны. Уи апремиера мҩаԥысит иаарласны Москва, Малыи театр асценаҿеиԥш, Петербург, Алеқсандринка асценаҿгьы. Арҿиамҭа изкын Малыи театр актиор Пров Садовски.

Ари апиеса аԥҵан адраматург ҿа зегьы аниқәҿиоз, апубликеи акритикцәеи рҿы ақәҿиара ду анимаз аамҭазы. Акомедиа «Аӷарра – граӡам» иахьагьы атеатри акинои рҿы аларҵәара амоуп аџьынџьтә театртә классикак аҳасабала.

6. «Харада ахара зду»

«Харада ахара зду» - зегь реиҳа аларҵәара змоу Островски ипиесақәа ируакуп. Уи аклассикатә мелодрама адунеи аҿы иҿырԥшы иашаны иԥхьаӡоуп. Уи аҿы иара убасгьы иумбар залшом ареализми апсихологиатә драмеи реилаӡҩара. Ара иҟоуп ахәыҷы иԥсра, ан лгәаҟра, абзиабаҩ ичарҳәара уҳә. уб.иҵ.ирызку асиужетқәа.

Арҿиамҭа аԥҵан XIX-тәи ашәышықәса 80-тәи ашықәсқәа рзы. Автор ихаҭагьы  уи иусумҭа алҵшәа агәахәара инаҭеит, уи апиеса ала иҭахын аурыс провинциаҿы инхоз ахәаԥшҩцәеи аԥхьаҩцәеи идирбарц,  иара макьаназы арҿиара шилшо, имоу ахьӡ–аԥша ашәшьыраҿы дтәаны игәы шимырҭынчыз. 

Раԥхьаӡа акәны «Харада ахара зду» ықәыргылан Москва, акьыԥхь анаба ашьҭахь иаарласӡаны. Иахьазы уи апиеса аурыс театртә классика аҟнытә зегьы реиҳа ирепертуартәу ҳәа иԥхьаӡоуп, уи лассы-лассы иқәдыргылоит акинои ателехәаԥшреи рҿы.

7.«Абна».

XIX-тәи ашәышықәса 70-тәи ашықәсқәа рылагамҭазы иаԥҵаз, уи аамҭак ицаныз аурыс помешьчикцәа рыԥсҭазаара, урҭ рдунеихәаԥшышьа, рсоциалтә бзазара атәы зҳәоз Островски ари икомедиа ссир акрызҵазкуа цәырҵраны иԥхьаӡоуп.

Автор араҟа дрылацәажәоит ареформақәа анымҩаԥгаха ашьҭахь Урыстәыла иҟалаз аԥсахрақәа ртәы, ицәырҵыз, насгьы аԥхьагылара нызкыло иалагаз абуржуазиаа раԥхьатәи рхаҭарнакцәа. Аамҭакалагьы ихаиршҭуам ауаатәыҩса рхатә ԥсҭазаараҿи рҭаацәаратә еизыҟазаашьақәеи рҿы имҩаԥысуа атәы.

«Абна» аларҵәара бзиа аман аурыси асоветтәи театр аҿы. Ҳазнысыз ашәышықәсазы ари арҿиамҭа акырынтә акино ашҟа ииаргахьан. 2014 шықәсазы уи ашҟа азҿлымҳара ааирԥшит еицырдыруа афранцыз кинорежиссиор Деплешен.

8. «Дарбан ҟәышзаалак изхаша агаӡара имоуп»

Уи аҿы Островски комедиатә формала дрылацәажәоит усҟантәи аамҭазы Урыстәыла иҟаз ауаажәларратә еизыҟазаашьақәа, иааирԥшуеит Алеқсандр «1-тәи ихаан аҭыԥ змаз акрызҵазкуаз аетикатәии аполитикатәии апроблемақәа.

Араҟа иубоит аретроградцәа, ареакционерцәа, алибералцәа, ажәарҟазацәа, акариеристцәа, аԥара азы мацара иҩуа – уи зегьы даара ҳаамҭазтәи аҭагылазаашьа акыр иеиԥшуп. Убри азы ари апиеса иахьагьы актуалтәра мыӡӡацт. Апиеса аханатә ибзианы ирыдыркылеит. Уи шәышықәсала ақәҿиара ду аманы ицон аурыс театрқәеи асоветтә театрқәеи рсценақәа рҿы. Акомедиа иалхны баҩхатәрала иҟаҵан имаҷымкәа ателеспекаткльқәа.

9. «Абгақәеи ауасақәеи».

Ари акомедиатә рҿиамҭа Островски иаԥиҵеит XIX-тәи ашәышықәса 70-тәи ашықәсқәа рызбжазы. Раԥхьаӡа акәны уи кьыԥхьын «Отечественные записки» аҿы, иқәыргылан Петербургтәи Александринка аҿы, анаҩс – москватәи Малыи театр асценаҿы.

Островски ари ипиеса инарҭбааны аларҵәара аман Урыстәыла аимпериатә аамҭақәа раан, иара убас Асовет тәылаҿгьы. Аха уи еиҳагьы аҭахра аиуит ҳаамҭазтәи аурыс театр аҿы. «Абгақәеи ауасақәеи» баҩхатәрала иқәзыргылаз арежиссиорцәа иреиуоуп Пиотр Фоменко, Аркади Кац, Леонид Хеифец уҳәа егьырҭгьы.

10. «Иаапку аԥарақәа»

«Иаапку аԥарақәа» - XIX-тәи ашәышықәса 60-70-тәи ашықәсқәа рҳәаазы иҩу еицырдыруа Островски ипиесақәа ируакуп. Шықәсык ааҵаанӡа ари арҿиамҭа иалхыз аспектакль ықәыргылан Малыи театр асценаҿы.

. Автор араҟа даҽа зныкгьы ахәаԥшцәа ирыдигалоит акризистә ҭагылазаашьа змоу аурыс ҭауади-аамсҭеи, иара убас абуржуазиа аԥхьатәи аплан ахь риасреи атема. Аамҭа цацԥхьаӡа Урыстәыла ҭауади-аамсҭеи рхы ҳаҭыр ақәҵара рцәыӡны, иӷьычцәа ссақәахоит, урҭ ԥхашьарак ҟамҵакәа, абжьаратә буржуа рнапы ианыԥшыло иалагоит.

.Ари атема Островски ихаан - зегь зызҿлымҳау теманы аҟалара иалагахьан, аха анаҩс Чехов уи инарҭбааны иааирԥшит. ХХ-тәи ашәышықәсқәа рзы «Иаапку аԥарақәа» ирылхны иаԥҵан зеиӷьыҟам асахьаркыратә фильмқәа ҩба. Апиеса иахьагьы ахәаԥшцәа гәахәарыла ирыдыркылоит.